Dış ortamdaki hava kirliliği genellikle akciğer hastalıkları, alerjiler ya da kalp damar sorunlarıyla ilişkilendirilir. Ancak son yıllarda yapılan araştırmalar, hava kirliliğinin beyin sağlığı üzerinde de ciddi etkileri olduğunu gösteriyor. Yeni yayımlanan kapsamlı bir araştırma, hava kirliliğine uzun süre maruz kalmanın demans riskini artırabileceğini ortaya koydu.

Lancet Planetary Health dergisinde yayımlanan bu sistematik derleme ve meta-analiz, 26 milyondan fazla kişinin verilerini inceledi. Bulgular, özellikle PM2.5 (ince partikül madde), NO2 (azot dioksit) ve siyah karbon gibi kirleticilerin beyin sağlığı için de tehdit oluşturduğunu net bir şekilde ortaya koydu.

En zararlı hava kirleticiler: PM2.5, azot dioksit ve siyah karbon

Araştırmada en güçlü ilişki PM2.5 ile gözlemlendi. PM2.5, yani çapı 2.5 mikrondan küçük olan ince partiküller, akciğerlerden geçerek doğrudan kan dolaşımına karışabiliyor. Bu partiküllere her 5 mikrogram/metreküp maruziyetin demans riskini yüzde 8 oranında artırdığı bulundu.

Azot dioksit (NO2) de benzer şekilde risk oluşturuyor. Araç egzozları, enerji üretimi ve sanayi kaynaklı bu gaz, demans riskini her 10 mikrogram/metreküp artışta yüzde 3 oranında yükseltiyor. Siyah karbon ise özellikle dizel motorlardan kaynaklanan bir kirletici. Her 1 mikrogram/metreküp artışı, demans riskinde yüzde 13’lük bir artışla ilişkili.

Bu sonuçlara ulaşmak için 2023 yılına kadar yayımlanmış 51 bilimsel çalışma tarandı. İçlerinden metodolojik olarak güçlü 32 tanesi meta-analize dahil edildi. Veriler, Avrupa, Kuzey Amerika, Asya ve Okyanusya gibi geniş bir coğrafyayı kapsıyor.

Demansı önlemenin yollarından biri: Temiz hava

Araştırma, hava kirliliği ile demans arasında nedensel bir ilişki kurulabileceğine işaret ediyor. Nöroinflamasyon, oksidatif stres ve beyin bariyerinin bozulması gibi mekanizmalar bu etkiyi açıklıyor. Yani solunan hava sadece solunum yollarını değil, aynı zamanda beyin hücrelerini de etkileyebiliyor.

Uzmanlar, demans vakalarının artışını yavaşlatmak için temiz hava politikalarının sağlık politikalarıyla birlikte düşünülmesi gerektiğini vurguluyor. Araştırmanın sonuçları, daha sıkı hava kalitesi standartlarının yalnızca çevresel değil, zihinsel sağlık açısından da önemli faydalar sağlayabileceğini ortaya koyuyor. Özellikle yaşlı nüfusun yoğun olduğu kentlerde, hava kalitesini artırmak demans riskini azaltmak için etkili bir adım olabilir.

Kaynak: "Long-term air pollution exposure and incident dementia: a systematic review and meta-analysis". Şuradan alındı: https://www.thelancet.com/journals/lanplh/article/PIIS2542-5196(25)00118-4/fulltext.