Birçok insan stresin her zaman olumsuz olduğunu düşünse de, gerçekte hayatımızda strese ihtiyacımız vardır. Genelde stresli olduğumuzu övünerek anlatmayız. Hatta çoğumuz “stressiz” bir yaşam sürmeyi hayal ederiz. Peki, bu gerçekten iyi bir hedef mi?

Stresli, beklenmedik ve zorlu olaylar sadece sıkıntıyı gidermekten ibaret değildir. Bu tür potansiyel stres kaynakları bize esneme ve gelişme fırsatı sunar. Temelinde stres tam olarak budur — büyüme fırsatı. Bu nedenle, iyi stres ile kötü stres arasındaki farkı, ikisiyle de nasıl başa çıkılacağını, stresi nasıl üretken bir şeye dönüştürebileceğimizi ve neden strese ihtiyacımız olduğunu incelemeye değer.

Stres nedir?

Stres, vücudumuzun, duygularımızın ve sinir sistemimizin, daha yüksek farkındalık gerektiren durumlara hazırlanmak için tetiklediği fizyolojik tepkidir. Üç ana stres türü vardır: Akut, kronik ve ödistres.

3 stres türü

• Akut stres: Kısa süreli olup koruyucu bir tepkiyi tetikler. Örneğin; yoğun bir caddeye adım attığımızda hissettiğimiz ani panik gibi. Bu stres hızla geçer ve toparlanma gerçekleşir.

• Kronik stres: Uzun süreli olup, ilişkilerdeki sorunlar veya kronik sağlık problemleri gibi kontrolümüz dışındaki etkenlerden kaynaklanır. Toparlanma gerçekleşmediği için olumsuz sağlık etkilerine yol açabilir.

• Ödistres (pozitif stres): Performansı artıran, genellikle heyecan veya beklenti olarak deneyimlenen strestir. Doğru koşullar altında bireylerin daha iyi performans göstermesine yardımcı olur.

Tüm stres kötü mü?

Tüm stres kötü değildir. Kronik stres veya sıkıntı sağlığa zarar verebilirken, ödistres (pozitif stres) performansı ve motivasyonu artırabilir, bireylerin hedeflerine ulaşmasına ve gelişmesine yardımcı olabilir.

Stres bazen iyi olabilir mi?

Pozitif stres kaynakları, bize sabırsızlıkla bekleyeceğimiz şeyler sunar. Büyümemize ve daha yetkin bireyler olmamıza yardımcı olur. Bazı stres kaynakları, hayatımızdaki dönemlere anlam katar — üniversiteye gitmek, küçük çocuklar yetiştirmek ya da bir iş kurmak gibi. Bir miktar stres şu açılardan faydalıdır:

• Size enerji patlaması sağlar
• Günlük zorluklarla başa çıkmanıza ve hedeflerinize ulaşma motivasyonu kazanmanıza yardımcı olur
• Dikkatinizi ve odaklanmanızı keskinleştirir
• Görevleri daha verimli şekilde tamamlamanıza yardımcı olur
• Bir şeylerin yolunda gitmediğini fark etmenizi sağlar (savaş ya da kaç tepkisi)
• Gerilemelere karşı dayanıklılığınızı artırabilir

İyi stres nedir?

İyi stres, diğer adıyla ödistres, zihinsel ve fiziksel sağlığınız için faydalı olabilen bir stres türüdür. İşte iyi stresin temel özellikleri ve örnekleri:

• Kısa süreli: Genellikle uzun sürmez ve stresli olaylar arasında toparlanma fırsatı tanır.
• Motive edici: Hedeflerinize ulaşmanızı ve engelleri aşmanızı sağlar.
• Kontrol hissi: İyi stres sırasında, görevlerin sonucunu kontrol edebileceğinizi hissedersiniz.
• Performans artırıcı: Daha iyi performans göstermenize ve enerjinizi odaklamanıza yardımcı olur.
• Heyecan verici: Gerilim filmi izlemek veya hız trenine binmek gibi heyecan ve canlılık hissi yaratır.
• Fizyolojik tepki: Kısa süreli savaş ya da kaç tepkisini tetikler, kalp atış hızını ve nefes almayı hızlandırır.
• Dayanıklılık geliştirici: İyi stresi aşmak, kişisel gelişimi destekler ve gelecekteki zorluklarla başa çıkma becerinizi artırır.

İyi stres ve kötü stres: Fark nedir?

İyi stres, diğer adıyla ödistres (eustress), bizi motive eder ve enerjimizi artırarak performansımızı ve kişisel gelişimimizi güçlendirir. Genellikle kısa sürelidir ve üstesinden gelebileceğimizi hissettiğimiz olumlu yaşam olayları veya zorluklarla ilişkilidir.

Kötü stres, ya da distres (distress), zararlıdır ve uzun süre devam ederse fiziksel ve zihinsel sağlık sorunlarına yol açabilir. Çoğunlukla kontrolümüz dışında gelişen ya da bizi bunaltan durumlardan kaynaklanır. Bu tür stres, anksiyete, depresyon ve çeşitli fiziksel rahatsızlıklara sebep olabilir.

Temel fark; stres kaynağını algılama şeklimizde, başa çıkma yetimizde, süresinde ve yoğunluğundadır.

İlginizi çekebilir: Stres yönetimi nedir?

İyi stresin etkileri

İyi stresin 4 faydası:

• Daha iyi performans gösterir ve daha fazla başarı elde edersiniz.
• Başkalarıyla daha anlamlı bağlar kurarsınız.
• Kendiniz hakkında daha fazla şey öğrenirsiniz.
• Kendinize yeni meydan okumalar getirerek öz-yeterliliğinizi artırırsınız.

Kötü stresin etkileri

Kötü stresi şu durumlarda ayırt edebilirsiniz:

• Süreklidir. Başta heyecan verici olsa bile artık sonu gelmeyecekmiş gibi hissedersiniz.
• Kontrol edemezsiniz. Etkili sınırlar koyamaz veya onları yönetemezsiniz.
• Başka hiçbir şey yapmanıza izin vermez. Zamanınızın tamamını alır veya yapmak istediğiniz diğer şeyleri engeller, bu da size kızgınlık hissettirebilir.
• Hedeflerinizle uyumlu değildir. Uzun vadede fayda görmezseniz, stresin değmediğini düşünmeye başlarsınız.
• Başka bir öncelik veya değerle çatışır. Çelişen değerler arasında seçim yapmak, hafif bir stresi bile duygusal olarak yıpratıcı hâle getirebilir.

İyi stres örnekleri:

• İlk buluşmaya gitmek: Heyecan ve gerginlik, duyularınızı keskinleştirir ve sizi o ana daha fazla odaklar.
• Bir teslim tarihine yaklaşmak: Baskı, üretkenliğinizi ve odağınızı artırarak görevleri daha verimli tamamlamanızı sağlar.
• Yeni bir işe başlamak: Yeni bir ortama uyum sağlama süreci, kişisel gelişimi ve beceri kazanımını teşvik eder.
• Önemli bir konuşma veya sınava hazırlanmak: Bu stres, daha çok çalışmanızı ve daha iyi performans göstermenizi sağlar.
• Evlenmek: Beklenti ve hazırlık süreci çiftleri birbirine yakınlaştırır ve kalıcı anılar yaratır.
• Yeni bir ev satın almak: Süreç, finans ve karar alma konusunda değerli dersler verirken size başarı hissi kazandırır.

Kötü stres örnekleri:

• Toksik çalışma ortamı: Sürekli baskı, gerçekçi olmayan teslim tarihleri ve düşmanca iş arkadaşları tükenmişliğe ve ruh sağlığının bozulmasına neden olabilir.
• Finansal istikrarsızlık: Süregelen para endişeleri, borç veya temel ihtiyaçları karşılayamama, yoğun kaygı ve yaşam kalitesinde düşüşe yol açar.
• Travma: Travmatik bir olaya maruz kalmak veya tanık olmak, uzun süreli strese ve travma sonrası stres bozukluğuna (TSSB) neden olabilir.
• Sosyal izolasyon: Uzun süreli yalnızlık veya sosyal destek eksikliği, stres seviyelerini yükseltir ve depresyona katkıda bulunur.
• Büyük yaşam değişiklikleri: Boşanma, taşınma veya sevilen birini kaybetme gibi önemli geçişler yoğun stres yaratarak duygusal ve fiziksel sağlığı olumsuz etkileyebilir.

Kötü stresi iyi strese dönüştürmenin 6 yolu

İyi stres nasıl ki kötü strese dönüşebiliyorsa, kötü stres de iyi strese dönüşebilir — üstelik koşullar mükemmel olmasa bile. Pratik yaptıkça, neredeyse her stresli durumu faydalı bir öğrenme deneyimine dönüştürmeyi başarabilirsiniz.

1. Durumun olası faydalarını görün

Duruma tüm açılardan bakın ve olumlu yönleri bulmakta zorlanıyorsanız bir koçtan veya terapistten destek alın. Beklediğiniz veya istediğiniz şekilde olmasa da, ilk başta zorlayıcı görünen birçok durum beklenmedik şekillerde büyümenize yardımcı olabilir.

2. Güçlü yönlerinizi kendinize hatırlatın

Konfor alanımızda kaldığımızda güçlü yönlerimizi tam anlamıyla kullanamayız. Stresli durumlar, liderlik rolüne adım atmanızı sağlar. Ayrıca yaratıcılığınızı, kaynaklarınızı kullanma becerinizi ve baskı altında gelişme yeteneğinizi keskinleştirir.

3. Elinizdeki kaynaklara odaklanın

Rahat alışkanlıklara yerleştiğimizde sahip olduğumuz imkânları hafife alma eğiliminde oluruz. Stresle başa çıkmak, elinizdeki araçlara farklı bir açıdan bakmanıza yardımcı olabilir. Elinizdeki imkânlarla aslında ne kadar çok şey yapabileceğinizi çoğu zaman küçümseriz.

4. Başkalarıyla bağlantı kurun

Zorluklarla başa çıkarken başkalarına yaslanmak, bir grubun bağlarını güçlendirir. Ortak bir hedefe doğru çalışırken insanlar genellikle en iyi ve en yaratıcı işlerini ortaya koyarlar. İş birliği, ekip arkadaşlarının birbirlerinin güçlü yanlarından yararlanmasını sağlar. Destekleyici bir ekiple çalışırken yeni şekillerde gelişebileceğinizi fark edebilirsiniz.

5. Yeni bir şey öğrenin

Kendinizi şaşırtmaktan daha güzel bir şey yoktur. Stres, büyümenize ve işleri yapmanın yeni yollarını öğrenmenize olanak tanır. Uzun süredir devam eden zorluklara yaratıcı çözümler geliştirebilir ve öğrenme kapasitenizi artırabilirsiniz. Bonus olarak, öğrenmek zihninizi genç, ruh hâlinizi yüksek tutar ve büyüdükçe yeni ilişkilerin kapısını aralar.

6. Olumlu gelişim bekleyin

Tüm zorlukların ortak noktası nedir? Üstesinden gelmek için büyüme gerektirirler. Liderler, çoğu zaman beklenmedik veya en zor deneyimlerin onları en çok başarıya hazırlayan şeyler olduğunu söyler. Her stresli durumu büyüme fırsatı olarak görmek, strese bakışınızı kökten değiştirebilir.

İyi stres ile kötü stresi dengelemeye başlayın

Stres kaçınılmazdır, ancak kontrol edilemez değildir. Stresli durumlarla karşılaşmak, gelişmek ve başarı için gerekli becerilerinizi güçlendirmek adına bir fırsattır. Başınıza gelen her şeyi kontrol edemeyebilirsiniz ama yaşadığınız stresi iyi mi kötü mü göreceğinizi kontrol edebilirsiniz. Bakış açınız, tüm farkı yaratacaktır. Kendinize öncelik verin.

Kaynak: Allaya Cooks-Campbell. "Good stress vs. bad stress: definitions, examples, and uses". Şuradan alındı: https://www.betterup.com/blog/good-stress-bad-stress. (25.06.2024).