Ceza neden işe yaramıyor?

Araştırmalar, ceza sistemi ile büyütülen çocukların çok daha agresif olduğunu, tamamen serbest bırakılan çocukların ise kendine daha az güvendiklerini ortaya koyuyor. Peki ne yapmalı?

Çocuk psikoloji üzerine çalışan Amerikalı Psikolog Aletha Solter, ceza ve ödül içermeyen, otoriter olmayan bir disiplin şekli öneriyor ve adına da demokratik anne/babalık diyor.

Ceza ile başlayalım...

Solter, her şeyden önce cezanın işe yaramadığı görüşünde. Yani elde etmek istediğiniz sonucu size vermiyor. Bazen kısa bir süre verir gibi gözüküyor ama daha sonra çocuğun üzerindeki yarattığı stres ve travma nedeniyle ters tepiyor. Araştırmalar, ceza verilen çocukların çok daha agresif ve uyumsuz olduğunu gösteriyor.

Ceza, çocukların uygunsuz (şımarık) davranışları nedeniyle veriliyor. Solter, bir çocuk eğer agresif/uyumsuz davranıyorsa, bunun aşağıdaki üç nedenden birinden kaynaklandığını söylüyor.

1) Karşılanmamış meşru bir ihtiyaç. (Açlık, ilgi, stimüle olma, dinlenme)

2) Bilgi eksikliği

3) Travma/Stres birikmesi

Solter, ilk madde ile ilgili olarak önemli bir noktaya dikkat çekiyor. Çocukların ihtiyaçlarının doğaları gereği çok çabuk karşılanması gerekiyor. Siz açlığınızı bir yarım saat erteleyebilecekken, acıktığı zaman yarım saat bekleyen çocuk bir canavara dönebiliyor.

İkinci maddeyi ise anne/babalar çoğu zaman fark etmiyor. Birçok şeyi küçük çocukların bildiğini varsayıyor. Küçük çocuklara bilgiyi, çoğu zaman sözle değil, göstererek aktarmak gerekiyor. Bir şey öğretirken olumsuz cümleler kurmamak gerekiyor. "Bak kediler böyle okşanır" gibi.

Çocukların sorun olarak görülen davranışlarının arkasında çoğu zaman üçüncü madde yatıyor. Çocuklar sandığımızdan çok daha fazla stres altındalar ve bu stresleri boşaltamadıkları zaman, patlamaya hazır birer bomba haline geliyorlar. Bir çocuğa verebileceğiniz en büyük yardım, stres boşalmasına destek olmak. Ama nasıl? Bu konuya ikinci yazıda geniş yer vereceğim için şimdilik geçiyorum.

Ceza konusunu kapatmadan önce şunu da bir kenara not düşmek gerekiyor. Ceza sadece, “Bu akşam çizgi film yok” ya da “Odana git, cezalısın” demek değil. Mesela, o anda ona gösterdiğiniz ilgiyi kesmek de cezaya giriyor. Ya da “Etini bitirmezsen kurabiye yok” demek de.