Sonbaharla ilgili neredeyse her şey bizi içe dönmeye davet eder. Güneş ufka doğru eğilir, gökyüzünü daha yumuşak bir ışıkla doldurur. Akşamlar daha erken gelir, Ağustos’un coşkulu çiçekleri toprağın altına çekilir. Doğa bize yüksek sesle ve açıkça söylüyor: Bu gösteriş zamanı değil. Ama birçoğumuz için sonbahar, hareketi de beraberinde getirebilir. Peki, siz hiç son zamanlardaki motivasyonunuzun kaynağını sorguladınız mı? İçsel pusulanızla mı uyumlu, yoksa başkalarını memnun etmek için mi tasarlanmış?

Motivasyonu anlamak

Ruh sağlığı uzmanlarına göre, motivasyonumuz iki kategoriye ayrılabilir: içsel ve dışsal. İçsel motivasyon, merakımızdan, bize neyin neşe verdiğinden ya da neyin anlamlı ve önemli hissettirdiğinden doğar. Terapist Arati Patel "Ben içsel motivasyonu doğal olarak bize enerji veren şey olarak düşünürüm" diyor. Dışsal motivasyon ise kendimizin dışından gelir; örneğin bir zorunluluk, sorumluluk duygusu ya da onay ve ödül isteği gibi. Patel’e göre bu tür motivasyon doğası gereği kötü değildir; özellikle de sağlıklı bir hesap verebilirlik biçimi olarak işlev gördüğünde. Bize yapı kazandırabilir ve bazen ihtiyacımız olan küçük bir itici güç olabilir. Bunlar, ölçülü oldukları sürece olumlu güçler olabilir. Sorun, bu dışsal motivasyon geçici bir destek yerine temel enerji kaynağı haline geldiğinde ortaya çıkar. Eğer esas olarak dış faktörlerle yönlendiriliyorsan bu genellikle seni tükenmiş ya da kopmuş hissettirmeye iter. Ve bu kadarla da kalmaz. Güçlenme koçu Aura E. Martinez, dış onayla motive olan danışanlarının sıklıkla kaygı, düşük özdeğer ve uykusuzluk ya da kronik stres gibi fiziksel semptomlarla mücadele ettiğini söylüyor. "İçsel bir dayanak noktası olmadan insanlar tükenmişlik, öfke ya da kimlik kaybı riski taşır" diyor. Ayrıca, dışsal faktörlerle motive olan insanlar hedeflerine ulaştıklarında bile zaferin boş ve tatmin edici olmadığını hissedebilirler.

En sağlıklı yaklaşım dışsal motivasyonu içsel motivasyonu derinleştirmek için bir basamak olarak kullanmaktır; uzun vadeli bir strateji olarak değil.

İlginizi çekebilir: Motivasyon nasıl yaratılır?

İçsel mi yoksa dışsal motivasyon mu?

Ne önemsediğimizle başkaları için öncelik verdiğimiz şeyleri ayırt etmek kolaymış gibi görünebilir. Ama toplumsal koşullandırma güçlüdür; tıpkı hayatımızdaki önemli insanların üzerimizdeki baskısı gibi. Bu yüzden bize ait olmayan bir arzuyu sahiplenmek oldukça kolay olabilir. Yine de bizi neyin yönlendirdiğini anlamak için kullanabileceğimiz bazı yöntemler var. “Danışanlarıma yalnızca ne istediklerini değil, neden istediklerini de sorarak içsel ve dışsal motivasyonu ayırt etmelerine yardımcı oluyorum,” diyor Martinez. “Bu ayrım çok önemli.”

Elbette, eğer aklımıza gelen tek “neden” bir başkası için önemli olmasıysa, bu dışsal motivasyondur. Patel’e göre başka bir ipucu ise dilimizdedir. Danışanlarının dışsal hedeflerinden bahsederken “istiyorum” yerine “yapmalıyım” kelimesini daha sık kullandıklarını söylüyor.

Her iki uzmana göre de en büyük işaret enerjimizde gizli. Eğer başarmak istediğimiz şeye ulaştığımız hâlde hâlâ bitkin hissediyorsak, büyük ihtimalle bunu başkaları adına yapıyoruzdur. Bu, önemsediğimiz şeyleri yapmanın hiç yorucu olamayacağı anlamına gelmez; ama genellikle bu yorgunluk fiziksel veya zihinsel düzeydedir; ruhsal bir tükenmişlik değil.

Peki bizi gerçekten neyin motive ettiğini nasıl buluruz?

Martinez, motivasyonumuzu değerlendirmede enerji seviyemizin kritik olduğuna inanıyor ve bu nedenle danışanlarına bir “enerji denetimi” öneriyor. Bir hafta boyunca hangi aktivitelerin onlara enerji verdiğini, hangilerinin ise enerjilerini tükettiğini takip ediyorlar. Enerji veren aktiviteler, elbette, danışanlarının en çok önem verdiği şeylere işaret ediyor; enerji tüketenler ise ideal olarak azaltılıyor veya başkasına devrediliyor. Bu, hepimizin evde uygulayabileceği bir yöntem. Martinez ayrıca kendimize şu soruyu sormamızı öneriyor: “Bu kararı kalbimden mi, yoksa korkudan mı veriyorum?” Sonra da cesaretimizi toplayıp, dünyamızı büyütecek, kalbimizi genişletecek kararı vermemiz gerekiyor.

Martinez’e göre bir diğer faydalı soru da şu: “Kimse beni izlemiyor olsaydı ne yapardım?” Bu soru etrafında günlük tutmak, ayrıca “Sorumlu olmasaydım ne yapardım?” ya da “İyi bir eş/kardeş/kız evlat/arkadaş olmasaydım ne yapardım?” gibi benzer sorular üzerinde düşünmek de yardımcı olabilir. Ayrıca, bizi sessizce huzurlu hissettiren anlara dikkat etmek de önemlidir. İçsel motivasyonumuzu takip etmek her zaman taşkın bir coşku içinde olacağımız anlamına gelmez, ancak genellikle basit, doğal ve tatmin edici bir yaşam hissi getirir.

Benzer şekilde Patel, zorunluluklardan arınmış olduğumuzda nelere yöneldiğimizi görmek için plansız zamanlar yaratmamızı öneriyor. Sonuçlar oldukça öğretici olabilir! Ayrıca bedenimizle bağlantı kurmamız gerektiğini de hatırlatıyor. Başkalarının beklentilerine göre hareket ettiğimizde, omuzlarımızın gerginleştiğini, çenemizin kilitlendiğini ya da bir hissizlik veya ağırlık duygusu yaşadığımızı fark edebiliriz. "Gerçek seçimler genellikle daha hafif hissettirir, performans sergilemek ise daha gergin ya da ağır gelir" diyor Patel.

İçsel motivasyonun sırrı

Martinez’e göre, içsel motivasyonlarımızla uyumlanmak için öz şefkat şart. Sonuçta, gerçekten önemsediğimiz şeylerin bize öğretilen değerlerle uyuşmadığını fark edersek ne olur? “Dış onayı bırakmak suçluluk, utanç ya da başkalarını hayal kırıklığına uğratma korkusunu tetikleyebilir,” diyor Patel.

Dışsal motivasyonu dizginlemenin pratik bir yolu

İçsel motivasyonumuza daha fazla odaklanmak önemli, ancak gerçekçi olmak da öyle. Dışsal motivasyonlarımızın çoğu, sevdiğimiz ve saygı duyduğumuz insanlardan veya önem verdiğimiz konulardan gelir. Genellikle, omuz silkip “Artık bunu umursamamayı seçiyorum” diyemeyiz. Keşke bu kadar kolay olsaydı!

Yine de bu başkalarının fikirlerine sonsuza kadar öncelik vermek zorunda olduğumuz anlamına gelmez. Eğer fark ettiğimiz ve azaltmak istediğimiz dışsal motivasyonlar varsa, sezgilerimize güvenebiliriz. Bu sürece giden yol her zaman incelikli ve kişiye özgü olacaktır. Genellikle neyi değiştirmemiz gerektiğini zaten biliriz; sadece oraya ulaşmak için biraz desteğe ihtiyaç duyarız.

Referanslar

Nicole Ahlering. “What Is Intrinsic Motivation? And How To Find It”. Şuradan alındı: https://www.thegoodtrade.com/features/what-is-intrinsic-motivation/