Çocukta değer eğitimi…

Günümüz dünyasında, akademik başarı kadar, çağdaş yaşamın vazgeçilmezi haline gelen, dürüstlük, saygılı olma, etik değerlere uyma, rahat iletişim kurma, insan ilişkilerine özen gösterme, nezaket kurallarına uyma, inisiyatif kullanma, iş disiplini, temizlik, düzen, giyim gibi kavramlar da ön plana çıkmaktadır.

Birey bir bütün olarak ele alınmakta, insanı insan yapan özelliklerin geliştirilmesine çaba harcanmaktadır. Eğitimin en önemli amacı, kişisel ve sosyal uyum için gerekli becerilerin, kişiye kazandırılmasıdır. Aile de bu işin başlangıç noktasıdır.

Sosyal bir gerçeklik olarak her aile, değerlerini çocuklarına bilinçli ya da bilinçsiz olarak aktarmaya çalışır. Burada en önemli soru “hangi değerleri, hangi yaşta ve nasıl aktarmalıyım?” sorusudur. Değer eğitimi doğru ve yetkin bir şekilde yapıldığında, kuşkusuz ki bireyin gelişimine önemli katkıları olmaktadır. Ancak yanlış ve sistemsiz yapıldığında ya da hiç yapılmadığında, mutsuzluk ve uyumsuzluk kaynağı olabilmektedir.

Bugün yanlış inanışların çoğu çocukluk döneminde aldığımız yanlış bilgilerden kaynaklanmakta, birçok saplantılı fikir hatta bu konularda işlenen suçlar değer eğitiminin doğru yapılmamasından kaynaklanabilmektedir.

Eğitim, bireye “onun ihtiyaç duyduğu anda içtenlik ve samimiyetle, abartısız” verilmelidir. Temel, insani ve evrensel değerler, tüm dünyanın onayladığı değerlerdir. Kişiden kişiye değişebilecek değerler konusunda baskıcı olmamalı, birçok değişik inanışlardan bahsederek çocuğun kendi bakış açısını oluşturması sağlanmalıdır.

Öğreteceğimiz değerin adı ne olursa olsun çocuk kendi yaşına göre bu değeri algılayacak ve yorumlayacaktır. Bu nedenle 0-6 yaş döneminde soyut düşünemeyen çocuk için karmaşık soyut kavramları içeren (din, ölüm v.b.) konuların çocuk sormadıkça konu edilmemesi daha uygun olacaktır. Çocukluk döneminde kazandıracağımız belli başlı davranışlar şunlar olabilir:

Dinleme
Konuşmayı doğru bir şekilde başlatma
Konuşmayı sürdürme
Soru sorma
Teşekkür etme
Kendini tanıtma
Başkalarını tanıtma
İltifat etme
Yardım isteme
Bir gruba katılma
Yönergelere uyma
Özür dileme
İkna etme
İşbölümüne uyma
Sorumluluk alma ve yerine getirme
Başkalarının görüşlerini anlamaya çalışma
Kendi duygularını anlama ve ifade edebilme
Başkalarının duygularını anlama ve ifade edebilme
Kızgınlık ile başa çıkabilme
Sevgiyi ve iyi duyguları ifade edebilme
Korku ile başa çıkabilme
İzin isteme
Paylaşma
Başkalarına yardım edebilme
Uzlaşma
Kendi hakkını ve başkalarının hakkını koruma ve savunma
Alay etme ile başa çıkma
Kavgadan uzak durma
Karar verebilme
Problem çözebilme.

Elbette bu becerileri kazanmada okul öncesi eğitimin önemi çok fazladır. Kişiliğin çok önemli bir bölümü 0-4 yaş arasında gelişmektedir. Burada okul-aile arasında yapılacak işbirliği ve eğitimin ilk başladığı yer olan ailenin tutumu çok önemlidir. Çocuklarımızın sosyal becerilerini geliştirmek için ev ortamı ve ev ortamı dışında kullanabileceğimiz çeşitli yöntemler ve etkinlikler vardır.

Öncelikle “bu becerileri geliştirmek için planlı bir şeyler yapıyor musunuz? Bu becerilerin kalıcı olması için neler yapıyorsunuz?” sorularının yanıtlanması gerekmektedir. Aslında bu soruları kendinize sorduğunuzda çoğumuzun bu işe zaman ayırmadığı da ortaya çıkacaktır. O halde değer eğitimi için öncelikle “zaman” ayırın. İkinci olarak, aile fertlerinin, sosyal becerilerin gelişmesi ve kalıcı olması için ev ve diğer ortamlarda benzer tutum ve davranışları “tutarlı” bir biçimde sergilemeleri gereklidir. Üçüncü olarak, çocuk model görerek öğrendiğinden, toplumda benzer olayların, resimlerin, kişilerin çocuğa gösterilmesi, gözlemletilmesidir.

Çocuk tarafından sevilen kişinin davranışını taklit etmek onun için zor olmaz. Ancak zorlama ile baskı ile bu işi yapmak istediğimizde tepkiden başka bir şey alamayız. Çocukluk ve ergenlik döneminin başlıca “itiraz”larının kökeni de genellikle buna dayanmaktadır. Bu nedenle çocuğunuza,

Bilgi verin.
Fikrini sorun.
Dinleyin.
Model olun.
Toplumdan ve sevdiği kişilerin davranışlarından örnekler gösterin.
Çocuğun olumlu davranışlarını fazla abartmadan pekiştirin. (Arkadaşınla oyuncağını paylaşman hoşuma gitti.)
Çeşitli sorular sorarak en uygununu kendisinin bulmasına yardımcı olun. Empoze etmeyin. Mesela; Ahmet nasıl yemek yiyor? Sence iyi görünüyor mu? Ne hissetmiş olabilir?
Sen ne hissettin? Ne olsa daha iyi olurdu?
Çocuğu siz değerlendirmeyin. Kendi kendisini değerlendirmesine izin verin.

Sosyal becerileri gelişmeyen çocukların uyumsuzluk ve suç işleme oranlarının arttığı düşünüldüğünde, bu işe gereken önemin verilmesi ve biz yetişkinlerin öncelikle çocuklara “model” olduğumuzun unutulmaması gerekmektedir. Bu nedenle çocukların içinde bulunduğu her ortam dikkatle değerlendirilmelidir.