Çöpün değerini anlamak

Çılgınca çöp üretiyoruz. Ambalaj atıklar, eskimiş teknolojik aletler, kıyafetler, kâğıtlar, torbalar, camlar, plastikler, teneke kutular, içecek kutuları, oyuncaklar, ilaçlar, ev eşyaları, mutfak eşyaları ve aklıma gelmeyen daha onlarca farklı malzeme... Kişi başına yılda 402 kg, gündeyse yaklaşık 1.1 kg çöp üretiyoruz. İstanbul’da günlük olarak 18 bin ton çöp toplanıyor.

Tomar tomar paradan oluyoruz

Neredeyse 20 yıldır benim evimde çöpler ayrılır. Yemek atıkları bir kenara, dönüştürülebilir atıklar başka bir kenara konulur. Bu kadarı kolay, alışınca yapılıyor; sonrası zor... Evime en yakın cam kumbarası yürüyüşle 20 dakika uzaklıkta. Kâğıt ve diğer ambalaj atıklarını atabileceğim kumbara ise 3-4 km uzakta.

Haydi zahmet edip önce bir yana, sonra bir yana gittim; bu kumbaralar genelde ağzına kadar dolu, atacak yer yok... Ben gayretli bir kişiyim tamam; peki İstanbul’da yaşayan 20 milyon kişi?

Türkiye’de 2015’te yaklaşık 32 milyon ton evsel atık üretildi. (OECD 2015 verileri) Bunların yüzde 12-15’ini geri kazanılabilir atıklar (kâğıt, karton, cam, metal, plastik) oluşturuyor. Geri kazanılabilir atıkların çöplerimizde kapladığı alan yüzde 35 civarında. Ayrıştırmadığımız atıkların yıllık değeri 2 milyar doları buluyor. Bir yandan çevreyi kirletiyor bir yandan da tomar tomar paradan oluyoruz demek bu... Anlaşılır gibi değil.

Oysa gazeteler kâğıt hamuruna dönüştürülebilir, şişeler yeniden kullanılır ya da yeni ürünlere dönüştürülmek üzere eritilir, plastik kaplar hammaddeye dönüşür, yiyecekler ya gübre olup toprağa besin olarak kullanılır ya da kimyasal işlemler sonucunda biyogaza çevrilebilir.

Kuzey ülkeleri çöpten elektrik ya da ısınma enerjisi üretiyor; Orta Avrupa ülkelerinde çöpünü atmaları için belediyeye para vermen gerekiyor... Dünyada çöp ve geri dönüşümle ilgili birçok farklı uygulama hem ekonominin hem çevrenin hayrına uzun zamandır tıkır tıkır işliyor.

Hakikaten çok zor değil. Her köşe başına, düzenli olarak boşaltılan geri dönüşüm kumbaraları koymak, onları tekrar kullanıma sokacak ya da enerjiye dönüştürecek fabrikalar kurmak, buralardan elde edilen geliri başka bir şekilde vatandaşa geri iletmek; zor değil.

Çöpü önemseyen projeler

Bizde çöpün içindeki değer konusunda genele yayılan bir kültür ya da işleyiş olmasa da bu konunun öneminin farkında olanlar var. Bunlardan biri de işadamı Murat Vargı liderliğinde kurulan Çöpüne Sahip Çık Vakfı.

Vakıf, Üsküdar Belediyesi’yle ortaklaşa Temiz Sokak Projesi’ne başladı. Proje kapsamında, Üsküdar’da pilot bölge olarak seçilen Dönmedolap Sokağı’nda çöpün ayrıştırılması yönünde davranış dönüşümü sağlanması amaçlanıyor. Üsküdar Belediye Başkanı Hilmi Türkmen, projenin açılışında “Belediyemizin en büyük gider kalemi temizlik. Üsküdar'da günde 600 ton çöp toplanırken, yaz aylarında bu miktar 800 tona çıkıyor. Bu işler için harcanan para Üsküdarlı hemşerilerimizin parası. Bu temizlik işlerine ayırdığımız paraları, altyapı vb. çeşitli hizmetlere ayırmayı biz de isteriz. Bunun için de halkımızın bizle ortak çalışmasına ihtiyacımız var” diyerek çöpün doğru değerlendirilmeyişinin cüzdanımıza direkt etkisini vurguladı.

Çöpten bahsetmişken Çöp(m)adam’dan bahsetmeden olmaz. Çöp(m)adam, değerli olanın ne olduğunu sorgularken, Türkiye’de kadın istihdamının ve geri dönüşümün önemi üzerinde denemeler yaparak Ayvalık’ta yerel bir kalkınma projesi olarak hayata geçirilen bir fikir. Günlük hayatı- mızda sürekli kullandığımız ürünlerin hiç düşünmeden çöpe attığımız ambalajları hayatları boyunca düzenli gelire sahip olmamış kadınlar tarafından özgün tasarımlı çantalara dönüşüyor.