Çocuklarda küçük yaşlarda farklı cinsel eğilimler görülebiliyor. Peki bu noktada ebeveynlere hangi görevler düşüyor? Cinsel yönelimi farklı olan çocuklarla ve onların ebeveynlerine düşen görevler ile ilgili merak edilen tüm soruları Çocuk ve Ergen Psikiyatrı Prof. Dr. Nahit Motavallı Mukaddes yanıtladı.

Cinsel kimlik nedir?

Cinsel kimlik, bireyin kendini herhangi bir cinsiyete (kadın veya erkek) ait hisetme durumudur.

Çocukların cinsel kimliği kaç yaşında oluşmaya başlar? “Cinsel kimliğin ilk tohumları aslında çocuk doğmadan anne karnında atılır” yargısı doğru mudur?

Bugünkü verilere göre çok erken yaştan cinsel kimlik oluşmaya başlamaktadır. Cinsel kimliği anne karnında oluştuğunu destekleyen bazı araştırmalar söz konsudur. Ancak bazı araştırmalarda çevresel faktörlerin etkisi üzerinde durmaktadır.

Çocukların cinsel kimliğinin farkında olması ne zaman başlar?

Genelde 2 yaşındaki çocuklarda kız / erkek ayırımı görülmektedir.

Cinsel yönelimin belirleyicileri nelerdir?

Pek çok faktörün etkisi üzerinde durulmaktadır. Çevresel faktörler ve bireyin yapısına ait özelliklerin rolü çok incelenmiştir. Şu an daha çok bireyin yapısal özellikleri ön planda olan etkenler olarak vurgulanmaktadır.

Ebeveynlerin çocukların biyolojik kimliğini tanıma sürecinde nasıl davranması gerekir?

Ebeveyinlerle çocukların ilişkisi çocuk doğmadan önce, ona dair başlayan hayaller ile başlar ve doğumdan sonra da karşılıklı etkileşim bu ilişkiye katkıda bulunur. Çocuğun ruhsal, zihinsel ve fiziksel gelişiminin sağlıklı olması için sürekliliği olan güven verici sıcak ebeveyn ilgisi şarttır. Bu faktörler çocuğun cinsel kimlik oluşumu için de önemlidir.

Cinsel kimlik bozukluğu nedir?

Cinsel kimlik bozukluğunu, bireyin biyolojik cinsiyetine değil de karşı cinsiyete ait olmak istemesi olarak tanımlayabiliriz. Bu durum karşı cinsin kıyafetlerini seçmesi, kendi cinsiyetine özgü kıyafetlerden kaçınması, hayali oyunlarda biyolojik cinsiyetinin dışında rol üstlenmesi, sürekli karşı cinsten olan arkadaşları oyun arkadaşı olarak seçmek istemesi gibi özelliklerle seyreden bir durumdur.

Örneklerle anlatmak gerekirse cinsel kimlik bozukluğu yaşayan erkeklerde erkeksi etkinliklerden kaçınma, kız kıyafetleri tercih etme, daha çok kızlarla oyun oynama isteği; kızlarda ise erkeksi etkinliklere katılma, kız kıyafetleri ve oyuncaklarından kaçınma, erkek cinsel organına sahip olmayı arzu etme gibi durumlar görülebilir.

Bu tanıyı koymak için bu belirtilerin en az altı ay görülmesi gerekir. Cinsel kimlik bozukluğu kısaca bireyin kendini biyolojik cinsiyetine değil de karşı cinse mensup hissetme durumudur.

Çocukların “cinsel kimlik bozukluğu” olarak tanımlanan durumu yaşamalarının sebebi nedir?

Bu konuda pek çok etken üzerine arşatırmalar yapılmıştır. Bunların bir kısmı kişiye ait yapısal özelliklerdir. Örneğin genetik yatkınlık, anne karnında maruz kalınan hormonlar, erkek çocuklarında doğum sıralamasının önemli olduğu söylenmektedir. Ayrıca bazı çevresel faktörler üzerinde durulmaktadır. Örneğin ebeveynin cinsiyet tercihi ve çocuğun cinsiyete özgü davranışlara karşı tutumu gibi. Ancak günümüzde yapısal faktörlerin rolü daha fazla vurgulanmaktadır.

Ebeveynler çocuğunun cinsel kimlik bozukluğu yaşadığını nasıl anlayabilirler?

Eğer bir erkek çocuğu sürekli biçimde kız kıyafetleri ve oyuncaklarına ilgi duryuyorsa, oyunlarda kız rolü üstleniyorsa daha fazla kızlarla oyun oynamak istiyorsa, erkeksi oyunlardan kaçınıyorsa bu erkek çocuğında cinsel kimlik bozukluğundan şüphelenmek gerekir. Yine eğer bir kız çocuk elbise ve etek giymekten kaçınıyorsa, bebekler ve kız oyuncaklarından ziyade erkek oyuncaklarını seçiyor ve erkeklerle oynamayı kızlara tercih ediyorsa hatta kendi biyolojik cisiyetinden memnun olmayıp penis sahibi olmayı arzu ediyorsa bu çocukta da cinsel kimlik bozukluğunun var olduğu düşünülebilir.

Ebeveynlerin bu durumda yapmaları gereken temel şeyler nelerdir?

Ebeveynlerin bir an önce bir çocuk psikiyatrından yardım almalarında yarar vardır çünkü mevcut çalışmalar erken yaşta tanı konulan olguların sadece yüzde 12'sinde ilerleyen süreçte cinsel kimlik farklılığı yaşandığını ortaya çıkarmıştır. Geç yaşta yani ergenlikte tanı konulanların ise yüzde 75 oranında bu farklılığı yaşadığı saptanmıştır.

Temel ilke; ailelerin, çocuklarının hangi cinsel kimliği taşırsa taşısın onu sevmeleri ve ilişkiyi sağlıklı yürütmeleridir. Çocuk veya ergeni anlamaya çalışmak ve onu suçlamamak çok önem taşıyor. Bu alanda genelde hem ebeveyn hem çocuk veya ergen için bir psikiyatrik destek uygundur. Bu bireylerde ergenlik çağında intihar düşüncesi ve eylemi çok fazladır. Bu sebeple onları suçlayıcı - aşağılayıcı tutumlar gençlerde depresyon ve intihar riskini artırabilir. Dolayısıyla mutlaka bir ruh sağlığı uzmanı ile birlikte hem cinsel kimliğe yönelik hem de diğer eşlik eden psikiyatrik durumlar için değerlendirme yapmak gerekir.

Ebeveynlerin hangi hareketleri çocukların “cinsel kimlik bozukluğu” yaşamasına sebep olur?

Bu konuda kesin veriler yoktur. Ama genel önerimiz; çocuğun ruhsal, zihinsel ve fiziksel gelişimi için gereken sıcak, sürekli ve besleyici ilişkiyi ebeveynin vermesi gerektiğidir.

“Cinsel kimlik bozukluğu” nun tedavisi var mıdır?

Şu anda iki yaklaşım söz konusudur: Birincisi psikoterapi ve uzun değerlendirme yaklaşımıdır. İkincisi tıbbı müdahlelelerdir. Erken yaş başvurularda psikoterapi ve ebeveyne danışmanlık yapma ve çevresel düzenleme öncelik taşımaktadır. Genel olarak bu durumda izlenen çocukların %88'inde cinsel kimlik probelemi kalmamaktadır.

Ergenlikte başvuranlarda genelde uzun psikiyatrik değerlendirme yapıp hem bu konuya ait durum tespiti hem de diğer eşlik eden psikiyatrik sorunlar için yardım etmek gerekir. Eğer bu konunun uzmanları cinsiyet değişimi konusunda kesin karar verirlerse genelde ergenlik geciktirmesi, hormon tedavisi ve en son da cinsiyet değişimi ameliyatı yapılır. Bu alanda çalışan uzmanların birbirinden farklı yaklaşımları var ancak şu an yapılan çalışmaların sonucuna bakıldığında erken yaş başvuruları ile geç başvurular arasında tedavi öncelikleri farklı olduğu yönündedir.

Aileler bunu kabul etmeli midir? Sonraki süreç nasıl ilerlemelidir?

Aile için eğer öncelik çocuğun ruh sağlığı ise çocuğunun yanında olup yaşadığı güçlük ve zorluklarda onu yalnız bırakmamalılar. Durum fark edildiğinde aile bu işi bilen bir uzmandan yardım istemelidir. Her cinsel kimlik problemi yaşıyan çocukta bu kalıcı bir süreç olmayabilir. Ancak kalıcı olan durumlar için de aile çocuğunu kaybetmeme adına onu anlamaya, yanında olmaya gayret etmelidir.

Röportaj: Dilay Argün