Bir ebeveynin çocuğuyla ilgili nihai hedefi onun zaman içinde anne-babasına ihtiyaç duymadan kendi başına, bağımsız bir şekilde ayakta durabilecek, hayatını idame ettirebilecek bilgi ve donanıma sahip olmasıdır. Öyle değil mi? Yüzde yüz bağımlı bir bebekten yüzde yüz bağımsız bir yetişkine giden yolda eşlik ediyoruz çocuklarımıza. Bunun için elbette mümkün olduğunca küçük yaştan itibaren onu kendi işini yapmaya, becerilerini kullanmaya ve sorumluluk almaya teşvik etmeliyiz.

Bu konuyu Koç Üniversitesi Hastanesi Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Bölümü’nden Dr. Tuba Mutluer’le konuştuk. Çocuklara sorumluluk kazandırmak konusunda görüşleri şöyle:

“Ebeveynler, çocuklarına sorumluluk duygusunu 2-3 yaşlarında öğretmeye başlayabilir. Örneğin 24-36 aylık çocuklar oyuncaklarını kutulara kendileri yerleştirmeye baş- layabilirler, bazı yemekleri alt raflara yerleştirebilir, yere düşürdükleri şeyleri yerden kendileri alabilirler. 3 yaşındaki çocuklar, ebeveynlerinin yardımıyla çıkardıkları kıyafetlerini kendileri çamaşır sepetine götürebilirler. 4 yaşında çocuklar köpeğe mama vermeye ve ebeveynlerin yardımıyla dişlerini fırçalamaya başlayabilirler.”

Benlik saygısı

Araştırmalar, benlik saygısı yüksek olan çocukların daha sorumlu olduklarını gösteriyor. Çocuğunuza önemli ve değerli olduğunu sık sık hatırlatın. “Seninle vakit geçirmekten çok keyif alıyorum, çok şanslıyım” deyin.

Kendine güven

Çocuğunuzun sorumluluklarını bilmesi için önce kendine güvenmesi gerekir. Ona yetenekli olduğunu hatırlatın. “Yapabileceğini biliyorum”, “Kıyafetlerini kaldırdığın için teşekkür ederim, bana çok yardımcı oldun” gibi cümlelerle onu takdir edin. Takdirlerinizde “Aferin oğlum” gibi genel ifadeler kullanmak yerine “Aferin oğlum, yerdeki çoraplarını hemen kaldırdın” gibi detaylı ve net ifadeler kullanmalısınız.

Nasıl yapıldığını gösterin

Çocuğunuza, yaşına uygun olarak kendi başına halledebileceği işleri gösterin. Örneğin dolaptan mandalina çıkarıp soymayı gösterebilirsiniz. Çocuğun sorumluluğunda olan ve olmayan şeylerin bir listesini çıkarıp evin bir duvarına asabilirsiniz.

İşbölümü yapın

Çocuğunuzun size yardım etmesine izin verin. “Temiz bulaşıkları dolaba birlikte yerleştirelim” gibi ifadeler kullanarak çocuğunuzu da işlere dahil edin. Örneğin çocuğunuz çatal ve kaşıkları çekmeceye yerleştirebilir.

Sonuçları öğretin

“Oyun oynadıktan sonra toplanmazsan bir dahaki sefere bu oyuncağı bulup oynayamazsın” gibi ifadelerle sorumluluklarının sonuçlarını öğretin. Koyduğunuz kuralları ne kadar uygularsanız, çocuklarınız sorumluluklarını o kadar iyi öğrenir. Ödül sistemi kullanmaktan kaçının, sorumluluklarını ödül almak için değil, ‘yapması gerektiği için’ yerine getirmeyi öğrenmeli.

Beklentilerinize dikkat edin

Çocuğunuzdan yaşından fazlasını beklemeyin. Örneğin, kazağını tam düzgün katlayamasa da çabasını takdir ettiğinizi gösterin. Bir dahaki sefere kendi kazağınızı nasıl katladığınızı gösterebilirsiniz.