Hepimiz ekran karşısında aşırı zaman geçirmenin bebekler ve küçük çocuklar için zararlı olabileceğini biliyoruz. Bu, daha büyük çocuklar için de harika bir aktivite değil. Çocuğunun obezite, dikkat eksikliği, hiperaktivite bozukluğu ya da bilişsel ve dil gelişimi gibi problemlerle mücadele etmesini isteyen ebeveyn yoktur herhalde.

Peki, neden birçok küçük çocuk hala ekran karşısında çok vakit geçiriyor? Çünkü anne-babaları çok yorgun! Bakım – özellikle kaliteli bakım –bir hayli dikkat, sabır ve enerji gerektirir. Banyoda tek başına vakit geçirmek, günde birkaç dakika huzur istemek tamamen anlaşılabilir ihtiyaçlar. Birkaç dakika televizyon izlemek çocuğunuzun geri dönüşü olmayacak şekilde zarar görmesine sebep olur mu? Tabii ki olmaz. Ancak çocuğunuzu eğlendirmek için telefon ya da televizyon kullanmadan mola vermek mümkün desek? Neyse ki, aklınızı kaçırmadan medyadan uzak (ya da medya bağımlısı olmayan) çocuk yetiştirmenin bir yolu var. Cevap: Serbest oyun!

Serbest oyun nedir?

Bu oyun türü çocuk tarafından seçilen, başlatılan ve yönetilen bir oyundur. Çocuğunuz serbest oyunla meşgul olabilirse onun yanında olmanızı daha az isteyecektir. Artık eğlencesi siz olmazsınız. Geri yaslanıp çocuğunuzun neyi keşfettiğini gözlemleyebilirsiniz. Kitap okuyabilir, e-postalarınızı kontrol edebilir, çalışabilir, zevk alarak bir şeyler yiyebilirsiniz. Ve tüm bunları çocuğunuz oyun oynayıp bir şeyler keşfederken yapabilirsiniz.

Çocuğu motive eden ve tek başına bir şeyleri keşfetmeye teşvik etmek, anne-babanın bir mola vermesinden çok daha fazla şey ifade eder. Serbest oyun sosyal ve duygusal sağlık, özgüven, yaratıcılık, disiplin ve problem çözme becerilerinin temelini oluşturur. Televizyon bu harika faydaların yanından bile geçemez!

Televizyon ve diğer tüm ekranlar çocuğun keşif ve bağımsız oyun yeteneğine zarar verir. Ekrana uzun süre maruz kalmak dikkat dağınıklığıyla bağlantılıdır. Bu yüzden çocuklar ne kadar çok ekrana maruz kalırsa, serbest oyunla o kadar az ilgilenir ve ekrana o kadar çok “ihtiyaç duyar”.

İlginizi çekebilir: Evde oynanan oyunlar

Peki o zaman, soru şu: Çocuğunuzun bağımsız oyunlar oynamasını nasıl sağlarsınız?

Bu sorunun da cevabı oldukça basit!

Ekranları kapatın

Televizyon izlemek, Ipad ya da akıllı telefonlar meşgul olmak çocuğunuzun bağımsız oyunlara dahil olma yeteneğini azaltabilir. Bu yüzden ekran ile ilişkiyi durdurmanın ilk adım olduğu çok açık. APA'nın (Amerikan Pediatri Akademisi) çocuklar için ekran karşısında geçirebileceği zamanı yaşlara göre şu şekilde sıralıyor:

0 - 18 aylık: Hiç zaman geçirmemeli (görüntülü konuşma hariç)

18 aylık - 2 yaş: APA, medyanın 18 aylıkken eğitime başlamada kullanılabileceğini söylüyor fakat buna çok ikna olmuş değiller.

2-5 yaş: Günlük olarak 1 saatten daha az

5 yaş ve sonrası: Amerikan Psikiyatri Derneği APA bu yaş aralığı için ekran karşısında geçirilecek bir zaman aralığı belirtmemiş ancak ebeveynlerin tutarlı limitler belirlemesi gerektiğini savunuyor. Ancak bunların üst sınırlar olduğunu unutmamak gerek!

Pazarlamacılar sizi aksine inandırmak istese de küçük çocukların televizyon izlemesinin hiçbir yararı yok, aksine konuşmayı geciktirdiğine yönelik bilimsel çalışmalar bulunuyor. Bu yüzden dikkatli olmak en iyisi.

Güvenli ve cazip bir ortam yaratın

Kendi alanınızı tasarlama şekliniz birçok faktöre dayanır fakat başlangıç için size birkaç tavsiye verelim. Hemen dert etmeyin: çocuğunuz için cazip bir ortam yaratmanın birçok ucuz yolu var. Yaratıcı olun! Güvenlik bir numaralı meseledir. Odadan çıkabilmek ya da dikkatinizi başka bir şeye yöneltebilmek istiyorsanız ortam %100 güvenilir olmalıdır. Bu, güvensiz alanların kapılarının kapatılması ya da oturma odasında çocuğunuzun eğlenmesi için bir alan yaratılması anlamına gelebilir. Eğer delikli döşeme, odun sobası ya da çok fazla merdivene sahipseniz, bunlarla uğraşmak zor olabilir. Ancak kapılar, priz kapakları ve çekmece kilitlerini atlamamak gerek.

Çocuğunuzun oyun alanını organize edin böylece ilgi çekici ve düzenli olacaktır. Çocuklar özellikle kargaşaya karşı hassastır. Bir şeyleri temiz, düzenli ve tertipli (en azından elinizden gelenin en iyisi) tutmak çocuğunuzun odaklanmasına yardımcı olacaktır. Oyuncakları büyük oyuncak kutularına koymak yerine küçük sepetlere, tepsilere veya raflara yerleştirin. Bu çocuğunuzun oyuncağı görüp seçmesine yardımcı olacaktır. Oyuncakları yerlerine geri koymayı öğrenmeleri de daha kolay olacaktır. Çocuğunuzun tüm materyallere ulaşabileceğinden emin olun böylece onları sizden istemek zorunda kalmaz. Ancak oyuncağı düzgün kullanmıyorsa sonraki gün için onu ortadan kaldırmayı unutmayın.

Çocuğunuza seçenekler sunabilmek için yeterli oyuncak edinin ama çok abartmayın. Çünkü bunalabilir. Çok fazla oyuncak olduğunda çocuğunuz her biriyle kısa süreler halinde oynayacaktır. Fazla oyuncakları depolayın ve ilgilendiği şeye göre sırayla ortaya çıkarın. Bu oyuncakları ortadan kaldırıp sonra geri koyduğunuzda sanki yeni marka oyuncakmış gibi sevinecekler. Çocuklar için küçük masa ve sandalyeler oyun alanı için harika eklemelerdir. Bir çocuk tam ona göre olan bir sandalyeye oturduğu zaman kendine daha çok güvenir ve aktivitelere daha çok odaklanabilir. Çocuk için mobilyalar pahalı olabilir fakat kullanılmış eşya bularak birikim yapabilir veya yaratıcı olup elinizdekini kullanabilirsiniz.

Tabureler bağımsızlık gelişiminde harika iş görürler çünkü çocukların kendileri için bir şeyler yapmasına yardımcı olurlar. Aksi halde lavaboya uzanmak, kıyafet değiştirmek ya da yemeğe yardım etmek gibi işlerde yardıma ihtiyaç duyacaklar.

Oyuncakları akıllıca seçin

Oyuncak seçerken sadeliğin her zaman iyi olduğunu unutmayın. Hareket eden ve ses çıkaran oyuncaklardan çok hayal gücünü ve keşfi artıran oyuncaklar seçin. Aslında pille çalışan tüm oyuncaklardan kurtulun (ya da pillerini çıkarın). Bir araştırmacı “Aktif oyuncaklar pasif çocuklar yaratır; pasif oyuncaklar ise aktif çocuklar yaratır” demiş. Aktif çocuklar onları meşgul edecek eğlenceyi ve eğlenceli aktiviteleri keşfetmekte harikadır!

Çocuğunuzun oyun alanına yerleştirebileceğiniz bazı malzeme fikirleri…

• Ahşap, şekil yerleştirme oyuncakları

• Oyuncak merdane

• Örgü sepetler

• Açılıp kapanabilen kaplar. Geri dönüşümlü yiyecek kapları bunun için mükemmeldir.

• Sanat masası. Kaplara düzenli şekilde boya kalemleri, kâğıt ve makas koyun. Daha kolay temizlik için yıkanabilen boya kalemlerini seçebilirsiniz.

• Kıyafet sepeti. Eski kıyafetleri, kostümleri, atkıları vb. toplayın.

• Doğa tepsisi. Dışarı çıkın ve birkaç yaprak, çam kozalağı, taş vb. toplayın.

• Legolar

• Oyuncak araba veya trenler

• Kitaplar

• Müzik aletleri

• Oyuncak yiyecekler, çaydanlık ve tavalar, süpürge ve faraş, toz bezi içeren bir mutfak.

• Yapbozlar

• Çocuğunuzun ellerini kullanabileceği, duyularını öğrenebileceği oyuncaklar. Farklı kaşıklar, bardaklar ve diğer araçlar. Mesela; kum, pirinç, su, fasulye, oyun hamuru vb.

• Eşleştirme ya da türlere göre ayırma için tepsiler.

Serbest oyun isteği nasıl geliştirilir?

Çocuğunuzu takip edin ve gözlemleyin. Hangi materyalleri seviyor, hangilerini sevmiyor?

Yardımcı olma isteğinize bir "dur" deyin

Çocuğunuzun biraz zorlanmasına izin verin. Onlara bir materyali kullanmaları için “doğru yolu” göstermeyin. Keşfetmelerine izin verin! Eğer yaşa uygun materyaller seçiyorsanız çocuğunuz hiçbir yardıma ihtiyacı olmadan onları kullanabilecektir. Tabii ki biraz destek vermeniz gereken zamanlar olabilir, bu gayet normal.

Rahatsız etmeyin

Çocuklar oyun oynarken aslında çok önemli işler yapıyorlar. Kendi başlarına çevrelerini keşfetmelerine izin verdiğinizde ilgili oldukları şeyin buna değer olduğunu öğreniyorlar.

Onlara güvenin

Neyle, nasıl ve ne kadar oynayacağına bırakın onlar karar versin. Bazen uzunca bir süre tek bir oyuncağa odaklanabilir. Bazen de bir oyuncaktan diğerine ilgisi hemen kayabilir. İki durum da oldukça normaldir. Önemli olan şey çocukların kendi içlerindeki pusulayı takip etmeyi öğrenmesi ve kendi oyununu yönlendirme yeteneğini geliştirmesidir. Tüm bunlar zaman ve çaba gerektirecektir fakat sonra çocuğunuzun yaptığı şeye odaklandığını göreceksiniz. Bu sayede gazete okuyabilir, yemek hazırlayabilir ya da sadece dinlenebilir ve kendinize vakit ayırabilirsiniz… Daha neler neler!