Gün içinde birçok duygu yaşıyor, duyguların etkisiyle tepkiler gösteriyor, tepkilerin açığa çıkardığı enerji ve durumlarla yaşamımıza devam ediyoruz. Yaşanılan duyguların farkında olmak, onların yaşamımızdaki etkilerini fark etmeye ve iyileştirici yönde değiştirmeye yardımcı oluyor. Duyguların farkına varmak ve onları tanımlamak, hangi ihtiyaç dolayısıyla ortaya çıktıklarını da anlamayı sağlıyor. Böylece duyguların sonuçlarına değil sebeplerine odaklanıyor ve kendimizi, ilişkilerimizi iyileştirebiliyoruz.

Duygularının farkında olmak, “Duygusal okuryazarlık” ile açıklanıyor. Duygusal okuryazarlık, kişinin kendisinin ve diğerlerinin duygularını tanıması, anlaması ve düzenlemesini içine alan bir kavram. Duygusal okuryazarlık becerisi birçok beceriyi de içine alıyor. Duygusal okuryazarlık becerisi olan bireyler sosyal problemleri daha rahat çözebiliyor, sosyal becerilerde iyi düzeyde oluyor, kendi duygu ve davranışlarını düzenleyebiliyor.

Duygu düzenleme ve sosyal problem çözme becerileri, çocukluk döneminde kazanılması gereken önemli gelişim görevlerinden biri. Bu becerilerin temeli erken çocukluk döneminde atılıyor olsa da hiçbir zaman geç değil. En temelden başlamak için Psikolog Prof. Robert Plutchik’in geliştirdiği Duygu Çarkı sınıflandırmasına göre duygularımızı tanıyabilir ve onlar üzerinde çalışarak kendi duygusal okuryazarlığımızı geliştirebiliriz.

Duygu çarkı nasıl kullanılır?

Verdiğimiz tepkiler, ortaya çıkan bedensel duyumlar ve yaşadığımız öfke, üzüntü, şaşkınlık gibi duyguların kaynağına inmek, bunların hangi dürtüyle ortaya çıktığını anlamaya da yardımcı oluyor. Kişinin yaşadığı bir duygu, arka planda kendini koruma veya keşif gibi dürtülerle yaşanmış olabiliyor. Bunların farkında olmak insan ilişkilerine de farklı gözle bakmak için pencere açıyor.

Duygu okuryazarlığınızı geliştirmek ve duygularınızı tanımak için duygu sözlüğünüzün dağarcığını geliştirmek ilk adım. Bunun için öncelikle 8 temel duygunun üzerinden geçerek bu duyguları tanımlama egzersizleri yapabilirsiniz.

Robert Plutchik ‘in geliştirdiği Duygu Çarkı, 3 boyutlu model sunan bir sınıflandırma yöntemidir. Ana renkler yani en içteki dairenin 8 dilimi, Plutchik’in tanımladığı 8 temel duyguyu gösterir ve bunların zıtları olan duyguların kombinasyonları ile aşağıdaki katmandaki duyguların oluştuğunu belirtir. Bunlar yas, nefret, hiddet, ihtiyat, coşkunluk, hayranlık, dehşet ve hayret olarak ifade edilir.

Kısa bir egzersiz yapmak isterseniz, çarkın üzerinde yer alan temel duygulara karşıtlarıyla birlikte göz atabilirsiniz. Hangi duyguların hangi yolları izleyerek kolayca diğerine dönüşebileceğine bakmak da ufkunuzu açabilir. Bazı duyguların kendilerini belli etmediği ve adeta gizemli kaldığını, bazılarının ise ezici hale geldiğini görmek de sizi şaşırtabilir.

Duygular ne işe yarar?

Duygularımız, bizi bir aksiyona yöneltir. Buna yakından bakmak isterseniz, yakında hissettiğiniz bir duyguyu hatırlayın. Bu sizi hangi yöne götürüyordu? Çarkta yer alan temel duygunuzu fark ederek işe başlayın. Ardından koniye dikey boyutuyla bakın ve aşağı indikçe duygunun yoğunluğunu takip edin. Örneğin hayrete düşmek sizi şaşkınlığa ve komşusu olan korkuya veya üzüntüye götürebilir. Duyguların yoğunluğu ile birlikte, bağlantılı oldukları diğer duygular da işin içine katılabilir. Koni şeklinde düşünüp aşağıdaki çemberlere baktığınızda ve yatay olarak takip ettiğinizde her bir duygunun zıddını görebilirsiniz. Böylece bir duygunun nasıl da kolayca başka bir duyguya kadar gidebildiğini fark edebilirsiniz. En uçtaki renksiz alanlar, duyguların karmaşık hale gelebildiğini hatırlatacak şekilde, çemberde yer alan iki temel duygunun karışımını temsil eder. Duygular birbiriyle ilişkilidir. Duygular üzerinde çalışmak ve duyguları tanımak bu açıdan oldukça önemlidir.

Derleyen: Senem Tahmaz

Referanslar:

Plutchik’s Wheel of Emotions. Şuradan alındı: https://www.6seconds.org/2017/04/27/plutchiks-model-of-emotions/