Sürekli ulaşılabilir olmak, fazla mesai yapmak ve iş yükünden bunalmak, çalışanların sağlığını ve biyolojik stres tepkilerini etkileyebilir. Yapılan araştırmalarda; özellikle çalışan ebeveynlerin, iş ve aile hayatının taleplerini dengelemekte zorlandığı ve aile sorumlulukları nedeniyle işlerinden uzaklaştıkları görülüyor. İş-yaşam dengesine dair yapılan birçok bilimsel çalışma, aile taleplerinin işe katılımı ne ölçüde zorlaştırdığını gösteriyor. Psikoendokrinoloji Dergisi'nde yayınlanan çalışma da bunlardan biri.

"Kortizol uyanma tepkisi" ebeveynlik stresiyle ilişkili

Hipotalamus-Hipofiz-Adrenal (HPA) ekseni, kortizolü düzenleyerek organizmanın homeostazı ayarlama yeteneğini uyarlayan bir endokrin sistemdir. Genellikle günlük bir ritim izler. Sonuç olarak, kortizol düzeylerinde en yüksek zirve uyanmadan 20-30 dakika sonra gözlemlenir ve gün boyunca düşer. Bu sözde Kortizol Uyanma Tepkisi (CAR), HPA ekseni aktivitesinin bir göstergesi olarak bilinir ve algılanan strese biyolojik tepki olarak tanımlanır.

ABD'de yapılan bir çalışma, aile-iş yaşamı çatışması yaşayan bireylerin sahip olduğu stres birikiminin, ertesi günün sabahında yaşadıkları uyanma tepkisini etkilediğini ortaya koydu.

Bulgulara göre, bireylerin Hipotalamus-Hipofiz-Adrenal (HPA) ekseni aktivitesinin bir ölçüsü olan Kortizol Uyanma Tepkisi (CAR) gibi biyolojik sonuçlar arasında bir ilişki bulunuyor. Çalışma, ebeveynlerin iş ve aile sorumluluklarının ertesi gün vücutta yaşanan kortizol (stres hormonu) tepkisi ile birlikte, yorgunluğun da fizyolojik etkisini inceledi. Yorgunluk, bir aracı faktör olarak tanımlandı. İş taleplerinin kortizol düzeyleri üzerindeki etkileri ile ilgili olarak, işteki stres, önceki akşamki dinlenme, uyku kalitesi ve miktarının hepsinin ertesi günün enerji durumunu etkilediği bulundu.

İş-yaşam dengesi kurmaya çalışmak sabah stresini artırıyor

Kortizol uyanma tepkisi (CAR), uyanma sonrası 30 dakika boyunca kortizol seviyelerinde görülen normatif bir artıştır. Bu süre zarfında kortizol seviyeleri ve değişim derecesi, gün içinde algılanan zorluklara duyarlıdır ve bireyi bu görevleri yerine getirmeye hazırladığı düşünülmektedir. Ancak, küçük çocukları olan çalışan ebeveynler, çocuklarına bakarken aynı zamanda kendilerini iş gününe hazırlamaya çalıştıkları için bu dönemde benzersiz bir baskı altında olabilirler.

Yapılan çalışma, iş ve ebeveynlik stresinin anne kortizol düzeyleri ve uyanma tepkileri üzerindeki etkilerini ve bu ilişkilerin iş günlerinde ve iş dışı günlerde nasıl farklılık gösterdiği incelendi. Bunu yapmak için, 2 ila 4 yaş arası çocuğu olan, yüzde 25'i bekar olan çalışan annelerden uyanma anında ve uyanmadan 30 dakika sonra tükürük örnekleri alındı. Örnekler, iki iş günü olmayan günün ardından iki iş günü olmak üzere dört ardışık gün boyunca toplandı. Analizler, ebeveynlik stresi düzeylerinin daha yüksek olduğunu bildiren annelerin, iş günlerinde iş günleri dışındaki günlere kıyasla ortalama sabah kortizol düzeylerinin daha yüksek olduğunu ortaya koydu. Ayrıca, yüksek iş stresi ve yüksek ebeveynlik stresi kombinasyonunu bildiren annelerin kortizol düzeyleri önemli ölçüde daha yüksekti ve iş günlerinde iş günleri dışındaki günlere kıyasla CAR artışları daha yüksekti.

Çalışmayı yürüten bilim insanları, ebeveynliğin stres faktörü olarak dikkate alınması gereken bir faktör olması gerektiğini şöyle vurguladı: "Küçük bir çocuğu yetiştirmek zorlu bir görev olabilir ve her gün yaşanabilecek hayal kırıklıklarıyla birlikte sinirliliğe de neden olabilir. Bir dereceye kadar ebeveynlik stresi normaldir, ancak ebeveynlikle ilgili stres faktörleri, ebeveynlerin yaşam memnuniyeti, psikolojik iyilik hali ve evlilik kalitesi ile olumsuz bir ilişki içindedir. Bu nedenle, ebeveynlik stresinin yüzeysel bir sorun olmadığını ve fizyolojiyi etkileyebilecek potansiyele sahip olduğunu düşünmek için geçerli nedenler vardır."

Referanslar: https://doi.org/10.1016/j.psyneuen.2024.107107, https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0306453024001513