Diyabet (şeker hastalığı) nedir?

Diyabette temel sorun, insülin hormonu ile ilgilidir. Besinlerle aldığımız şekerler ancak insülin sayesinde kullanabilir ve böylece vücut fonksiyonlarını sürdürebilir. İnsülin olmadığında, yemek yemeye devam edilse de hücreler enerji için şekerleri kullanamaz ve o zaman glikoz dokularda tüketilemediği için kanda birikir. Buna “Hiperglisemi” (kan şekeri yüksekliği) denir. Organizma şekeri kullanamayınca, yağları enerji kaynağı olarak kullanır ve böylelikle “Keton”lar vücutta birikir. Tip 2 diyabet için en önemli risk faktörü şişmanlık ve genetik faktörler iken, çocuklarda görülen Tip 1 diyabetin nedenleri daha az bilinmektedir. Bu iki diyabet tipi arasındaki esas fark ise klinik bulguların çıkma hızıdır. Tip 1 diyabetli çocuklarda bulgular 2-3 hafta içinde aniden ortaya çıkarken, erişkinlerdeki Tip 2 diyabet bulguları yıllar içinde oluşur ve çoğu zaman da uzun süre dikkatlerden kaçabilirler.

Çocukluk çoğu diyabetinden şüphelenmeyi gerektirecek ipuçları nelerdir?

En önemli bulgu, erişkinlerde olduğu gibi çok idrar yapmak ve ona bağlı olarak çok su içmek. Genellikle aileler bu çok sık idrara çıkma ve çok su içmeyi önemsemiyor veya fark edemeyebiliyorlar. O yüzden şunu vurgulamamız gerekiyor; eğer bir çocuğun idrar yapma alışkanlığında bir değişiklik olursa; örneğin gece hiç altına kaçırmayan bir çocuk birden altına kaçırmaya başlarsa ya da gece sık sık idrara çıkarsa bu bir gösterge olabilir. Ya da her gün okula küçük bir şişe su götüren çocuk, daha büyük şişelerle su götürmeye başlıyorsa bu önemli.

Çocukluk çağı diyabetinin önemli bulgulardan biri de kilo kaybı. Tip 1 Diyabet, insülin yetersizliğine bağlı bir diyabet. Organizmada yağların depolanmasını sağlayan insülin hormonu olmadığı zaman, yavaş yavaş yağ dokusu ve kas dokusu eriyor; çocuk zayıflıyor. Örneğin çocuk bazen 3-4 haftada 8-10 kilo kaybedebilirler. Bunun dışında okul performansında azalma, bitkinlik, halsizlik görme keskinliğinde azalma gibi bulgular da diyabetin önemli bulguları arasında.

Çocukluk çağında diyabet görülmesinin sebepleri nelerdir?

Bu sorunun cevabını tam olarak vermek mümkün değil. Bildiğimiz, Tip 1 diyabet olan çocukların genetik bir yatkınlıkla doğdukları ama bu yatkınlığın “otomatik” olarak Tip 1 diyabete yol açmadığı. Ayrıca Tip 1 diyabet olan çocukların pankreasının insülin üreten kısmında bağışıklık sisteminden kaynaklanan bir iltihap meydana geldiğini, bu iltihabın uzun zaman sessizce sürdüğü ve sonunda pankreasın beta hücrelerinin kalıcı olarak zedelendiği…

Zedelenme sürecini başlatan ve bağışıklık sisteminin kendi dokularına zarar vermesine yol açan faktörleri tam olarak bilmiyoruz. Bazen basit bir enfeksiyon, bazen besinlerle alınan bir madde ya da ağır bir ruhsal travma ya da hepsi birden olabilir. Bazı aileler çocuklarıyla ilişkilerindeki küçük sorunları neden olarak görüp suçluluk yaşayabiliyorlar ve kendilerini yıpratabiliyorlar. Oysa bir çocuğun Tip 1 diyabet olmasından kimse “suçlu” ya da sorumlu değildir.

Eskiden erişkin hastalığı olarak bilinen Tip 2 diyabetin son yıllarda çocuklarda da yaygınlaşmaya başlamasının sebepleri nelerdir?

En önemli nedeni çocuklarda şişmanlık sıklığındaki hızlı artış ve bu artışın diyabete yatkınlık olan ailelerin çocuklarında daha belirgin olmasıdır.

Beslenme ile diyabeti düzenlemek, önlemek mümkün mü?

Tip 2 diyabet bakımından riskli olan ailelerde sağlıklı beslenme ve düzenli egzersiz ile diyabeti önlemek veya geciktirmek mümkündür. Bunun için çocukluktan itibaren sağlıklı yaşama yönlendirmek ve sıkı bir şekilde izlemek gerekir.

Diyabetli çocuklar okul hayatında ne gibi zorluklarla karşılaşıyor?

Diyabetli çocuklar zamanlarının çoğunu okulda geçirirler ve tedavilerinin kesintisiz sürmesi yanında kendi akranları gibi bütün okul aktivitelerine katılmaları için öğretmenlerinin desteğine ihtiyaç duyarlar. Öğretmenler, kan şekeri düşüklüğünde ve diğer acil durumlarda ne yapmaları gerektiği konusunda eğitim almalıdır. Ayrıca diyabetli çocukların ara öğünlerini almaları, insülinlerini yapmaları için kolaylık sağlanmalı ve arkadaşları ile uyumlu bir okul yaşamı için bilgilendirme toplantıları yapılmalıdır. Diyabetli çocukların okullarda yaşadığı sorunlardan biri öğretmenlerin tip 1 diyabeti iyi bilmedikleri için “sorumluluğu alamam” diye çocukları aktiviteden uzak tutmaları.

Okulda Diyabet projesini anlatır mısınız?

Diyabetli çocukların okulda yaşadığı sorunları çözebilmek için Milli Eğitim Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı ve Çocuk Endokrinoloji ve Diyabet Derneği işbirliği ve Sanofi Türkiye’nin koşulsuz desteğiyle Kasım 2010’da “Okulda Diyabet Programı” başlatıldı. Bu programın amaçları, diyabetli çocukların okuldaki bakımlarını güçlendirmek ve öğretmen ve öğrencilere çocuklarda diyabet bulgularını öğreterek erken tanı konmasına yardımcı olmak.

Bu programla 60.000 okulda 585.000 öğretmen, 7,5 milyon öğrenci ve 581.000 veliye ulaşıldı. Milli Eğitim Bakanlığı da okul yetkililerini ve öğretmenleri diyabetli çocuklara destek olmaları konusunda uyardı. Ayrıca okulda diyabet bakımı konusunda rehberler hazırlanarak öğretmenlere gönderilmesi sağlandı. okuldadiyabet.org işleyişe geçti. “Çocuklarda Diyabet Kamu Spotu” yayınlandı. Son olarak ise okullarındaki diyabetli çocukların erken tanınması ve bakımı konusunda fark yaratan öğretmenlere yönelik bir ödül programı düzenlenerek ödül alan öğretmenlerle Paris’e bir eğitim gezisi düzenlendi. 2016 yılında da program, kapsamı genişletilerek sürdürülecektir.

Röportaj: Damla Çeliktaban