Kuduz, 150'den fazla ülke ve bölgede görülen, aşıyla önlenebilir viral bir hastalıktır. İnsanlara kuduz bulaşmasının ana kaynağı aşılanmamış köpeklerdir. Kuduzu önlemek, köpeklerin aşılanması ve köpek ısırıklarının önlenmesi ile mümkündür.

Kuduz nedir? Kuduz hastalığında ne olur?

Kuduz, merkezi sinir sistemini etkileyen, aşı ile önlenebilir, zoonotik yani hayvanlardan geçen, viral bir hastalıktır. Kuduzun klinik belirtileri ortaya çıktıktan sonra kuduz neredeyse %100 oranda ölümcül sonuçlanır. Kuduz hem evcil hem de vahşi hayvanları etkileyebilir. İnsanlara ve hayvanlara tükürük yoluyla, genellikle ısırıklar, çizikler veya doğrudan mukoza ile temas (örneğin gözler, ağız veya açık yaralar) yoluyla bulaşır. Özellikle çocukların aşılanmamış hayvanlarla olabilecek temasları konusunda dikkatli olunmalıdır.

Kuduz belirtileri nelerdir? Kuduz olup olmadığı nasıl anlaşılır?

Kuduz için kuluçka süresi tipik olarak 2-3 aydır, ancak virüsün giriş yeri ve viral yük -kaba bir anlatımla virüsün ısırık yerindeki miktarı- gibi faktörlere bağlı olarak 1 haftadan 1 yıla kadar değişebilir. İşte bu sebeple köpek ısırıkları sonrasında sağlık kuruluşlarına başvuran kişiler derhal aşılanmaya başlanmalıdır. Kuduzun ilk belirtileri; ateş, ağrı ve yara bölgesinde olağandışı veya açıklanamayan karıncalanma, batma veya yanma hissidir.

Virüs merkezi sinir sistemine hareket ettikçe beyin ve omurilikte ilerleyici ve ölümcül inflamasyon yani iltihaplanma gelişir. Kuduz hastalığının insanlardaki klinik belirtileri yönetilebilir ancak çok nadiren iyileştirilebilir ve iyileşme gerçekleşse bile ciddi nörolojik bozukluklar gelişebilir.

İlginizi çekebilir: Köpekler hastalıkları koklayabilir mi?

Köpek ısırıkları ciddiye alınmalıdır

Şayet bir köpek ısırığına maruz kaldıysanız ve kuduz şüphesi varsa, ısırılan bölge derhal sabun ve su ile 15 dakika boyunca yıkanmalıdır. Kapsamlı bir yara yıkaması sonrasında kuduz aşısı yapılması amacıyla derhal bir sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Yapılacak bu ilk müdahaleler hayat kurtarıcı niteliktedir. Türkiye’de hastaneye başvurduğunuzda, doktor değerlendirmesi ve müdahalesi sonrasında kişiye özel bir aşı takvimi oluşturulur. İlk doz aşısından sonra, aşılanacak olan kişi kuduz aşısı takip kartı ile birlikte kuduz aşısı uygulayan sağlık kuruluşlarına başvurarak ikinci, üçüncü ve dördüncü doz aşılarını olur.

Kuduzun iki şekli vardır

Öfkeli kuduz

Kuduzun bu türünde hiperaktivite, heyecanlı davranış, halüsinasyonlar, koordinasyon eksikliği, hidrofobi (su korkusu) ve aerofobi (cereyan veya temiz hava korkusu) ile sonuçlanır. Birkaç gün sonra kalp-solunum durması nedeniyle ölüm meydana gelir. Fobi çeşitleri; bu bağlantıda.

Paralitik kuduz

İnsanlarda görülen kuduz vakalarının yaklaşık %20'sini oluşturur. Bu kuduz türü, öfkeli kuduz türünden daha az belirti gösterir ve daha uzun bir seyir izler. Yara bölgesinden başlayarak kaslar yavaş yavaş felç olur. Yavaş yavaş koma gelişir ve sonunda ölüm meydana gelir. Kuduzun paralitik formunun yanlış teşhis edilmesi durumu gerçekleşebilir. Bu sebeple köpek ısırıkları sonrasında belirti görülmemesi halinde de hastaneye başvurulması ve kuduz belirtisine rastlanmasa bile aşılanmaya başlaması söz konusudur.

Kuduz nasıl teşhis edilir?

Viral enfeksiyonlar için kullanılan teşhis araçları, klinik olarak Kuduz hastalığının başlangıcından önce kuduzu saptamak için uygun değildir. Kuduza özgü hidrofobi (su korkusu) ve aerofobi (temiz hava korkusu) gelişmedikçe veya kuduz olduğu teyit edilen/kuduz şüphesi taşıyan hayvan ile kesin temas yoksa kuduz hastalığının klinik teşhisi zordur. Bir insanda kuduz hastalığının olup olmadığı, ısırık sonrasında kuduz bulaşıp bulaşmadığı; ancak beyinde, deride veya tükürükteki enfekte olmuş dokularda yani enfeksiyon geliştikten sonra veya ölüm sonrasında saptanabilir.

Kuduz nasıl bulaşır?

Kuduz bulaşması vakalarının genellikle %99’unda kuduzlu hayvanın derin ısırması veya tırmalaması ile gerçekleşir. Enfekte olan yani kuduz bulaşmış olan hayvanların tükürüğünün insandaki mukoza (örneğin gözler veya ağız) veya taze deri yaraları ile doğrudan temas etmesi durumunda da bulaşma meydana gelebilir. İnsandan insana ısırık veya tükürük yoluyla bulaşma teorik olarak mümkündür, ancak hiçbir zaman doğrulanmamıştır.

İlginizi çekebilir: Hamilelikte olunması gereken aşılar

Kuduz yarasalardan da bulaşabiliyor

Amerika Birleşik Devletleri’nde köpek dolayısıyla kuduz bulaşma vakaları büyük ölçüde sekteye uğratılmıştır. Ancak hematofag yarasalar da artık insan kuduz ölümlerinin ana kaynağıdır. Yarasalardan bulaşan kuduz da Avustralya ve Batı Avrupa'da yükselen bir halk sağlığı tehdididir.

Kuduz neden olur? Kuduzun yayılma sebepleri nelerdir?

Kuduz, Antarktika hariç tüm kıtalarda mevcuttur ve kuduz kaynaklı insan ölümlerinin %95'inden fazlası Asya ve Afrika'da meydana gelmektedir. Bununla birlikte, kuduz vakaları nadiren rapor edilir ve kayıtlı sayıların tahmin edilenden büyük ölçüde farklı olduğu düşünülmektedir. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre Kuduz, ağırlıklı olarak zaten yoksul ve savunmasız toplulukları etkileyen, ihmal edilmiş tropikal hastalıklardan (NTD) biridir. Kuduz için etkili insan aşıları ve immünoglobülinler mevcut olmasına rağmen, bunlar genellikle ihtiyaç duyan kişiler tarafından kolayca elde edilemez veya erişilebilir değildir. Bu da kuduzun halen yayılmaya devam edebilen bir hastalık olmasının en büyük sebeplerinden biridir.

Kuduz nasıl önlenir?

Kuduz aşı ile önlenebilir bir hastalıktır. Yavru köpekler de dahil olmak üzere köpekleri aşılamak, kuduz hastalığını kaynağında durdurduğu için insanlarda kuduz hastalığını önlemede en uygun maliyetli stratejidir. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre aşı kadar önemli bir diğer önlem de hem çocuklar hem de yetişkinler için köpek davranışlarını öğrenme ve ısırmayı önleme konusunda bilinçlenme yönünde. Köpek Eğitim Uzmanı Cihan Akın'ın köpek davranışlarıyla ilgili verdiği bilgileri okumak için tıklayın.

Referanslar:

World Health Organisation. “Rabies” . Şuradan alındı: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/rabies. (19.01.2023).

T.C. Sağlık Bakanlığı. Şuradan alındı: https://istanbulism.saglik.gov.tr/.