Yas, sevdiğimiz birini kaybetmenin doğal bir sonucu olsa da toplumdaki genel eğilim, yas sürecine ilişkin karamsar bir bakış açısına sahip olmaktır. Birçoğumuza genç yaşta “olumsuz” duyguları ifade etmenin yanlış olduğu öğretilir, bu da yas sürecini son derece zorlaştırır. Oysa ki yas, kayıpların ardından yaşanması gereken bir süreçtir. Özellikle de genç insanların yas yaşamasına izin vermek hatta onları teşvik etmek gerekir.

Çoğu kişi için yas ilk kez ergenlik döneminde, başa çıkma becerilerinin henüz yüzeye çıkmaya başladığı dönemde, özellikle de on üç ila on sekiz yaşları arasında yaşanır. Hayatımızın bu aşamasında bedenlerimiz hem fiziksel hem de zihinsel olarak gelişir. Bu, kendini keşfetmenin yanı sıra yas sürecini de zor hale getirir.

Yas tutan gençlere nasıl davranılır ve nasıl destek olunur?

Gençlerin ölümü algılama ve ölümle başa çıkma yolları merak edilir ancak kederle başa çıkmanın net bir el kitabı yoktur. Bu yetişkinler, ergenler ve hatta küçük çocuklar için geçerlidir. Özellikle ergenlerle ilgili olarak, bir gencin bir kaybı görebilmesi ve onunla başa çıkabilmesinin birçok farklı yolu vardır.

“Güçlü ol” demeniz onu kaygılandırabilir

Çoğu ergen, ölüm kavramı konusunda yetişkinlerin anlayışına sahiptir ancak bir yetişkinin deneyimlerine, başa çıkma becerilerine veya davranışlarına sahip değildir. Henüz kayıpla ilgili duygu yıkımını yaşamamış olan yaslı gençlerin çoğu, düzgün bir şekilde başa çıkmak için yeterli özbakım bilgisine sahip olmayacaktır.

Aniden gerçekleşen bir ölümle karşılaşan gençler arasında inanmama ve uyuşukluk durumu yaygındır. Elbette ki sevdiğimiz birinin ne kadar süre yaşayacağını bilmek imkansızdır ama kimsenin sonsuza kadar yaşayamayacağını bilsek de beklenmedik bir ölümün yaşanması oldukça travmatik bir deneyimdir.

Ebeveynler ve bakım veren kişilerin, gençlerin bir duygu kasırgası yaşama halini normal görmeleri önemlidir. Yakınını kaybeden gence "güçlü ol" demek genç insanda kaygıya neden olabilir ve duygularını saklamasına ya da aslında öyle olmasa da "iyi" davranmasına neden olabilir. Bunun yerine, gence ağlamanın, mesafe koymanın ve kendisini rahatlatacak şeyleri yapmanın (kendi kendine zarar veren davranışlara yönelmedikleri sürece) sorun olmadığını söyleyin.

Bazıları eyleme geçebilir veya umursamaz olabilir

Öfkeyle hareket etmek, uygun başa çıkma becerilerine sahip olmayan gençler arasında yaygındır. Ayrıca bu öfke aile üyelerine veya akranlara yönelik de olabilir. Bazı gençler madde kullanımı, okulda kavga etme ve rastgele cinsel ilişki gibi dürtüsel veya umursamaz davranışlar gösterebilir.

Bir ebeveyn, kardeş, akran ya da başka bir sevilen kişinin ölümüyle uğraşmak, yaşamlarında halihazırda meydana gelen değişimin halihazırdaki yoğunluğu nedeniyle ergenlik döneminde yıkıcı bir deneyimdir. Yaslı gençlerle yapılan bir ankette, bu gençlerin %68'i aile üyelerinden birini kaybetmenin başlarına gelen en kötü şey olduğunu söylemiştir. Ayrıca bu gençlerin %41'i pervasızca veya fiziksel ya da zihinsel olarak kendileri için iyi olmayan başka şekillerde davrandıklarını itiraf etmişlerdir.

Göz ardı edilirse gençler, kendilerine veya başkalarına zararlı bir şey yapmak anlamına gelse bile, yetişkinlerin dikkatini çekmenin başka yollarını bulurlar. Ergen “iyi görünse de” mutlaka onunla ilgilenmek gerekir.

Onlarla gerçek konuşmalar yapın

Eğer harekete geçiyorlarsa, buna neyin sebep olabileceğini anladığınızı, bunun onların kim olduğunu değil, belki de nasıl hissettikleri hakkında konuşamamanın bir belirtisi olduğunu bildiğinizi göstererek konuşmanın tonunu ayarlayın. Kısacası, konunun kişilikleri değil, davranışlarıyla ilgili olduğunu söyleyin ve biraz konuşmayı önerin. Onlara yetişkinlerin de böyle süreçlerden geçtiğini hatırlatın.

Yas yaşayan genç insana, kaybettiği kişi hakkındaki hisleri hakkında küçük parçalar halinde bile olsa günlük olarak konuşmak için onlarla vakit geçirin ve vefat eden kişi veya evcil hayvana dair anıları birbirinizle paylaşın. Sizin veya kendilerinin hayatını nasıl olumlu yönde etkilediklerine veya yakın zamanda yaşanan bir olayın onlara sizi nasıl hatırlattığına dair hikayeler özellikle faydalıdır. Ergenlerle doğru iletişim yolları için tıklayın...

Birçok duygu yaşayabileceklerini bilin

Kaybın önemine bağlı olarak ergenlerin farklı duygular deneyimleyeceğini de unutmamak gerekir. Örneğin, bir genç yakın bir arkadaşını intihar nedeniyle kaybettikten sonra kendini depresyonda hissedebilir ve bütün gün uyumak isteyebilir. Öte yandan genç üzgün olabilir ama öğretmenini bir araba kazasında kaybettikten sonra hayatına devam edebilir.

ABD’de düzenlenen Ulusal Yaslı Çocuklar ve Gençler Anketi'ne göre, yas yaşayan gençlerin %52'si arkadaşlarıyla aile üyelerinin ölümü hakkında konuşmanın zor olduğunu söyledi. Gençlerin %75'i ise hissettikleri yaygın duygunun üzüntü, yalnızlık ve öfke olduğunu belirtti.

Gençler yetişkinler gibidir; bazıları duygularını gösterme eğilimindeyken bazıları bu konuda zorluk çekerler. Birçok genç için bazı durumlarda duygularını maskelemek daha kolaydır ancak bu, uzun vadede yarardan çok zarara neden olabilir. Eğer yas yaşayan genç, akranlarının desteğinden yoksunsa, sevdiği birinin kaybının acısını çekmek daha da göz korkutucu bir süreç haline gelebilir.

Bazı ergenler ölüm hakkında konuşmamayı tercih ederken, diğerleri kayıp konusunda sessiz kalmaları gerektiğini hissedebilirler. Bu nedenle yetişkinler, özellikle akranları arasında yeterli desteğin olmadığı durumlarda, kayıp hakkında konuşmanın sağlıklı bir başa çıkma mekanizması olduğunu gence anlatmalıdır ve konuşmayı teşvik etmelidir.

Varoluşsal bir kriz yaşayabilirler

Yas süreci gençlerin inançlarını veya dünyaya dair anlayışlarını sorgulamalarına neden olabilir.

“Ailem için bu kadar önemli olan birini neden elinden aldın?” diyerek yaratıcıya kızabilir ve bu duygularını kendi içlerinde yaşayabilirler. Bir yetişkin olarak hayata dair açık bir tartışmaya ortamına izin verin. Ölümsüzlük inancınıza veya bilginize meydan okunmasında bir sakınca yoktur. Genç insanların, hayatın anlamını merak etmelerinde bir sorun yoktur hatta bu onların doğasında vardır.

Eğer dindarsanız, onların inançla ilgili sorularını yanıtlamaya hazır olun. Eğer dindar değilseniz “Hayatın anlamı nedir?” gibi felsefi soruları yanıtlamaya hazır olun. Bazı gençler, sevdikleri birini kaybettikten sonra kendilerini tanımlamakta zorlanabilirler. Örneğin bir kardeşini kaybetmek gencin kendini daha az önemli hissetmesine neden olabilir. Bu senaryoda, genç kendini acı içinde yalnız hissederse gözden kaçırıldığını hissedebilir. Ebeveynseniz, genci yas sürecinize dahil etmek, böyle bir kaybın ardından bile kendilerini güvende hissetmelerine, duyulmalarına ve aileyi güçlendirmelerine yardımcı olacaktır.

Kabullenmeleri zor olabilir

Yaslı gençler, bağımsız olma ve ebeveynlerinden ayrı olma ihtiyaçları nedeniyle yetişkin aile üyelerinden destek almayı kabul etmeyebilirler. Bazıları yaşlanmanın daha az savunmasız olmak anlamına geldiğini düşünür. Ebeveynlerinden bağımsız olma dürtüsü nedeniyle gençler, kederle kendilerinin başa çıkabileceği umudunda olmadıklarında sıklıkla "iyi durumda" olduklarını söylerler.

Eğer genç, ebeveynlerinin mücadele halinde olduğunu görürse genç endişe hissedebilir ve bu da yetişkinin yerini veya rolünü doldurmak için onda "adım atma" baskısına yol açabilir. Kendinize özgü bir şekilde yas tutmanız kesinlikle sorun olmasa da hem çocuğa bakmak hem de kendi kendine bakım uygulamak yine de yetişkinin sorumluluğundadır. Kendi yasınızı yaşamaktan geri durmayın ancak genç çocuğunuzun ihtiyaç duyduğu duygusal desteği de gözetmeye çalışın.

Kendi kişisel bakım eylemleriniz aracılığıyla, bu zamanda kişisel bakımın ne kadar önemli olduğunu örnek olarak gösterebilirsiniz. Kişisel bakım aktivitelerini birlikte yapabilirsiniz.

Yetişkinler ergene, hayatta geçinmek için başka birine ihtiyaç duyacağı zamanların olacağını bildirmelidir ve bu kesinlikle sorun değildir.

Aileden uzaklaşabilirler

Gençler, arkadaşlarıyla daha fazla zaman geçirmenin veya aileden uzaklaşmanın, kayıplarla başa çıkmanın en kolay yolu olduğunu görebilir. Aileden uzaklaşmak ve arkadaşlarla daha fazla zaman geçirmek, yas tutarken sıklıkla yapılan bir şeydir. Aslında, kayıp yaşayan gençlerin %59'u arkadaşlarıyla vakit geçirmenin acılarıyla baş etmelerine yardımcı olduğunu itiraf ediyor.

İlginizi çekebilir: Yakınını kaybeden çocuğa yas sürecinde nasıl davranılmalı?

Gençlerin kederle baş etmelerine ve yas tutmalarına nasıl destek olunur?

Herkes ergenlik döneminden geçer, ancak herkesin farklı olması nedeniyle bir ergenin başa çıkmasına nasıl yardımcı olunacağını bilmek bazen zordur. Tıpkı yetişkinler gibi gençler de birbirlerinden farklıdır ve sorunlarla kendi benzersiz yollarıyla baş etme eğilimindedirler. Bazıları kendilerini rahatlatmak için saldırabilir, bazıları ise sessiz kalarak veya mizah kullanarak başa çıkabilir.

Kederle başa çıkmanın pek çok yolu olduğu gibi, gençlerin bir kayıpla başa çıkmalarına yardımcı olacak da bir o kadar çok çözüm vardır:

Hayatlarında normalliği korumaya çalışın

Kederli gençlerin %63'ü "özel muameleden" hoşlanmıyor ve "sadece herkes gibi davranılmasını istiyor." Bu, gençlerin ritüelleri ve günlük rutinleri sürdürmek istedikleri anlamına gelir. Eğer genç, sizin çocuğunuz değilse ama çocuğunuzun bir arkadaşıysa, onu akşam yemeğine davet edebilir veya geceyi sizin evde geçirmesini teklif edebilirsiniz. Normal aktivitelere devam etmek gencin normal hissetmesine yardımcı olacaktır. Kederli gence "özel muamele" yapmak aslında genç için daha fazla strese neden olur ve kalabalığın bir parçası olmak yerine kendilerini yabancı gibi hissetmelerine neden olabilir.

Yas yolculuğunda onu yönetmeyin, ona eşlik edin

Ölen sevilen kişi ister bir arkadaş ister aile üyesi olsun, yaslı gence bu yolculukta eşlik etmek önemlidir. Onları yas süreci boyunca yönlendirmeyin. Bunun yerine onlarla el ele, yan yana yürümelisiniz. Arkadaş olmak, yönetmekten daha etkilidir çünkü gencin, nasıl hissettiğini hissetmesinin sorun olmadığını bilmesini sağlar. Daha da iyisi, gencin yas tutmaya zaman ayırmasına olanak tanır.

Arkadaşlarıyla vakit geçirmelerine izin verin

Birçok genç, arkadaşlarını çıkış noktası olarak kullanır. Bu, ergenler arasında inanılmaz derecede yaygındır çünkü onlar ebeveynlerine daha bağımlı hale gelme aşamasındadırlar. Buna ek olarak, arkadaşlarla vakit geçirmek, yaslı gencin günlük rutinlerini sürdürmesine yardımcı olacak ve bu da notlarının sabit kalmasına ve zihinlerinin rahat olmasına yardımcı olacaktır. Öte yandan, aile odaklı bir genç, arkadaşlarıyla dışarı çıkmak yerine ailesiyle vakit geçirmekten hoşlanabilir. Unutmayın ki herkes farklıdır.

Dürüst olun ama kullandığınız dile dikkat edin

Bir gence "Bunu ne zaman aşacaksın?" diye asla sormayın. Bu, muhtemelen o yas tutmadığında bile sorulacak en iyi soru değildir. Bunun yerine gence nasıl olduğunu veya kayıp hakkında konuşmak isteyip istemeğini sorun ama aşırıya kaçmayın. Gençlere günde bir milyon kez iyi olup olmadıklarını sormak, onları rahatsız etmekten başka bir işe yaramaz. Konuşmak istediklerinde yanlarında olduğunuzu bilin. Onların üzerinde durup soru sormaya devam etmek onları uzaklaştıracaktır.

Bir ebeveyne kanser teşhisi konulması gibi ölümün beklendiği bir durumda onları gerçeklerden uzak tutmayın; eninde sonunda öğrenecekler. Bu nedenle durumu "süslemek" yerine ergene karşı dürüst olmak önemlidir.

Referans

Madelynn Vickers. “Teen Grief 101: Helping Teens Deal with Loss” Şuradan alındı:

https://www.eterneva.com/resources/teenager-grief#:~:text=Teens%20may%20find%20that%20spending,thing%20to%20do%20when%20grieving.