Boşanma her haliyle zorlayıcı bir dönem olurken, çocuklu çiftlerin ve özellikle ergenlik çağında çocuğu olanların boşanma süreçlerinde hassas detaylara daha çok dikkat edilmesi gerekir. Psikologlar, ergenlerle birlikte boşanma konusunda birbirinden faydalı ipuçları paylaşıyor. Psikolog Carl E. Pickhardt, boşanmadan önce taraflar arasında çocuğunuzla ilgili olarak, üzerinde uzlaşmanız gerekecek bazı temel konular bulunduğunu söylüyor;

• Çocuğunuzun yaşamıyla ilgili ortaklaşa kabul edeceğiniz temel anlayışlar

• Birlikte yaşanması gerekecek olan muhtemel zorluklar

• Tek başına ebeveynlik yapma becerileri

Uzun yıllardır ailelerle çalışan ve boşanmanın ergenler üzerindeki etkisiyle ilgili bir kitabı da bulunan Pichkardt, bunları sırasıyla şu şekilde açıklıyor:

Temel anlayışlar nelerdir?

Terk edilme, istismar, ihmal, zayıf düşüren bir hastalık veya ebeveyn ölümü kadar yoğun olmasa da ebeveynlerin boşanması çocuklar ve ergenleri oldukça etkiler. Boşanma, ailede bir dönüm noktasıdır ve boşanmadan önceki ve sonraki aile birbirinin aynı değildir. Her yaştan çocuğun kafasındaki temel soru “Şimdi aileme ne olacak?" sorusudur. Psikolog Carl E. Pickhardt, ebeveynlerin çocuğun algısına dair bazı temel durumları anlamasının önemli olduğunu söylüyor:

1. Boşanma, ailede acı verici bir değişikliğe yol açar ve çocuklar bu değişikliğin içinden geçer.

2. Boşanma, aile birliğinin kaybı dolayısıyla çocukta keder, öfke ve endişe yaratır.

3. Boşanma, çocuğu iki haneli bir aile yaşamına uyum sağlamaya zorlar.

4. Boşanma, ebeveynler arasındaki yaşam tarzı farklılıklarını artırır.

5. Boşanma, çocuğun bir ebeveyni ile yaşarken diğer ebeveynini özlemesi anlamına gelir.

6. Boşanma, sevgi dolu bağlılığın ille de sonsuza kadar sürmediğini gösterir.

7. Boşanma, çocukları ve ergenleri daha çok bağımsız hale getirir. Ebeveynlerin, yukarıda sıralanan faktörler açısından boşanma kararlarının çocukları ve ergenleri nasıl etkilediğini anlamaları önemlidir. Bazen, ebeveynler yaşamlarına devam etme kararlılığında olurken çocukların bu aile değişikliğine ayak uydurmak için uyum sağlamaları ve kabullenmeleri zaman alabilir. Bu da ebeveynler üzerinde çocuk veya ergenle ilgili hayal kırıklığı yaratabilir. Genel olarak sabırlı olmak ve gençliğe özgü endişelere kulak vermek en iyisidir.

Ebeveynlerin boşanmayla ilgili sorumlulukları nelerdir?

Ebeveyn olarak evliliği bitirmek, karmaşık ve başarması zor bir süreçtir. Boşanmada ebeveynlerin üzerine düşen bazı sorumluluklar vardır;

1. Çocuklar bilgilendirilmelidir

Çocuklar, boşanma kararından dolayı kesinlikle suçlanmamalıdır. Ebeveynlerin tarafını tutmaları için herhangi bir baskı yaşamak, çocuk ve gençlere zarar verir. Çocukların boşanmayla ve sonrasıyla ilgili konularda size soru sorabilmesine fırsat tanıyın. Bu fırsatı onlara vermezseniz, gerçekçi olmayan hayal güçlerini kullanabilirler ve kaygı düzeyleri yükselir.

2. Eşler görev paylaşımı yapmalıdır

Eşler boşanma sürecinde ilişkilerine dair zor bir süreç içinde olsalar bile velayet, alınacak destekler, ziyaret konusu, çocuğun asıl ikametgâhı, eğitim ve sağlık hizmetleri ile ilgili karar vermeleri gerekir. Bunlar, ebeveynlerin sorumlulukları arasındadır. Boşanmak üzere olan eşler kimin, neyi, ne zaman yapacağı konusunda mutabık olmalıdır. Boşanma sürecinde zıtlaşma yaşamamak için önceden birçok detayı konuşmanız yerinde olur.

3. Eşler duygusal olarak uzlaşmalıdır

Boşanmaya kadar geçen sürecin duygusal olarak zorlayıcı olması kadar, boşanma sürecinin kendisi de duygusal açıdan yoğun geçen bir dönemdir. Karı kocanın, ayrılma noktasına getiren sebepler konusunda duygusal olarak kabullenme noktasına gelmeleri, sürecin rahat geçmesi açısından oldukça faydalı olur. Duygusal olarak kabullenme haline gelinmediyse, boşanma süreci boyunca ilişki iyice zarar görebilir ve genellikle çocuklar arada kalır.

4. Eşler yaşanan değişimi bir istikrara kavuşturmalıdır

Yaşamı iki haneli hale getirmek, çocukların güven hissedebilecekleri tanıdık bir aile yaşamı düzeni ve rutinleri yaratmak çok önemlidir. Bu düzenlemelerin yapılmaması halinde hayat çocuklar için kafa karıştırıcı ve kaotik olabilir.

5. Boşanan eşler ebeveyn olarak yeniden taahhütte bulunmalıdır

Boşanıyor olsanız da çocuklarınızın refahı konusunda ortak bir endişeyi paylaşmanız, iş birliği ve iletişim halinde olmanız boşanma sürecini nispeten daha huzurlu geçirmenizi sağlar. Bunu yapamazsanız, aile bireylerindeki farklılıklar yeni anlaşmazlıklara sebep olabilir ve birlikte yaşamak daha da zorlaşabilir.

Çocuklarla ve ergenlerle rahat bir şekilde boşanmak kolay değildir. Bazen bireysel veya ortak danışmanlık almak, çiftin bu hedeflere ulaşmasına yardımcı olabilir.

Tek başına ebeveynlik yapma becerileri nelerdir?

Özellikle de birden fazla çocuğunuz varsa, tek başına ebeveynlik yaptığınız günlerde aile içindeki dengenin sağlanması için bazı noktalara dikkat etmeniz gerekir. Yalnız ebeveynlik yapmak kolay değildir ancak zor yollarla kazanılan deneyimler eşsizdir ve üstesinden geldiğiniz zaman bunlar sizi güçlendirir. Tek ebeveynlik yapmaya yönelik becerilerinizi arttırmak için şunları yapabilirsiniz;

1. Yapılacak çok iş varsa, iyi organize olmaya çalışın.

2. Bireysel ihtiyaçlarınızı ve önceliklerinizi koruyun: Çocuklarınıza ve aileye bakmak için kendinize iyi bakın.

3. Acil ihtiyaçlar oluştuğunda tek başına halletmek zorunda kalmamak için sosyal destek ağınızı oluşturun. Bu konuda kimlerden yardım alabileceğinizi tekrar gözden geçirin.

4. Çocuklarınızın sorumluluk yelpazesini genişletin. İyi ebeveyn olma kriterleriniz arasında çocuklarınızın kendi başlarına alabilecekleri sorumlulukları üstlenmek varsa, bu sizin için uzun vadede yıpratıcı bir hal alır. Çocuklarınızı ev işlerine daha fazla katılmaları yönünde teşvik edin. İş bölümüne ihtiyacınız olduğunu vurgulayın.

5. Sorumluluk alan çocuklarınızın yaptığı her şeyi takdir edin ve yapılmayanlar için eleştiri yapmayın.

6. Aile olarak birlikte vakit geçirmek için küçük etkinlikler yaratın.

7. Aile üyeleri olarak aranızda neyin açıklanması ve tartışılması gerektiği konusunda net olun ve doğrudan iletişim kurun.

8. Ergenlik çağındaki çocuğunuz sizin empatik bir dinleyici olmanıza ihtiyaç duyar. Onu özenle dinleyin.

9. Ev ve ailenizle ilgili önemli kuralları ve gereksinimleri tutarlı kılmanız önemlidir. Tutarlı davranabilmek için kesin bir karar verme mekanizması kullanın.

10. Ev ve ailenizle ilgili önemli kuralları ve gereksinimleri tutarlı kılmanız önemlidir. Tutarlı davranabilmek için kesin bir karar verme mekanizması kullanın.

11. Ailenizi korumak için en önemli olan şeylere ilişkin değerler belirleyin ve bunları ailenize beyan etmeden önce kendinizin de bir model olduğundan emin olun.

12. Geçinmek için sınırlı kaynaklarınız olduğunu belli edin. İsraftan hep birlikte kaçının ancak bunu kaygı yaratmadan, küçük mutluluklara da alan açarak sürdürün.

13. "Yapmalısın" ve "Hayır" demekten korkmadan taleplerde bulunun ve sınırlar koyun. Çocukların sert kurallara değil ancak sınırlara ihtiyacı vardır.

13. Sizin gibi yalnız ebeveynlik yapanlarla konuşmak, benzer süreçler geçiren kişilerin dayanışması için işe yarar yollardan biridir. Ancak unutmayın ki herkesin deneyimi eşsizdir. Bu tarz arkadaşlıkların, kendinizi karşılaştırmak ve duygusal yükünüzü arttırmak yerine rahatlatıcı bir unsur olması sizin için daha faydalı olur.

14. İşin içinden çıkamadığınız zaman rehberlik almaktan çekinmeyin.

Psikolog Carl Pickhardt şöyle söylüyor: “Danışmanlık yaptığım yıllar boyunca, birlikte çalışma ayrıcalığına sahip olduğum en etkili aile reislerinden bazılarının bekar ebeveynler olduğunu gördüm. Tek ebeveynlerin çocuklarının problemli olduğu ile ilgili olumsuz klişelere karşı tam tersini gördüm. Yetişkinin güçlü liderliği, çocukların dayanıklı olması ve sorumluluk alan ergenlere dönüşmesini sağlıyor."

Boşanmadan sonra ergen çocuğun psikolojisi ve aile ilişkileri nasıl düzenlenmelidir?

Bekar anne veya bekar baba olmak zaman zaman zorlayıcı olabilir ancak boşanma sonrası da çocuk ve ergen psikolojisine etki eden bir dönemdir. Boşanmadan sonra çocuğun psikolojisine uygun hareket etmek için nasıl bir yol izlenmelidir? Boşanma sürecini yaşayan anne ve baba ergen çocuğuna nasıl yaklaşımda bulunmalıdır? Bu konularda akla gelen soruları Uzman Psikolog, Çift ve Aile Terapisti Selcen Erdemir Akdan yanıtladı.

“Boşanmak için çocuğun uygun yaşı şudur…” diyebileceğimiz bir yaş var mıdır? Çocuğun ergenlik çağında olması boşanma ve sonrasını daha zor hale getiren bir durum mudur?

Boşanma aile için bir krizdir ve her yaşta çocuk için zor bir deneyimdir. Bununla birlikte sağlıklı yönetildiğinde tüm zor yaşantılar gibi geçicidir ve sorun çözme konusunda da çok önemli öğretiler barındırır. Boşanmayı zor hale getiren çocuğun yaşı değil, anne babanın süreci yönetememesi olabilir. Bu süreç bazı ilişkilerde daha mantık çerçevesinde hallolurken bazı çiftlerde çok duygusal ve sancılı yaşanabilir. Tarafların boşanma sürecini yönetmekte zorlandıkları takdirde sorumlu davranarak kendilerine rehberlik edecek bir uzmandan destek almaları uygun olacaktır.

Boşanmada örneğin 2 yaş veya 6 yaş çocuğun psikolojisi ile ergen çocuğun psikolojisi birbirinden farklı oluyor. Boşanma farklı yaşlardaki çocuklara, özellikle de ergenlere nasıl anlatılmalı?

Bu yaş çocukların psikolojisi farklı seyreder evet ama bir yandan da iyisiyle kötüsüyle varolan bir aile düzeninin değişmesi her yaşta çocuğu etkiler. Bu süreçte her yaş çocuk anne babasının birer yetişkin gibi davranmasına ve duygusal tuzaklara düşmemesine (amiyane tabirle saçmalamamasına) ihtiyaç duyar. Boşanmayı anlatırken mutlaka bir aşk öyküsüyle başlamak gerekir. Çocuk bir aşkın ürünü olduğunu, istenerek dünyaya geldiğini, plansız gebelikse de süreç içinde çok istendiğini ve doğduğu için anne babasının çok memnun olduğunu duymalı ve hissetmelidir. Güzel başlayan bir hikâyenin farklı bir yöne kaydığını, anne babanın karı koca ilişkisini sürdürmeme kararı aldıklarının detay vermeden açıklanması yeterli olacaktır. 6 yaş ve öncesindeki dönem çocuğu benmerkezci bir yapıda olduğu için yaşananlardan kendini sorumlu tutabilir. Bu yüzden onlarla konuşurken, 'ayrılmamızın veya kavgalarımızın seninle bir ilgisi yok, bu ikimizin arasındaki bir mesele' detayının vurgulanması önemlidir.

Ergenlik özelinde, boşanmadan sonra çocuğun psikolojisi nasıl korunabilir?

Burada en önemli konulardan biri çocuğun büyüdüğü ve artık bir şeyleri anladığı düşüncesiyle onunla boşanma süreci ile ilgili detayları paylaşmamak, çocuğu bir nevi dert ortağı pozisyonuna düşürmemek olabilir. Burada kıstas; genel bir bilgi verdikten sonra çocuğun sormadığı hiçbir bilgiyi onunla paylaşmamak olmalıdır. Sorduğu durumlarda ise sorular mutlaka diğer ebeveyni kötülemeden ve yetişkin meselelerine girmeden yanıtlanmalıdır. Bu süreçte yine çocuğun büyüdüğü düşünülerek diğer ebeveyne çocukla haber göndermek, ebeveynlerin organize etmesi gereken durumların içine çocuğu da dahil etmek uygun değildir. Evdeki çocuk 15 yaşında bile olsa anne baba karar alırken ya da bir şeyi organize ederken kendi aralarında iletişim kurmalıdır.

Ergenlik süreci benlik gelişimi açısından önemli bir dönem olduğu için kişinin egosu zayıf ve kırılgandır. Bu yüzden evdeki genç bireyin anne babasını sağlam dayanaklar olarak görmesi ve ebeveynliğin çocuğun üzerinde yer alan çatı işlevini sürdürmeye devam etmesi önemlidir.

“Boşanma sonrasında da ebeveyn ebeveynliğini yapmaya devam etmelidir”

Boşanma sonrasında ergen çocuk ile iletişim kurmak zor hale gelebiliyor. Gençler öfkeli ya da içe kapanık bir tutum sergileyebiliyor. Ergenlik çağındaki kızı veya oğluyla diyalog kuramayan, yeni boşanmış bir anne ve babaya neler tavsiye edilebilir?

Evdeki çocuk süreç sonrası içine kapanabilir, duygularını ifade etmekten kaçınabilir ya da öfkeli ve suçlayıcı bir ifade biçimi kullanabilir. Burada yaşanan sürece saygı duymak, suçlamaları kişisel almamak, bu tepkiler karşısında sağlam durabilmek ebeveynin önemli bir görevidir. Çocukla bu süreçte iletişim kurmak önemlidir ama bu illa zorlandığı durumla ilgili olmak zorunda değildir. Eğer konuşmaktan kaçınıyorsa keyif aldığı alanlara yönelmek, birlikte eğlenmeye çalışmak, ilgilendirdiği konularda sohbet etmek faydalı olacaktır. Ebeveynin maksadı ergenin izin verdiği oranda onunla ilişkide kalmak ve onunla ilgilendiğini hissettirmesi olmalıdır.

Özellikle de tek çocuklu kadın veya erkekler, artık yalnız ebeveyn haline gelmiş olan bekar anne ve bekar babalar boşanmadan sonra çocuğuyla birer ev arkadaşı haline geliyor. Ergenlik çağındaki çocuk ile aynı evde yaşarken ebeveyn olarak tavır koymak zorlaşabiliyor. Neler önceliklidir?

Boşanma sonrası yalnız ebeveynler eski düzen ve alışkanlıklarda esneme yoluna gidebiliyor. Tabi ki arada kurallar esneyebilir ama genel itibariyle evde bir düzen olmalı ve boşanma sonrası da ebeveyn ebeveynliğini yapmaya devam etmelidir. Çocukla birlikte uyumaya başlamak ya da eskiden böyle bir alışkanlık yokken boşanma sonrası yemeği TV karşısında yemek vs. ebeveyn rolünü zayıflatabilir. Bu da hem çocuğun sarsılan güvenlik algısını etkileyebilir hem de sınır problemlerine yol açabilir.

Çocuk yoğunluklu olarak bir ebeveynin yanında yaşasa bile diğer ebeveyninin de kararlarda söz sahibi olduğunu hissetmelidir. Dolayısıyla aynı evde yaşamasa, artık karı koca olmasalar da anne babasının bir çatı gibi onu koruduğunu bilmesi mümkün olur.

Derleyen ve çeviren: Senem Tahmaz

Referanslar: “What to know when divorcing children and adolescents” Carl E. Pickhardt (2020) Şuradan alındı: https://www.psychologytoday.com/us/blog/surviving-your-childs-adolescence/202009/what-know-when-divorcing-children-and-adolescents