DEHB, çocuklukta başlayan ve çoğu vakada yaşam boyu belirtileri devam edebilen nörogelişimsel bir farklılık olarak tanımlanıyor. Hiperaktivite belirtileri yaşla birlikte azalma eğilimi gösterse de; sosyal becerilerdeki sorunlar, duygusal dalgalanmalar, zayıf öfke kontrolü ve problem çözme yetersizliği gibi "kalıntılar" yetişkinlik yaşamını olumsuz etkilemeye devam ediyor.
Uzmanlar, bu bozukluğun yetişkinler için en zarar verici tarafının, kişisel ve iş yaşantılarında sağlıklı ilişkiler kurma ve sürdürme becerilerini sekteye uğratması olduğunu belirtiyor. DEHB'nin karakteristik özellikleri olan yürütücü işlevler, kişisel kontrol ve dikkat süreçlerindeki bozulmalar, evlilik gibi yakın ilişkileri de doğrudan etkiliyor.
Türkiye'de DEHB ve evlilik üzerine ilk araştırma
Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı'ndan Burcu Kahveci Öncü ve Şennur Tutarel Kışlak, bu durumun Türk toplumundaki yansımalarını incelemek üzere kapsamlı bir çalışmaya imza attı. Ülkemizde DEHB'li bireylerin evlilik ilişkileri üzerine yapılmış ilk çalışma olma özelliği taşıyan bu araştırma, Nöropsikiyatri Arşivi dergisinde yayımlandı.
Araştırma kapsamında, eşlerden birinin DEHB tanısı aldığı 28 çift ile herhangi bir psikiyatrik tanısı olmayan 28 sağlıklı çifti karşılaştırarak incelendi. Yaşları 22 ile 61 arasında değişen ve en az bir yıldır evli olan bu çiftlerin evlilik uyumları, çatışma düzeyleri ve birbirlerine bakış açıları detaylı testlerle analiz edildi.
Analizler, DEHB tanısı alan bireylerin evliliklerinde, sağlıklı çiftlere kıyasla çatışmaların daha sık ve şiddetli yaşandığını, buna karşılık evlilik uyumunun belirgin şekilde düşük olduğunu ortaya koydu. Çiftlerin sorunları çözme biçimlerinin "yapıcı" olmaktan uzaklaştığı bu ilişkilerde, eşlerin birbirlerini algılama biçimlerinde de "bağımlılık" ve "kontrolcülük" temalarının ön plana çıktığı görüldü.
DEHB’liler neden flört etmekte daha fazla zorlanıyor?
DEHB'lilerin gizli sınavı: Sosyal anksiyete
1. Daha çok çatışma, daha az uyum
Analiz sonuçları, DEHB tanısı alan bireylerin evliliklerinde sağlıklı çiftlere kıyasla daha yüksek düzeyde çatışma yaşadığını ortaya koydu.
Bu çiftler sadece daha sık tartışmıyor, aynı zamanda tartıştıkları konuların sayısı da diğer çiftlere göre çok daha fazla. Buna paralel olarak, DEHB'li bireylerin evlilik uyum puanlarının sağlıklı gruba göre anlamlı derecede düşük olduğu belirlendi.
2. Sorunları çözemiyor, "kördüğüm" ediyorlar
Evlilikteki sorunların nasıl çözüldüğü de ilişkinin geleceğini belirleyen en önemli faktörlerden biri. Araştırma, DEHB'li bireylerin tartışmalar sırasında "olumlu çatışma çözüm stillerini" (uzlaşma, konuşma vb.) sağlıklı bireylere göre daha az kullandığını gösterdi. Bunun yerine, ilişkiye zarar veren "olumsuz çatışma çözüm stillerine" daha sık başvuruyorlar.
3. Eşler birbirini "kontrolcü" ve "bağımlı" görüyor
Araştırmanın en ilginç bulgularından biri, eşlerin birbirlerini nasıl algıladığıyla ilgili. Hem DEHB'li bireyler hem de eşleri, karşılaştırma grubuna göre birbirlerini daha "bağımlı" ve daha "kontrolcü" olarak değerlendiriyor.
Uzmanlar bu durumu şöyle açıklıyor: DEHB'li eşin sorumluluklarını aksatması, sık hata yapması veya dürtüsel harcamalarla aileyi riske atması, diğer eşin mecburen daha "denetleyici" ve "kontrolcü" bir konuma geçmesine neden oluyor. Buna karşılık, sürekli denetlenen ve hata yapmaktan korkan DEHB'li eş ise zamanla eşine daha "bağımlı" hale gelebiliyor.
4. Dikkatsizlik arttıkça kavga artıyor
Çalışmada, DEHB belirtilerinin şiddeti ile evlilikteki sorunlar arasında doğrudan bir bağlantı olduğu da saptandı. Kişinin "dikkat eksikliği" puanı arttıkça, evlilikteki çatışma sıklığı artıyor ve evlilik uyumu azalıyor.
Tanı konmazsa boşanmaya götürüyor
Araştırmacılar, DEHB’li kişilerin teşhis almadığında ya da teşhis edilse bile terapi veya ilaç desteği almadığında, bu sürecin boşanma ile sonuçlanabileceği konusunda uyarıyor. Hatta çalışma sırasında veri toplanan hastalardan bazılarının yakın zamanda boşandığı ya da boşanmak üzere olduğu bilgisine de ulaşıldı.
Uzmanlara göre DEHB'li bireylerin eşleri, ailede çoğu şeyle tek başına ilgilenmek zorunda kaldıkları için zamanla "aşırı yüklenmiş" hissediyor ve yıpranıyor. Bu nedenle sadece DEHB'li bireyin değil, eşinin de sürece dahil edildiği tedavilerin ve psikoterapilerin evliliği kurtarmak adına hayati önem taşıdığı vurgulanıyor.
Kaynak: Burcu Kahveci Öncü, Şennur Tutarel Kışlak. "DEHB Tanısı Alan Bireyler ve Eşlerinde Evlilik Uyumu ve Evlilik Çatışmaları". Şuradan alındı: https://www.noropsikiyatriarsivi.com/sayilar/2022/59_2/tr/npa_59_2_127-132.pdf.
“Hayatım kendimi suçlamakla geçti”
Yetişkinlikte DEHB Belirtileri: Ne zaman, ne yapmalı?
