Türkiye’de, Ekim 2021’de derlenen verilere göre eğitim çağında olan 33.816 otizmli var. Otizmlilerin 10.020’si özel eğitim okullarında, 1.079’u ise diğer okullarda kaynaştırma/bütünleştirme eğitimi alıyor. Kayıtlı otizmlilerin 3’te ikisinin herhangi bir eğitime erişemediği biliniyor.

Denizli Otizm Derneği tarafından Etkiniz AB Programı desteğiyle hazırlanan “Eğitimde Ayrıştırılan Otizmliler ve Çözüm Önerileri” başlıklı raporda, Denizli’de yaşayan ve otizmli çocukları olan ailelerin eğitim alanında yaşadıkları ihlallerin ortaya çıkarılması amaçlandı.

Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi ve Otizm Eylem Planı gözetilerek yapılan incelemelerde ayrıca okullarda, özel eğitim ve rehabilitasyon kurumlarında ve rehberlik araştırma merkezlerinde otizmli çocukların eğitime ne şekilde erişebildiği araştırıldı.

Kanunlar yeterli fakat uygulanmıyor

Otizmli çocukların aileleriyle görüşen yetkililer, görünürde yeterli olan kanunların yeterince uygulanmıyor olması nedeni ile hak ihlallerinin yaşandığına dair veriler elde ettiler. Rehberlik Araştırma Merkezi (RAM) tarafından yapılan değerlendirmede öne çıkan bulgular şu şekilde:

• “Çocuğunuzun gelişiminin doğru ölçüldüğünü düşünüyor musunuz?” sorusuna 73 kişiden yalnızda 17’si “evet” cevabı verdi.

• Kanunlar tarafından RAM’lere “otizmli bireylere ve ailelerine rehberlik ve psikolojik danışmanlık yapma” görevi verilmesine rağmen, 69 görüşmeciden sadece 2’si çocukları için eğitsel değerlendirme ve yönlendirme hizmeti dışında bir destek aldıklarını belirtti.

• Yaşam boyu eğitim kanunlarda öngörülmüş olduğu halde, araştırma sonuçlarına göre otizmli bireylerin 65’i eğitim kurumuna devam ederken 13’ü herhangi bir eğitim programına devam etmiyor.

Otizmlilere yönelik şiddet dikkat çekici boyutlarda

• Okullarda şiddete uğrayan otizmli öğrencilerin oranı %14,2 (11 kişi) iken ÖERK’de bu oran %7,7 (6 kişi) olarak not edildi. Okullarda şiddetin kaynağı olarak akran şiddeti öne çıkarken, ÖERK’de öğretmenlerin uyguladığı şiddetten söz ediliyor.

• Cinsiyet ve otizme eşlik eden engelin şiddet verileri ile karşılaştırıldığında, okullardaki şiddet vakalarında cinsiyetin tetikleyici bir etken olmadığı ÖERK’de ise kız çocukları/kadınların daha fazla şiddete uğradığı görülmektedir.

• Otizme eşlik eden engeli olan kişilerin hem okullarda, hem de ÖERK’lerde şiddete uğrama üzerinde tetikleyici etki yarattığı görülüyor. Otizme eşlik eden engele sahip olanların okullarda şiddete uğrama oranları %20 iken, otizme eşlik eden engeli olmayanlarda bu oran %15,2. Otizme eşlik eden engele sahip olanların ÖERK’de şiddete uğrama oranları %11,2 iken, ikincil engeli olmayanlarda bu oran %6.1.

Pandemi sürecinde zorluklar arttı

• 72 görüşmeciden sadece 9’u uzaktan eğitimin çocukları için yararlı olduğunu belirtti.

• Görüşmeciler “uzaktan eğitimden hiç yararlanamadık” seçeneğini 35 kez, “çocuğum uzaktan eğitim için yeterli becerilere sahip değil” seçeneğini 32 kez, “EBA’daki dersler çocuğuma uygun değil” seçeneğini 26 kez, “bilgisayar, tablet veya internete sahip olmadığımız için uzaktan eğitime erişemedik” seçeneğini 9 kez işaretledi.

• Velilere Covid-19 sürecinde eğitime devam edememenin çocukları üzerindeki etkisi sorulduğunda ilk üç sırayı, becerilerin gerilemesi (39), takıntıların artması (27) ve anlamsız ses çıkarmaların artması (23) aldı.

Daha çok kız çocukları ayrımcılığa uğruyor

Yapılan araştırmada, eğitim kurumlarında karşılaşılan ayrımcılık cinsiyet, başka bir engel durumu olması ve ortalama hane geliri verileri de değerlendirilerek analiz edildi. Sonuçlara göre:

• Kız çocuk/kadın otizmlilerin ayrımcılığa uğrama oranı %25 iken, erkeklerde bu oran %11,7. Yani kız çocukları/kadınlar, erkeklere göre iki katından daha fazla oranda ayrımcılığa uğruyor.

• Katılımcıların %52,6’sı çocuklarının okula kabul edilmemesine en az bir kez maruz kaldıklarını belirtti. Verilerin tümüne bakıldığında, katılımcıların önemli çoğunluğunun birden fazla kez çocuğunun okula kabul edilmeme problemi yaşadığı görüldü.

• Okulda ayrımcılığa uğrayanların %36,8’i otizme eşlik eden bir engele sahipken, bu oran başka bir engele sahip olmayanlarda %28,6.

• “Okulda çocuğunuzun gereksinimlerine yönelik makul düzenleme yapıldı mı?” sorusuna 23 görüşmeci evet, 21 görüşmeci hayır, 19 görüşmeci kısmen yapıldı cevabı verdi.

• Otizmli çocuk sahibi oldukları için kendilerinin herhangi bir ayrımcılığa uğrayıp uğramadıkları sorusuna yanıt veren 72 görüşmeciden 30’u evet cevabı verdi.

• Görüşmeciler en fazla yaşanan ayrımcılık türü olarak sosyal dışlanmayı ifade etti ancak bununla sınırlı olmayan ve şiddet görmeye kadar uzanan hak ihlallerinin de mevcut olduğu görülüyor.

Kaynak: "Eğitimde Ayrıştırılan Otizmliler ve Çözüm Önerileri raporu çıktı". Şuradan alındı: https://denizliotizm.org/tr/egitimde-ayristirilan-otizmliler-ve-cozum-onerileri-raporu-cikti. (10.05.2022).