“Özür dile!” “Hadi özür dile. Hemen şimdi!” Bu ebeveynlik tepkisi o kadar yaygındır ki, muhtemelen yer yüzündeki her çocuk bunu 1 kere duymuştur. Birçok uzmana göre, çocuğunuzu özür dilemeye zorlamak etkisizdir. Çocuğunuzu zorlamadan ve cesaretini kırmadan özür dilemesini sağlamanın farklı yolları da var. İşte çocuğa özür dilemeyi öğretmenin alternatif yolları…

“Özür dile” demek neden yanlıştır? Neden işe yaramaz?

Çocuğunuz tarafından isteksizce söylenen bir “Özür dilerim” cümlesi, onun yaşanan durumu anlamasına yardımcı olmaz. Çocuğunuzun empati ve şefkat hissetmesi için sadece özür dilerim cümlesini telaffuz etmek yeterli değildir. Üstelik sadece söze dökülmüş bir özür, ileride de bu şekilde özür dilemenin yeterli olduğu sonucuna varmasına sebep olabilir.

Psikolog Dr. Siggi Cohen şöyle diyor: “Çocuğunuzun özür dilemesini mi istiyorsunuz? Aslında istediğiniz şey, çocuğunuzun gerçek bir pişmanlık duymasıdır. Eğer duygu etmenini atlar ve ona sadece kelime tekrarı yaptırırsanız, bu kafa karıştırıcı ve karmaşık duyguyu anlamayacaklardır. İyi haber şu ki, çocuğunuza nasıl özür dileneceğini öğretebilir ve bunu gerçekten de hissetmelerini sağlayabilirsiniz.”

Birinci yaklaşım: Tercihine bırakın

Çocuğunuzun özür dilemesi gereken bir durum olduğunda ona şöyle diyebilirsiniz: “Özür dilemek ister misin? Bir şey hakkında kötü hissettiğimizde özür dileriz ve ‘üzgünüm’ kelimesini kullanırız. Bu bazen bizi ve karşımızdaki kişiyi daha iyi hissettirebilir.” Kulağa basit gelse de bu yaklaşım oldukça etkilidir. Ancak sonuç getirmesi için biraz sabırlı olunmalıdır. Yukarıda önerilen cümleleri kullanarak, annesi öyle dedi diye sadece 'özür dilerim' kelimesini tekrarlamak yerine, çocuğunuzun bütün bir kavramı, yani ‘Neden özür dileriz?’ kavramını anlamasına yardımcı olursunuz. Başka bir deyişle, çocuğunuz ezberlenmiş bir cümle kalıbını sarf etmez, yanlış bir şey yaptığını kabul ederek özür dilemeyi öğrenir. Dr. Cohen böylece ebeveynin bu konuşmayı yaparken “Üzgünüm” kelimesine bir anlam kattığını ve onu zorla değil, isteyerek söyleme fırsatını çocuğuna verdiğini söylüyor. Bu da uzun vadede olumlu sonuçlarını almak mümkün oluyor. Bu yaklaşımı yani özür dilemek isteyip istemediğini sorma kavramını tanıtmaya çocuğunuz daha okul öncesi yaş grubundayken başlayabilirsiniz.

Peki ya çocuk özür dilemek istemezse?

Çocuğunuzu özür dilemek için zorlamak onun gerçek anlamda özür dilemeyi öğrenmesi açısından fayda sağlamıyor. Uzmanlar ona seçme şansı vermenin daha ılımlı ve uzun vadede faydalı bir yaklaşım olduğunu söylüyor. Seçme şansı vermek, çocuğun o an yaşanan duygu yoğunluğu azaldığında özür dilemeye daha yakın hissetme ihtimalini arttırıyor. Zorlanarak ortaya koyduğu bir özür dileme davranışı çocuğa bir şey öğretmiyor. Peki ya tercih şansı verdiğiniz çocuğunuz, özür dilemek istemediğine karar verirse?

Dr. Cohen, bunun yaygın görülebilen bir durum olduğunu söylüyor ve şöyle söylemeyi öneriyor: “Görünüşe göre hazır değilsin. Sorun değil… Belki de hala üzüldüğün içindir. Hazır olduğunda özür dileyebilirsin.”

Bu yaklaşımla çocuğa davranışıyla sonucu arasında bir alan açarak daha ılımlı bir noktaya davet sunulur. Ayrıca, bu davranışımız sonucunda özür dilememizin uygun olduğu mesajını vermeye devam ederiz. Bu konuyla ilgili olarak "Geri tepen 8 anne-baba sözü" yazısı da ilginizi çekebilir.

İkinci yaklaşım: Model olun

Klinik psikolog Dr. Becky Kennedy “Çocuklarımızı özür dilemeye zorlamayı bırakalım” diyor. Zorlamak yerine çocukların gösterdiği direncin üzerinden atlamalarını ve iyi bir özür modeli oluşturmalarını tavsiye ediyor. Örnek bir senaryoyu da şöyle paylaşıyor. “Ne şekilde özür dileyeceğini bilmiyorsun, değil mi? Sana bunu gösterebilirim.” diyerek canlandırma yapın. “Üzgünüm. Çok sinirliydim ve bu hareketim (her ne ise onu ifade edebilirsiniz) ortaya çıktı. Yardım etmek için yapabileceğim bir şey var mı?”

Bir çocuk özür dilemeyi reddettiğinde utanç duyar. Çocuğumuzun öğrenmesine ve değişmesine yardımcı olmak için utancı azaltmalıyız” diyor Dr. Becky. Ve elbette, çocuğunuzun özür dilememe ihtimalini de göz önünde tutmak gerekir. Yine de çocuğu özür dilemeye zorlamayan bu yaklaşımlar bugünden temeller atar ve onu ileriki yıllarda dilemesi gerekebilecek olan gerçek özürler için hazırlar. Bu sebeple ebeveynin sakin, sabırlı ve kararlı bir tutum sergilemesi, kendisinin de rol model olması uzun vadede sonuç getirir.