Küçük çocukların çok öfkeli olduğu anları hepimiz biliriz. Özellikle istediği olmayınca veya “hayır” denince sık sık öfkelenirler. Hatta vurma ve tekmeleme davranışları dahi olabilir. Bu davranışları, öfkesini ifade etmesine izin vererek durdurabilirsiniz peki, öfkesini sağlıklı şekilde ifade etmesine nasıl yardımcı olabiliriz? Kendimize sormamız gereken soru şu: “Çocuğumun öfkesini sağlıklı şekilde ifade etmesine nasıl yardımcı olabilirim?” Çünkü bu öfke anlarında onunla yaptıklarınız, beyninin duygusal düzenleme becerileri geliştirmesinde çok önemli.
Öfke yönetimi neden öğretmesi zor bir beceridir?
Öfke çoğu zaman başa çıkması en zor duygumuzdur. Kendi çocukluk dönemimizde yetişkinlerin öfkeyi nasıl ifade ettiği, bugün çocuklarımızın öfkesine verdiğimiz tepkileri etkiler. Bakım verenlerimizin çabuk parladığı bir evde büyüdüysek, çocuğumuzun öfkesi bizde tetikleyici olabilir. Eğer öfkenin bastırıldığı, sessizliğe gömüldüğü bir evde büyüdüysek, öfke bizim için “yasaklı” bir duygu gibi gelebilir. Bu yüzden genellikle çocuklara tüm duygularını ifade etmelerini söylerken, öfkeyi bunun dışına itme eğilimindeyiz. Oysa öfkeyi doğal bir duygu olarak kabul edebilirsek, çocuklarımızın da öfkeleriyle sağlıklı ilişkiler kurmalarına yardım etmiş oluruz.
Öfke ve küçük çocuğun beyni
Küçük çocuklar yoğun duyguları aniden hissedebilecek beyin yapısına sahiptir ancak bu duyguları yönetebilecek gelişmiş sistemleri henüz yoktur. Bu nedenle temelden başlamak gerek:
Ancak genç çocukların öfkelendiğinde sakin şekilde duygularını anlatacak kapasiteye çoğu zaman sahip olmadıklarını da bir gerçek. Bu, beyinleri için çok karmaşık bir iştir.
Ebeveyn olarak öfkeyi nasıl yönetebilirsiniz?
Beklentileri yönetmek ve “iskele” yöntemi
Gelişim psikolojisinde önemli bir kavram vardır: İskele (scaffolding). Bu, çocukların yeni becerileri, halihazırdaki yeterliliklerine uygun destekle öğrenmesi demektir.
Yıkıcı öfke davranışlarını, yüze ve sese dayalı daha güvenli ifade biçimleriyle değiştirmesine yardımcı olduktan sonraki adım bu ifadeleri daha toplumsal olarak uygun davranışlarla değiştirmek ancak 3 yaşındaki bir çocuğun öfkesini sakin ve kelimelerle ifade etmesi zor bir hedeftir. Bu nedenle iki gelişimsel hedefe odaklanmanız gerekir:
1- Yoğun duyguları fiziksel olarak düzenleyebilme
Bu beceri, öfkenin yoğunluğunu azaltır ve uzun vadeli duygu düzenleme becerileri kazandırır.
2- Öfkesiyle barışık olabilme
Bunu sağlayan en önemli şey yetişkinlerin model olmasıdır.
Birlikte sinir sitemini düzenlemek, regüle olmak çok önemlidir
Kulağa teknik gelebilir ama temelinde çok güçlü bir duygu sağlığı becerisidir: Bedeni sakinleştirmeyi öğrenmek. Küçük çocuklar öfkelendiğinde bizimle birlikte düzenlenmeye ihtiyaç duyarlar. Bunun için bizim sakin kalmamız gerekir.
Çocuk sinirlendiğinde bazen elini tutmak bazen de onun elini kendi göğsüne koymek ve “Kalbinin şu an nasıl attığını hisset” demek bu noktada işe yarayabilir.
Küçük çocuklar kızgın olduklarında:
Öfke kötü bir durum mudur?
Öfkeyi kabul ettiğinizi modellemek
Çocuğunuza verebileceğiniz en büyük hediyelerden biri de öfkenin kabul edilebilir bir duygu olduğunu göstermenizdir. Peki, bunu nasıl yaparız?
Çocuğun öfkesi bazen “komik” görünebilir ve “Abartıyorsun, sakin ol!” demek kolaydır (bunu hepimiz yaptık). Ama mümkün olduğunca şöyle demek çok daha etkilidir: “İstediğini alamadığın için kızgınsın, bu gerçekten zor.” Bu empati cümlesi çok iş görür ve çocuk öfkeliyken onu durdurmaya çalışmak yerine yanında kalmak, “Hazır olduğunda kucağıma gelebilirsin” gibi bir yaklaşım, öfkenin geçici bir duygu olduğunu öğrenmesine yardımcı olur.
Not: Tüm duyguları kabul ederiz, ama tüm davranışları değil. “Öfkelenebilirsin ama bana vuramazsın.” Bedenleri sakinleştikten sonra ise neden kızdığını, bedeninde nasıl hissettiğini ve nelerin işe yaradığını konuşabilirsiniz. Bu, farkındalık ve özdenetim gelişimi için çok değerlidir.
Zamanla, pratikle ve bolca sabırla, emin olun çocuğunuz bu öfkeli dönemini aşacak. Öfkeyi kabul ederken, her gelişim aşamasına uygun şekilde ifade becerilerini desteklemeniz, ona uzun vadeli duygusal sağlık kazandıracaktır.
Referanslar
Emily Edlynn “How Do I Help My Mad Toddler Express Anger in a Healthier Way?” Şuradan alındı: https://www.parents.com/parenting/better-parenting/advice/ask-your-mom/my-kids-toddler-tantrums-are-getting-out-of-hand-how-do-i-help-her-express-anger-in-a-healthier-way/ (12.08.2024).
Ebeveynlerde öfke kontrolü nasıl sağlanır?
