Kadınların nasıl yön bulduğu adet döngüsüne bağlı olarak değişiyor. Başka bir deyişle, adet döngüsünün hangi aşamasında olunduğuna göre kadınlar farklı yön bulma davranışları gösterebiliyor. Bulgulara göre, kadınlar regl günlerinden kısa süre önce uzaysal yön bulma yöntemlerini kullanıyor. Yumurtlama döneminde ise, etraflarındaki işaretleri takip ediyorlar. Sonuçlar ortaya koyuyor ki, kadınların yön bulma yetenekleri aslında daha zayıf değil. Sadece, yöntemleri değişkenlik gösteriyor. Akla şu geliyor; erkeklerin yön bulmada daha yetenekli olduğunu öne süren araştırmalar hormonsal aşamaları gözden kaçırıyor ve yanlı sonuç veriyor olabilir mi?

Kadınların yön bulma davranışlarının, regl döngülerini takip eden bir eğilim gösterdiği ortaya çıktı. ABD’de yapılan araştırmaya göre, kadınların hafızaları da adet döngüsü boyunca farklı şekillerde çalışıyor. Hangi bilişsel becerileri kullandıkları, hormon seviyelerine göre değişkenlik gösterebiliyor. Bu da yön bulma biçimlerine etki ediyor. Başka bir deyişle, kadınlar yön bulma becerilerinde yetersiz olmaktan ziyade, adet döngüsünün farklı aşamalarında farklı yön bulma yöntemleri kullanıyorlar.

Ünlü Psikolog Howard Gardner’ın, geleneksel zekâ anlayışına yeni bir bakış açısı kazandıran Çoklu Zekâ Kuramı’na göre görsel-uzamsal zekâ hem görme ile hem de zihinde canlandırmayla ilgili olan, mekânda yön bulma ve hareket algısıyla ilişkili bir zekâ türü. Bu zekâ türüne atıfla yapılan deneylerde, kadınların hormonal değişimlerden etkilenmesi hesaba katılıyor olsa da bu değişimlerin kadına dezavantaj getirdiği yönünde sonuçlar açıklanıyordu. Bugüne kadar, uzamsal zekâ yetenekleri açısından incelenen yön bulma davranışlarına, kadınların kendi döngüleri içindeki değişimler hesaba katılarak bakılmamıştı. Yapılan yeni araştırma ise, hormonların kadın belleğini nasıl etkilediğini ortaya koyan ilk çalışma olma özelliği taşıyor. Sonuçlar, kadınlarla erkeklerin aldığı skorları karşılaştırmanın yanlı sonuç çıkarabileceği ihtimalini gündeme getirdi. Başka bir deyişle, hareket ve uzaysal yönelim algısı adet döngüsü içinde değişkenlik gösteren kadınlar ile bu döngüyü yaşamayan erkeklerin karşılaştırılmasının ne kadar doğru olduğu, bir soru işareti haline geldi.

Araştırma ortaya koyuyor ki, kadınlar kendi döngüleri içinde farklı yetenekler gösteriyor. Sonuçlar, kadınların adet döngüleri boyunca hafızayı farklı şekillerde kullanarak yön bulmada farklı stratejiler kullanabildiklerini gösteriyor. Yumurtlama döneminde olan kadınlar, etraflarındaki görsel verileri kullanarak hafızalarını kullanıyor. Adet döngüsünde premenstrüel yani adet öncesi aşamada olan kadınlar ise uzaysal yönelim yani bir çeşit görsel oryantasyonla haritalama yöntemini kullanıyorlar.

Çalışma yapan akademisyenlerden W.Brake’in verdiği bilgilere göre ilk aşamada, kadınlara labirent üzerinde uzamsal yeteneklerini kullanacakları bir sanal gezinme görevi verildi. Katılımcıların, çeşitli şekillerde yolu tamamlamaları bekleniyordu. Etraflarındaki ipuçlarını kullanabilir, zihinlerinde bölgenin bir haritasını çizebilir veya her labirent kolunun diğerine göre nerede olduğunu hatırlayarak yolu tamamlamayı seçebilirlerdi. Bu aşamayı geçtikten sonra araştırmacılar ipuçlarını kaldırdı. İpuçları olmadan labirenti nasıl tamamladıklarına bakıldı. Hangi bellek sistemini tercihli olarak kullandıklarını belirlendi. Araştırmanın bu ilk aşaması bile bazı net bulgular verdi.

Bulgulara göre, yumurtlamanın östrojenin en üst seviyeye çıktığı evresinde, kadınlar “yanıt hafızası” kullanıyor. Bu, işe giderken yolda sağa veya sola sapmamızı sağlayan temel davranışsal motor belleğimiz. Bununla birlikte, kadınlar döngünün orta / geç evresindeyken, progesteron en üst seviyede ve östrojen de hala yükselişteyken mekânsal belleği daha çok kullanıyor. Mekânsal yönelim, işe giderken yolda bir barikatla karşılaşmanız durumunda alternatif bir rota düşünmeniz için mahallenin haritasını zihninizde çizmek için kullanacağınız bellekle ilişkili.

Bu çalışmayla, kadınların yön bulmada hangi hafıza sistemini kullandığı ortaya konmuş oldu. Yumurtlama dönemindeki birçok kadın etraflarındaki işaretleri hafızalarında tutarak yön buldu. Aynı kadınlar, adet öncesi dönemde ise uzamsal hafızalarını kullandı ve labirentin yukarıdan çekilmiş bir haritasını akıllarında tutarak yön buldular. Adet döngüsünün farklı aşamalarında, kadınların farklı yön bulma becerileri gösterdiği ortaya çıkmış oldu.

Akademisyenler, beyin ve davranıştaki cinsiyet farklılıklarını anlamak için cinsiyet hormonlarının daha fazla dikkate alınmasını öneriyor. Yapılan araştırma ile kadın beyninin işleyişinde hormonların etkisi daha fazla hesaba katılmaya başlanmış ve kadınlar kendi içinde değerlendirmeye alınmış görünüyor. Bugüne kadar bellek ve belleğin işleyişi üzerinde yapılan neredeyse bütün çalışmalar erkek beynini ele alıyordu. Birçok çalışmada halen sadece erkek beyni üzerinde inceleme ve araştırma yapılıyor. Dolaşıma katılan kadınlık hormonları araştırma sonuçlarını etkileyeceği için birçok bilim insanı erkek beyni üzerine çalışmayı tercih ediyordu. Referans olarak erkeklerin skorları alındığında kadınlar dezavantajlı görünebiliyordu. Deneylere katılan kadınların her birinin, kendi menstrüasyon döngüsünün farklı aşamasında olduğunu hesaba katmak öneriliyor. Bundan sonraki araştırmalarda hormonal etkinin daha derinlemesine işlenmesi işleyiş farklarını anlamaya yardımcı olacak gibi görünüyor.

Referanslar: Katherine Lindemann (2016) “How women navigate depends on their menstrual cycles.” Şuradan alındı: https://www.researchgate.net/blog/post/how-women-navigate-depends-on-their-menstrual-cycles

Markus Hausmann (2017). “Why sex hormones matter for neuroscience” Şuradan alındı: https://bit.ly/33NRYzC

Derleyen: Senem Tahmaz