Birçok ebeveyn, çocuklarına kendi çocukluklarından daha iyi bir yaşam sunmanın hayalini kurar. Kendi ebeveynlerinin hatalarını tekrarlamamak, nesiller boyu süregelen olumsuz döngüleri kırmak ve çocuklarını sevgi dolu, güvende hisseden, dünyayı özgüvenle keşfedebilen bireyler olarak yetiştirmek isterler. Ancak ebeveynlik sadece çocuğun ihtiyaçlarını karşılamak, onu korumak ya da disipline etmekle ilgili değildir. Çocuğun geleceğini akademik başarıdan veya yeteneklerden daha fazla şekillendiren kritik bir beceriyi öğretmekle de ilgilidir: Duygusal zekâ.

Neden göz ardı ediliyor?

Duygusal zekâ, doğal olarak gelişen bir özellik değil, öğrenilen bir beceridir. Ebeveynler kendi duygularını nasıl anlayacaklarını ve düzenleyeceklerini öğrenmemişlerse, bunu çocuklarına öğretmekte de zorlanabilirler. Peki, duygusal zekâya sahip çocuklar yetiştiren ebeveynler neyi farklı yapar? İşte çocukların duygusal iyi oluşunu sağlam temellere oturtan üç bilim destekli ebeveynlik alışkanlığı:

1. Çocuklara duygularını tanımayı öğretmek

Çocuğunuzun bir arkadaşıyla tartıştıktan sonra ağlayarak eve geldiğini hayal edin. İçgüdüsel olarak “Üzülme, onu görmezden gel” diyebilirsiniz. Ancak bu tepki, çocuğunuzun duygularını bastırmasına neden olabilir. Duygusal zekâya sahip ebeveynler ise çocuklarını, duygularını bastırmak yerine tanımaları ve adlandırmaları konusunda yönlendirir.

Bu sürece 'duygu etiketleme' denir ve yapılan araştırmalar, duygu etiketlemenin duygusal sıkıntıyı azalttığını ve duyguları düzenlemeyi kolaylaştırdığını göstermektedir. Yayımlanan bir araştırmaya göre, duyguları isimlendirmek beynin düzenleyici süreçlerini harekete geçirerek yoğun duygularla başa çıkmayı kolaylaştırır. Ancak, 2022 yılında yayımlanan başka bir çalışma, duygu etiketlemenin etkisinin, duygunun yoğunluğuna bağlı olduğunu ortaya koymuştur. Eğer duygu çok yoğunsa, onu adlandırmak rahatlama sağlar. Ancak duygu daha hafifse, isimlendirmek bazen sıkıntıyı artırabilir.

Bu nedenle, ebeveynlerin çocuklarını her an duygularını adlandırmaya zorlamaları gerekmez. Bunun yerine, çocuklarının hazır oldukları anı gözlemleyerek onlara rehberlik edebilirler.

Çocukların duygularını anlamalarına nasıl yardımcı olabilirsiniz?

• Günlük hayatta duyguları etiketleyin. Bir kitap okurken veya film izlerken “Bu karakter ne hissediyor sence?” diye sorun.

• "Fark ediyorum" ifadelerini kullanın. Örneğin: “Üzgün görünüyor gibisin. Konuşmak ister misin?”

• Duygular için seçenekler sunun. Çocuğunuz duygusunu ifade etmekte zorlanıyorsa, yardımcı olun: “Üzgün müsün, yoksa hayal kırıklığına mı uğradın?”

• Duyguları sakin anlarda konuşun. Bu tür sohbetleri, çocuğunuzun sakin olduğu zamanlarda yapın.

• Model olun. Kendi duygularınızı açıkça ifade edin: “Planlarım istediğim gibi gitmediği için hayalkırıklığına uğradım ama yarın tekrar deneyeceğim.”

Çocuklar duygularını tanımlamayı öğrendiklerinde, bir sonraki adım, ebeveynlerinin her sorunu onlar için çözmesine ihtiyaç duymadan zorluklarla başa çıkmayı öğrenmeleridir.

2. Engelleri kaldırmak yerine rehberlik etmek

Bir ebeveyn olarak çocuğunuzun karşılaştığı her problemi çözmek istemeniz doğaldır. Bağcıklarını bağlamak, ödevini düzeltmek, arkadaşları ile arasındaki sorunları çözmek... Ancak dirençli çocuklar, hiç zorlanmayanlar değil; zorluklarla nasıl başa çıkacaklarını öğrenenlerdir.

Duygusal zekâya sahip ebeveynler, çocuklarına çözüm yollarını gösterir ama problemleri onlar adına çözmez. Örneğin: Bir çocuk arkadaşlarıyla tartıştığında “Onunla oynamayı bırak” demek yerine, “Sence bunu en iyi nasıl çözebilirsin?” diye sorarlar. Bu yaklaşım, problem çözme becerilerini, özgüveni ve duygusal dayanıklılığı geliştirir.

2023 yılında yayımlanan bir araştırma, otoriter olmayan, rehberlik eden ebeveynlerin çocuklarının daha güçlü problem çözme becerileri geliştirdiğini ortaya koymuştur. Bağımsız düşünmeye teşvik edilen çocuklar, karşılaştıkları zorlukları aşmada daha özgüvenli ve becerikli hale gelirler.

Çocuğunuzu destekleyerek problem çözmeyi nasıl öğretebilirsiniz?

• Açık uçlu sorular sorun. “Sence burada en iyi çözüm ne olabilir?”

• Beyin fırtınası yapın. Olası çözümleri birlikte listeleyin ve artılarını-eksilerini değerlendirin.

• Duygularını kabul edin. Net bir çözüm olmasa bile: “Bu gerçekten sinir bozucu görünüyor, seni anlıyorum,” diyerek duygularını geçerli kılın.

• Destekleyin ama kurtarmayın. Yolu gösterin, ancak çözüme ulaşmalarını onlara bırakın.

  Çabaya odaklanın. “Bu problemi düşünmen çok hoşuma gitti” diyerek çocuğunuzu teşvik edin.

Bu yöntemler ile çocuklar, karşılaştıkları zorlukları aşabilecekleri konusunda kendilerine güvenmeye başlarlar.

3. Duygulara tepki vermek yerine, onları düzenlemek

Çocuklar, duygularını ebeveynlerinden ne duyduklarıyla değil, ne gördükleriyle öğrenirler. 2019’da yayımlanan bir araştırma, duygularını düzenlemekte zorlanan ebeveynlerin, çocuklarının duygularını anlamakta da güçlük çektiğini ortaya koymuştur.

Eğer ebeveynler stresli anlarda ani ve kontrolsüz tepkiler verirse, çocuklar da aynısını öğrenir. Ancak çocuklar, ebeveynlerinin duygularını nasıl yönetebildiğini gözlemlediklerinde, kendileri de daha güçlü bir duygusal kontrol geliştirirler.

İlginizi çekebilir: Çocuğuma sabırlı olmayı nasıl öğretebilirim?

Duygularınızı nasıl sağlıklı bir şekilde düzenleyebilirsiniz?

• Tepki vermeden önce durun. Sinirlendiğinizde, derin bir nefes alın.

• Duygularınızı kabul edin. “Şu an çok bunaldım, o yüzden biraz sakinleşmeye ihtiyacım var.”

• Sakinleşme teknikleri gösterin. Derin nefes almayı, esnemeyi veya kısa bir ara vermeyi çocuğunuza modelleyin.

• Hata yaptığınızda özür dileyin. “Az önce sabırsız davrandım, üzgünüm. Bir dahaki sefere daha sakin olacağım.”

Çocuklar, duyguların korkulacak değil, yönetilebilecek şeyler olduğunu gördüklerinde, hayatın zorluklarını daha büyük bir güvenle karşılarlar. Duygusal zekâ, çocukların yalnızca bugünkü mutluluklarını değil, tüm hayatları boyunca başarılı, güçlü ve tatmin edici ilişkiler kurmalarını sağlar. Bu yüzden ebeveynlerin yapabileceği en önemli şey, çocuklarına duygularını anlamayı, yönetmeyi ve bunlarla başa çıkmayı öğretmektir.

Kaynak: Mark Travers." 3 Ways to Raise Emotionally Intelligent Children". Şuradan alındı: https://www.psychologytoday.com/us/blog/social-instincts/202503/3-ways-to-raise-emotionally-intelligent-children. (19.03.2025).