Erken dünyaya gelen prematüre bebekler, zamanında doğan bebeklere göre; solunum ve sinir sistemi, işitme, görme, daha sonraki yaşlarda da öğrenme ile ilgili bilişsel fonksiyonlarda ciddi sorunlarla karşılaşabiliyor. Bu nedenle prematüre bebek bakımı hassasiyet ve özen istiyor.

Memorial Şişli Hastanesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Bölümü’nden Yenidoğan Yoğun Bakım Sorumlusu Doç. Dr. Ercan Tutak, prematüre bebek annelerinin en merak ettiği 10 soruyu yanıtladı.

1- Her zayıf doğan bebek premetüre midir?

Halk arasında doğru bilinen yanlışlardan biri, yeni doğan bebeğin kilosuna göre prematüre olup olmadığının belirlenebilecek olduğudur. Halbuki doğum kilosu, bebeğin prematüre olup olmadığını göstermez. 2 bin gram olan bir bebek prematüre olmazken, 3 bin gram doğan bir bebek prematüre olabilir. 37. haftadan önce doğan bebeklere prematüre bebek denmektedir.

2- Prematüre bebekler mutlaka ciddi sağlık sorunları yaşar mı?

37. haftadan önce dünyaya gelen bebeklerde beyin, karaciğer, böbrek, kalp, akciğer, bağırsaklar gibi hayati öneme sahip organ ve organ sistemlerine ait bozukluklar ortaya çıkabilmektedir. Doğumdan hemen sonra bebek, aldığı ilk soluk ile birlikte anne karnındaki dolaşım sisteminden tamamen farklı bir sisteme uyum göstermek zorundadır. Prematüre bebeklerin doğum haftaları küçüldükçe artan oranda başta solunum sistemi olmak üzere diğer organ sistemlerinde de sıkıntılar baş göstermektedir. Bu nedenle prematüre doğacak bebeğin yenidoğan yoğun bakım ünitesinin olduğu merkezlerde dünyaya gelmesi önemlidir.

3- Erken doğan bebeklere anne sütü hemen verilmeli mi?

Bağışıklık sistemi henüz olgunlaşmadan doğan bebeği emme, yutma, nefes alma ve tüm bunların koordinasyonunda yaşanan sorunlar beklemektedir. Prematüre doğan bebekte özellikle ilk beslenmenin kolostrum denen anneden gelen ilk sütle yapılması çok önemlidir. Beslenme sırasında yaşanan soluk tutma, morarma atakları, emme, yutma ve nefes alma koordinasyonun sağlandığı dış ortama uyum süreci içerisinde ilk günler, bazen de birkaç hafta sürebilen, sık yaşanan sorunlardandır. Prematüre bebeklerde mideden yemek borusuna doğru besin kaçışı, kalp atımında yavaşlama ve morarma ataklarına neden olabilmektedir.

4- Bu bebeklerde ısı kaybı neden daha önemlidir?

Prematüre bebeklerin ciltlerinin inceliği, cilt altı yağ dokularının az olması dolayısı ile ısı üretme yetenekleri çok azdır. Bir de bunun üzerine doğar doğmaz uygun ısı ortamı sağlanmamış bir yerde, iyi kurulanmadan ilk bakımı yapıldığında ısı kaybı had safhaya ulaşacaktır. Vücut ısısı azaldığında vücut, ısı üretebilmek için daha fazla oksijen tüketecektir. Erken doğan ve zaten solunum sıkıntısı yaşayan bir bebekte üstüne üstlük ısı üretimi için artan oksijen tüketimi oksijene olan ihtiyacı kat be kat artıracaktır. Bu durum, oksijensiz kalma, beyin kanaması, organ sistemlerinde ağır bozulmalara neden olacaktır. Bu nedenle prematüre bebeklerde ısı kaybını en aza indirmek için doğumdan hemen sonra yapılacak olan ilk müdahaleler mutlaka bir ısı kaynağının altında yapılmalı, cilt özenle kurulanmalı ve en fazla ısı kaybının yaşandığı baş kısmı en kısa zamanda örtülmeli. Asla 24 saat geçmeden banyo yaptırılmamalıdır.

Prematüre bebeğin bakımı nasıl olmalı?

5- Prematüre bebekler de sarılık olur mu?

Prematüre bebekler zamanında doğan bebeklere göre daha kırmızıdırlar. Bu durum, kan hücre sayılarının yüksekliği ve derilerinin çok ince olmasından kaynaklanır. Prematüre bebeklerde sarılık, zamanında doğan bebeklere göre daha uzun sürer. Fazla sayıdaki kan hücrelerinin parçalanması ile açığa çıkan bilirübin cilde ve göz akına sarı bir renk verir. Sarılığın tedavisi yeterli beslenme ve fototerapi ile sağlanır.

Prematüre nedir?

Prematüre bebeklerde beslenme

6- Prematüre bebekleri enfeksiyondan korumak için ne yapılmalıdır?

Vücut savunma fonksiyonları son derece zayıf olan prematüre bebeklerin enfeksiyonlardan korunabilmesi için bu bebeklere dokunmadan önce mutlaka el temizliği sağlanmalıdır. Bu nedenle yenidoğan ünitelerinde el yıkama vazgeçilmez bir alışkanlık olmalıdır. Yenidoğan ünitesinin kapalı devre mikrop tutucu filtreye sahip bir havalandırma sistemi ile havalandırılması gerekmektedir. Prematür doğmuş bir bebeğin boğmacaya karşı korunması için son zamanlarda önerilen koza stratejisi denen bir uygulama gereği bebeğin etrafındaki kişilerin özelikle bebeğe teması en yüksek olan anne ve babanın aşılanması çok önemlidir.

7- Prematüre bebeklerde tansiyon olur mu?

Prematüre bebeklerde karşılaşılan bir diğer sorun da beyin kanaması ve buna dair gelişen komplikasyonlardır. Zamanında doğmuş bebeklerde kan basıncındaki değişikliklerin beyine direkt olarak yansımasını önleyen kan-beyin engeli, prematüre bebeklerde tam olarak olgunlaşmamıştır. Tansiyon değişikliklerinin takibi önemlidir. Yoğun bakım gören bebeklerde gerekli yatıştırıcı ilaçların yanı sıra çevresel ışık, ses ve dokunma ile verilen uyaranların sayı ve şiddeti azaltılır. Prematüre bebek takip eden ünitelerde “Az elle, çok gözle” en önemli prensiplerden biridir.

8- Prematüre bebeklerde işitme ve görme riski daha mı fazladır?

Prematüre bebeklerde karşılaşılan bir diğer sorun da görme kaybıdır. Hastalığın erken dönemde yakalanması tedaviyi mümkün kılar. Bu tür operasyonları gözün ağ tabakası hastalıkları ile ilgilenen özel bazı göz hekimleri yapar. Kan şekeri, kalsiyum, magnezyum düşüklüğü prematüre bebeklerde karşılaşılan diğer metabolik sorunlardandır. Tedavisi için eksik olanların tespit edilip damardan veya ağızdan yerine konulmasıdır. 30. haftadan önce, 1000 gr’ın altında doğan yardımcı solunum cihazı ile oksijen tedavisi gören bebeklerde işitme azlığı ve beyin felci karşılaşılan diğer durumlardandır.

9- Prematüre bebeğin eve gitme zamanı neye göre belirlenir?

Tamamen ağızdan anne sütü veya formül mama ile beslenebilen, beslenmesini tolere eden, solunum sayısı 25-55/dk. arasında olan, hastanede tedavi gerektirecek herhangi bir organ fonksiyon bozukluğu olmayan bebekler taburcu planına alınır. Anne eğitimi birebir verilir, eğer hiç anne yanında izlenmemişse bir gün anne yanında izlenerek tüm bakımının anne tarafından sağlanıp sağlanmayacağı kontrol edilir. Anne bebeğini besleyebiliyor, bebekte bir problem gelişmiyorsa, araba koltuğuna yatırıldığında bebekte morarma, soluklaşma nefes tutma belirtileri görünmüyorsa ve oda havasında vücut ısısını koruyabiliyorsa artık eve gönderilebilir.

10- Erken doğan bebeğim evdeki bakımında ailesinin dikkat etmesi gereken noktalar nelerdir?

Günlük kaka sayısı, idrar miktarı, öğün saatleri, öğün miktarları bir tabloya kaydedilmelidir. Yaşanan anormal durumlar kaydedilmeli ve doktoru ile paylaşılmalıdır. Oda ısısının 23-25 derece olması ve bu ısıya uygun bir şekilde altta zıbın, üstte tulum ve yatarken üzerine ince battaniye örtülerek, gürültüsüz bir ortamda kendine ait yatakta yatırılması önerilir. Gıda reddi, emmeme, sürekli ağlama veya hiç ağlamama, çok gevşek pozisyonda olma ve el ayakları oynatıldığında oynatılan uzuvların olduğu yere yığılması, morarma, sık ve zor nefes alma, ateş veya düşük vücut ısısı, cildinde gözle görülür sarılık olması halinde acilen doktora başvurulmalıdır. 28 haftanın altında doğan bebekler 3 yaşına, daha büyük prematüre bebekler 2 yaşına kadar doğum haftaları gözetilerek büyüme ve gelişmeleri izlenir. Bu yaştan sonra artık düzeltilmiş yaşa bakılmasına gerek yoktur. Yaşıtlarını yakalamış olması gerekmektedir.

Prematüre bebeklerin takibinde önemli noktalar

Bebeklerle ilgili bilmediğiniz şeyler var!

Bebeklerin doğduğunda diz kapaklarının olmadığını biliyor muydunuz? Ya da erkek bebeklerin kız bebeklerden daha ağır olduğunu? Bebekler hakkında bu bilgileri daha önce duymadığınıza çok eminiz!

55

Bebekler, 4 aylık olana dek tuzun tadını alamazlar. Bu gecikmenin sebebi, sodyumu bu dönemde işlemeye başlayan böbreklerin gelişimidir.

Yeni doğan bir bebeğin vücudunda yaklaşık bir bardak kadar kan bulunur.

Yetişkinlerde 206 adet kemik bulunur. Bebekler doğduklarında ise kemik sayıları 300'dür. Bebek büyüdükçe kemikleri birleşerek yetişkinlikte 206 sayısına ulaşır.

Bebekler bir şeye ihtiyaç duyduklarında çığlık atar ya da inlerler; ancak ağlamazlar. Çünkü ilk üç hafta boyunca gözyaşı üretemezler. Gözyaşı kanalları henüz tam olarak gelişmemiştir. Gözlerini sağlıklı tutacak kadar nem üretirler; ancak birkaç hafta boyunca gözyaşı akıtamazlar.

Yeni doğan bebekler, kafalarını soldan çok sağa doğru çevirmeye eğilimlidirler.

Bebeklerin doğumda dizkapakları yoktur. Dizkapakları, 6. aya dek tamamen gelişmez.

İç kulak, doğumdan önce tamamen gelişen tek duyu organıdır. Gebeliğin ortalarında yetişkin boyutlarına ulaşır.

Yeni doğan bir bebek, yaklaşık 20 dakikada bir idrarını yapar; altıncı aya ulaştığında ise hemen hemen her saat.

İnsan yavruları, ebeveynlerine gülümseyen tek primat türüdür.

Bebekler rahimdeyken, annelerinin hormonlarını alırlar. Bu yüzden doğumdan sonra, vücutlarında biraz östrojen olur. Kız bebekler biraz süt salgılar ve hatta mini bir regl tecrübe ederler. Bazen meme uçlarından kan sızar. Dehşet verici; ama gerçek.

En ünlü premature bebeklerden bazıları: Albert Einstein, Isaac Newton, Mark Twain, Stevie Wonder, Johannes Kepler ve Sir Winston Churchill.

Bir kadından doğan en fazla çocuk sayısı 69'dur. 1725-1765 yılları arasında, Rus bir köylü kadını 16 ikiz, 7 üçüz ve 4 dördüz doğum yapmıştır.

1978 yılında, Antarktika'daki ilk bebek doğmuştur: Emilio Marcos Palma.

Bir bebekte yaklaşık 30.000 tat alma cisimciği bulunur. Bunlar, yalnızca dilin üzerinde değil; ağzın yanlarında, arkasında ve tavanındadırlar.

Her yıl, ABD'de 4 milyonun üzerinde bebek doğmaktadır.

Bebeklerin yaklaşık yüzde 80'i bir tür doğum lekesi ile dünyaya gelir.

Bazı bilim insanları, başı sallamanın "hayır" anlamını kazanmasını, yeni doğanların karınları doyduğunda başlarını yemekten uzağa döndürmelerine bağlıyor.

Bir bebek, doğumda annesinin kokusunu ve sesini tanıyabilir. Annesi ile diğer yetişkinler arasındaki farkı görebilmesi ise birkaç haftayı bulur.

ABD'de bebekler en çok çarşamba günü doğuyor. En az sayı ise pazar gününe ait.

Mayıs ayında doğan bebekler, genelde diğer aylarda doğanlara kıyasla yaklaşık 200 gr daha ağır oluyor.

Araştırmalara göre, sezaryen doğumla dünyaya gelen bebeklerde solunum güçlükleri daha fazla görülüyor. Bunun sebebinin normal doğum sırasında yaşanan önemli hormonsal ve fizyolojik değişimlerin kaçırılması olduğu düşünülüyor.

Her 100 yeni doğan bebekten 4'ünde ya da 5'inde, meme uçlarından süt akışı yaşandığı gözleniyor. Bunun sebebi, gebelik boyunca annenin yüksek seviyedeki hormonlarının plasenta boyuca sızması.

Bir bebeğin başı, toplam vücudunun dörtte biri kadardır; bu oran, yetişkinlikte sekizde bir kadardır.

Yeni doğmuş bir bebeğin tutuşu o kadar güçlüdür ki yalnızca parmakları ile bütün bedenini havada tutabilir.

Yapılan araştırmalara göre, bebekler annelerinin göğüs kokularına pozitif bir şekilde tepki veriyor ve başka kadınlar tarafından kullanılan göğüs pedlerini göz ardı ediyorlar. Daha da şaşırtıcısı, görme engelli kadınlar, yalnızca koku yolu ile kendi çocuklarını diğerlerinden ayırt edebiliyorlar.

Yeni doğan bebekler, rastgele desenlerden ziyade yüz çizimlerine bakmayı, asık yüzleri değil gülümseyen yüzleri tercih ediyorlar.

Bebekler, yedinci aya dek aynı anda nefes alıp yutabilirler.

Perulu 5 yaşındaki kız çocuğu Lina Medina, doğum yapan en genç insandır. 1939 yılında bir erkek çocuğu dünyaya getirmiştir.

Bir bebeğin doğum sırasında hayatta kalma ihtimalinin en çok olduğu zaman, annenin 22 yaşında olduğu yıldır. Bu yaş, insanlarda "doğurganlık yaşı" olarak tanımlanır.

İkiz doğum yapma ihtimali, batı Afrika'nın bazı bölgelerinde özellikle daha fazladır. Örneğin Nijerya'da ihtimal, 22-1'dir.

Bir bebeğin doğumdaki ortalama ağırlığı, 3,20 - 3,60 kg'dır. Hayatta kalan en küçük bebek, 240 gr'dır.

Genelde erkek bebekler, kız bebekleden biraz daha ağırdır.

Yeni doğan bir bebeğin beyni, toplam vücut ağırlığının yüzde 10'u kadardır. Yetişkinlerde bu oran yüzde 2'ye düşer. İlk yılın sonunda bebeğin beyin ağırlığı 2,5 kat artar ve beşinci yılın sonunda doğumdakine kıyasla üç kat büyümüş olur.

Bebekler, doğal yüzme yetenekleri ile doğar ve nefeslerini tutabilirler. Ancak bu yetenek, hemen kaybolur.

Yaklaşık altıncı ayda, bebekler, her objenin özgün olduğunu öğrenirler. Öncesinde ise ne zaman bir ağaçta kuş görse, daima aynı kuş olduğunu farz eder.

Görme, yeni doğan duyularından en son gelişendir. Yeni doğanlar, en iyi 20 cm uzaklığı görürler. Üçüncü aya geldiklerinde ise çevresel görüş, en iyi oldukları görme biçimidir. Bebekler, renk tonlarını ayırt etmede de güçlük yaşarlar.

Yeni doğan bebeklerin çoğunluğu, doğdukları sırada sahip oldukları saçların tamamını, hayatlarının ilk üç ya da dört ayında kaybederler.

Avrupa'da süt, 1890'lara dek pastörize edilmedi ve özellikle bebekler söz konusu olduğunda kullanımından kaçınıldı; çünkü insanlar, çocuklarının büyüdüklerinde sütün elde edildiği hayvana benzeyeceklerine inanıyorlardı.

Ortaçağ Avrupa'sında, yaramaz bebeklerin kalitesiz anne sütünün sonucu oldukları düşünülüyordu.

19. yüzyıla dek, bebeklerin kişilikleri olduğu düşünülmüyordu; dolayısıyla şu anda tavsiye edilen fiziksel ve psikolojik desteğe ihtiyaçları olduğuna inanılmıyordu.

19.yüzyıla dek kızıl saçlı süt annelerden kaçınılıyordu; çünkü bebeklerin süt annelerinin özelliklerini aldıkları düşünülüyordu. Bu yüzden ebeveynler, kızıl saçlıların efsanevi asabi mizaçlarından kaçınmaya çalışıyorlardı.

1235 yılında, III.Henry, Hristiyan süt annelerin Yahudi bebekleri emziremeyecekleri hükmünü verdi.

İngiltere'nin bazı bölgelerinde, yeni doğan bir bebeğin başı, şans için rom ile yıkanıyordu. Gelecek zenginliklerin umudunu simgelemesi açısından bebeğe tereyağı ya da şekerle dokunmak, tüm Avrupa'da yaygın bir gelenekti.

Ortalama bir bebek, yılda yaklaşık 2700 bez kullanır.

Eski geleneklerde, göbek kordonunun uzunluğunun, erkek bebeğin gelecekteki penis uzunluğunu gösterdiğine inanılıyordu.

Antik Roma'da, doğan bebek erkek olduğunda ön kapıya zeytin dalı, kız olduğunda ise bir parça yün kumaş asmak yaygın bir adetti.

Bebekler, erkek sesinden çok kadın sesini duymayı tercih ederler. Bu yüzden insanlar, bebeklere konuşurken seslerini tizleştirirler.

Psikologlar, bebeklerin özfarkındalıklarının 12. ay civarı geliştiğine inanıyorlar.

Bir bebeğin gözlerinin boyutu, yetişkin halinin yüzde 75'i kadardır; görüşü ise ışığa duyarlı ancak çok yakınındaki mesafeleri görebilecek kadardır. 6. aydan sonra görüşü tamamen netleşir.

Nesne kalıcılığı, genelde 8-9. aylarda anlaşılıyor.

Ortaçağ Avrupa'sında bebekler, bez şeritlerle sıkıca bağlanırlardır; çünkü bu yöntemin kolların ve bacakların düz bir şekilde büyümesine yardımcı olduğuna inanılıyordu.

Yapılan araştırmalara göre, bebeğin ismi, yetişkin hayatını etkileyebiliyor. Örneğin feminen bir isme sahip yeni doğan bir erkek bebek, ileride davranışsal sorunlar geliştirebiliyor.

Yapılan araştırmalara göre, bebekler, doğumdan sonra dört aya kadar rahimde duydukları müzikleri tanıyabilirler. Hatta hamilelik döneminde sıklıkla dinlediğiniz şarkılar, bebeğin huysuzluğunu hafifletebilir.

Yapılan araştırmalar, birbirlerinin gözlerine bakan anne ile yeni doğan bebeğin kalp atış hızının saniyeler içerisinde koordine olduğunu gösteriyor.

Evet, bebeğiniz sizin aksanınızla ağlar. Bebekler, hamileliğin son üç ayında annelerinin anadillerini kaparlar. Hatta doğumdan sonra anadillerinin özelliklerini ağlama şekilleri ile yansıtırlar. Bu yüzden Alman, Fransız ya da İngiliz bebekler arasındaki farkı ağlamalarından anlayabilirsiniz.