Bu içerik Avukat Yıldız Argün tarafından kaleme alınmıştır.

Velayet Nedir?

Türk Medeni Kanunu'nun 336/1-2. maddesine göre "Evlilik devam ettiği sürece ana ve baba velâyeti birlikte kullanırlar. Ortak hayata son verilmiş veya ayrılık hâli gerçekleşmişse hâkim, velâyeti eşlerden birine verebilir." Dolayısıyla Kanun’a göre velayet, anne ve babanın çocuğun bakımı, eğitimi, korunması ve temsil edilmesi konusundaki hak ve yükümlülüklerinin bütünüdür. Boşanma halinde mahkeme, velayeti çocuğun üstün menfaati ilkesine göre belirler.

Çocuğun Üstün Menfaati İlkesi

Velayet davalarında en temel ölçüt “çocuğun üstün yararıdır”. Bu ilke, yalnızca Türkiye’de değil, Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi gibi uluslararası belgelerde de korunur. Buna göre Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından 20 Kasım 1989 tarihinde kabul edilen Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme'nin 3/1. maddesi ile çocuğun üstün yararı ilkesi şu şekilde vurgulanmıştır: "Kamusal ya da özel sosyal yardım kuruluşları, mahkemeler, idari makamlar veya yasama organları tarafından yapılan ve çocukları ilgilendiren bütün faaliyetlerde, çocuğun yararı temel düşüncedir."

Buna göre mahkemeler karar verirken şu faktörleri göz önünde bulundurur:

• Çocuğun yaşı ve gelişim dönemi

• Anne ve babanın bakım koşulları

• Çocuğun fiziksel ve psikolojik sağlığı

• Eğitim ve sosyal çevre

• Tarafların çocukla kurduğu duygusal bağ

Boşanma davalarında hâkim, velayet konusunda karar vermeden önce uzmanlardan görüş alabilir. Sosyal İnceleme Raporu (SİR) da bu noktada devreye girer. Pedagog, psikolog ve sosyal hizmet uzmanlarının hazırladığı bu rapor, çocuğun hangi ebeveynle daha sağlıklı bir yaşam süreceğini, duygusal bağlarını, eğitim ve sosyal çevresini inceler.

Türk hukukunda velayet genelde kime veriliyor?

• Küçük yaşta çocukların velayeti kime veriliyor?

Uygulamada, özellikle okul öncesi çağdaki çocukların velayeti çoğunlukla anneye veriliyor. Bu durum, çocuğun bakım ve şefkat ihtiyacının daha çok anne tarafından karşılanacağı kabulüne dayanıyor.

• Okul çağındaki çocukların velayeti kime veriliyor?

Okul çağındaki çocuklarda mahkemeler her iki ebeveyni de değerlendiriyor. Kendi karar ve isteklerini daha sağlıklı bir şekilde ifade edebilecek bu çocuklar bakımından çocuğun görüşü de dinlenmekte.

• Tabii ki her yaş aralığında da taraflardan biri çocuğun bakımını sağlayamayacak durumda ise (örneğin sağlık, yaşam koşulları, ihmal veya şiddet gibi sebepler), velayet diğer ebeveyne verilebiliyor.

Velayette hukuki dayanaklar:

• Türk Medeni Kanunu m. 336-340: Evlilik devam ettiği sürece velayet anne ve babaya birlikte aittir. Boşanma halinde velayet hâkim tarafından tek bir ebeveyne verilir.

• Yargıtay İçtihatları: Çocuğun üstün yararını merkeze alan kararlar öne çıkar. Örneğin, küçük yaştaki çocuğun anne yanında kalmasının daha uygun olduğu birçok kararda vurgulanır.

• Doktrin görüşleri: Hukukçular, velayetin aslında anne veya babanın hakkı değil, çocuğun hakkı olduğunun altını çizer. Dolayısıyla çocuğun ihtiyaçlarının merkeze alınması gerektiğini savunur. Bu nedenle mahkemeler, velayeti ebeveynler arasındaki bir rekabet gibi değil, çocuğun sağlıklı gelişimini hangi koşulların daha iyi sağlayacağı üzerinden değerlendirir. Çocuğun bedensel, ruhsal, sosyal ve eğitim ihtiyaçlarını en iyi kim karşılayabilecekse velayet o tarafa verilir.

Boşanma sonrası velayet kararı, anne ve babanın haklarından çok çocuğun geleceğini ilgilendirir. Türk hukukunda mahkemeler, “çocuğun üstün menfaati” ilkesinden hareket ederek kimin yanında daha sağlıklı bir gelişim göstereceğini değerlendirmektedirler.

İlginizi çekebilir: Boşanma sonrası anne ve babalar nasıl davranmalı?