Kabul edelim, konuşma terapisi faydalı olabilir; ama her zaman bizi sıkıştığımız yerlerin özüne götürerek kalıcı mutluluğa ulaşmamızı sağlamayabilir.

EMDR 1980’lerin sonlarından beri var olsa da, pandemi döneminde travma tedavisine olan ilginin artması ve bazı ünlülerin deneyimlerini paylaşması sayesinde son zamanlarda yeniden gündeme geldi. Örneğin; bir ünlü, performans kaygısını iyileştirerek hayatını kurtardığını söylerken, başka biri evine silahlı bir adamın girmesi sonrası yaşadığı travma sonrası stres bozukluğundan (TSSB) EMDR sayesinde kurtulduğunu belirtiyor.

EMDR tam olarak nedir?

1987 yılında psikoloji öğrencisi Francine Shapiro, bir parkta yürürken rahatsız edici bir anısını düşünüyordu. Dikkatini dağıtmak için gözlerini sağa sola hareket ettirmeye başladı ve hafızanın yoğunluğunun azaldığını fark etti. Bu gözlem, onun doktora tezine ve EMDR’nin yapılandırılmış sekiz aşamalı protokolünün gelişmesine yol açtı.

Shapiro, işlenmemiş travmatik anıların birçok zihinsel bozukluğun arkasındaki neden olduğuna inanıyordu ve EMDR, bu anıların yeniden işlenmesini sağlayarak semptomların azalmasına ve daha olumlu düşüncelerin ortaya çıkmasına yardımcı olmak amacıyla geliştirildi.

EMDR, geçmiş travmatik deneyimlerin duygusal yoğunluğunu ele alarak çalışır; ister 'büyük T' travmaları (şiddetli kazalar, istismar, savaş vb.), ister daha küçük ama sürekli yaşanan zorluklar (küçük t travmaları) olsun. Bizler, yaşam deneyimlerimizin toplamıyız. Birçoğumuzun zihninin işlemekte zorlandığı, rahatsız edici olaylara dair anıları vardır ve bu anılar 'takılı' kalabilir; bu da geri dönüşler (flashback), kâbuslar veya duygusal tetiklenmelere yol açar.

Çözülmemiş travmalara sahip kişiler, bu anıları tetikleyebilecek durumlardan kaçınmak için hayatlarını daraltarak başa çıkmaya çalışabilirler. Bu da çoğu zaman sevdiklerini kaygı, korku veya öfke nedeniyle uzaklaştırmalarına neden olabilir.

EMDR, travma için umut verici ve etkili sonuçlar sunan öncü bir tedavi yöntemi olarak öne çıkmıştır. Geleneksel konuşma terapilerinin aksine, travmanın acı veren ayrıntılarını tekrar tekrar anlatmayı gerektirmez. Bunun yerine, iki yönlü uyarım (bilateral stimulation - BLS) yoluyla, göz hareketleri, işitsel tonlar ya da her iki elde tutulan titreşimli cihazlar gibi, travmatik anıların duygusal yoğunluğunu azaltır. Bu süreç, anıları duyarsızlaştırır ve yeniden işler, böylece artık güçlü duygusal tepkileri tetiklemezler.

Bilateral stimulation (iki yönlü uyarım), kişiyi duygusal olarak şimdiki ana sabitleyen bir araç olarak işlev görür. REM uykusu evresini taklit eder; REM uykusu, bedenin günlük deneyimleri doğal yollarla işlemesinin bir yoludur. Ancak bir travma yaşandığında, bu doğal işleme süreci kesintiye uğrayabilir ve yaşanan olayın duygusal yükü 'takılı' kalır.

BLS, beynin 'alarm sistemi' olan amigdalanın tetiklediği savaş ya da kaç tepkisini azaltmaya yardımcı olur; bu tepki, TSSB (travma sonrası stres bozukluğu) yaşayan kişilerde daha yoğundur. EMDR, travmatik anı ile bu anıya verilen duygusal tepki arasında bir tampon oluşturarak, kişinin bu anıyı ezici duygulara kapılmadan işlemesini mümkün kılar.

Zamanla, kişi bu travmatik anıyı hatırladığında, artık daha önce yaşadığı yoğun duygularla boğulmaz hâle gelir; anı hâlâ oradadır ama ona eşlik eden acı artık daha hafiftir.

EMDR’nin 8 aşaması şunlardır:

1. Hasta geçmişi: Hedeflenecek potansiyel travmatik olaylar veya anılar belirlemek için detaylı bir geçmiş alınır.

2. Hazırlık: EMDR terapisi açıklanır; beklentiler ve endişeler konuşulur.

3. Değerlendirme: İşlenecek ilk 'hedef anı' keşfedilir ve 0 (rahatsızlık yok) ile 10 (en yüksek rahatsızlık) arasında bir ölçekte not edilir. Bu aşamada anıyla ilgili imgeler, inançlar, duygular ve hisler göz önüne alınır.

4. Duyarsızlaştırma: BLS (iki yönlü uyarım) süreci, anı düşünürken başlar; rahatsızlık seviyesi 0-1’e düşene kadar devam eder ve ardından yeni düşünce, imge ve duyguların ortaya çıkmasına izin verilir.

5. Yükleme (İnşaa): Yeni olumlu inançlar güçlendirilir ve gerçekmiş gibi hissettirilir.

6. Vücut taraması: Hasta, yeni olumlu inancı ve hedef olayı düşünürken bedenini tarar ve hala kalan olumsuz düşünce veya duyguları işler.

7. Kapanış: Hasta, anlık sakin bir duruma geri yönlendirilir.

8. Yeniden değerlendirme: Her seansta, yakın zamanda işlenen anılar gözden geçirilir ve işlenecek ek anılar belirlenir.

EMDR, rahatsız edici anılarla ilişkili psikolojik bozuklukların iyileşmesine yardımcı olabilir. Birçok kişi, duygusal sıkıntılarının temel nedenini bilmeden, sadece kendilerini kötü ve takılı kalmış hissederek, EMDR terapisi arar. Usta bir terapist, bu duygulara katkıda bulunan anıları tanımlamaya yardımcı olabilir.

Başlangıçta TSSB (travma sonrası stres bozukluğu) için incelenmiş olsa da, EMDR günümüzde anksiyete, depresyon ve fobiler gibi birçok ruh sağlığı durumunda kullanılmaktadır. Özellikle yetişkinler ve çocuklarda tek seferlik travmalar (örneğin; araba kazaları veya ani kayıplar) için oldukça etkilidir, ancak daha kronik ve karmaşık travmaların tedavisinde de kullanılır.

EMDR, yakın zamanda yoğun duygusal kararsızlık yaşayan hastalar için uygun olmayabilir. Zaman ve mekânda yönelim sağlayamayan ya da yoğun duyguları tolere edemeyen kişilerde EMDR tedavisi dikkatle uygulanmalıdır. Aktif madde bağımlılığı vakaları, EMDR terapisine başlamadan önce duruma göre değerlendirilmelidir. Ciddi psikiyatrik rahatsızlığı olan bireyler ise, terapinin etkili olabilmesi için durumlarının yeterince stabil olup olmadığına göre değerlendirilir.

EMDR nasıl çalışır?

Psikoterapist Emily McGrath, travmayı, suyun akışını engelleyen dallar ve enkazla tıkanmış bir dereye benzetiyor: “Travmayı temizledikten sonra, daha önce engellenmiş ya da travmanın arkasına gizlenmiş olumlu anılar ve deneyimler için yollar açılır” diyor.

McGrath, 20 yılı aşkın süredir EMDR kullanarak hastaların intihar gibi ani travmaların ardından veya uçma korkusu gibi uzun süredir devam eden korkulardan iyileşmelerine yardımcı oluyor. "Bir hasta yakın zamanda bir travma yaşadıysa, EMDR kullanarak bunun doğru şekilde işlendiğinden emin olabiliriz ve yanlış depolanmasını engelleriz. Bir kişi travmatik bir olaya tanık olduktan sonra, beyninin ve sinir sisteminin bunu sindirmesi için bir süre vardır; bu süre içinde travma aktif haldedir ve sinir sistemimize yerleşebilir."

EMDR, yaşamın daha erken dönemlerindeki travmaların tedavisinde de etkili olsa da, bu durum daha uzun sürebilir. Terapist Deanna Gale: "Bir travmadan kendinizi konuşarak çıkarmak gerçekten zor. Her anlattığınızda, yeniden travmatize olmuş gibi hissedebilirsiniz. EMDR travmayı konuşmakla ilgili değil, onu yeniden işlemeyle ilgili. Beyninizin o anda yapamadığı işi yapıyorsunuz aslında” ifadelerini kullandı.

EMDR ile bu travmanın bilinçaltına derinlemesine işlemiş olması nedeniyle temizlenmesi altı seans sürdü. Her seans başladığında kadın odada temizlik solventi kokusunu alıyormuş; çünkü koklama hafızası o güçlü kokuyu salıyormuş. Kadının sindirim sorunları, o anıyla ilişkilendirilen duygusal yük temizlendikçe iyileşmeye başlamış.

EMDR deneyimi yaşayan birçok kişi, eskiden onları zorlayan anıların ve olayların artık tetikleyici olmadığını bildiriyor. EMDR ile olumsuz deneyimlerin üstesinden gelen hastaların, travmalarının arkasında kalmış ya da gizlenmiş olumlu şeyleri aniden hatırlaması yaygındır.

Referanslar: Rebecca Hendrix. “What Is EMDR Therapy And How Does It Heal Our Traumatic Memories? A Therapist Explains". Şuradan alındı: https://www.thegoodtrade.com/features/what-is-emdr/. (20.06.2025).