Çocuğu birinci sınıfa başlayacak olan veya başlayan veliler için önemli konulardan biri, çocuğun yazmayı öğretmenin önemli parçası olan kalem tutmadır. Kalemi doğru tutmak, harfleri yazmak için ihtiyaç olan küçük kas motor becerileri ile ilgilidir. “İnce motor beceriler” adı da verilen küçük kas becerileri ellerin, ayakların ve parmakların gelişimiyle bağlantılıdır. Günlük hayatta yaptığımız birçok hareketi ince motor beceriler ile yürütülür. Tutma, yazma, kavrama, kesme, kitap sayfası çevirme, müzik aleti çalma gibi hareketler küçük kas becerilerinin yeterli düzeyde olması sayesinde gerçekleşir. Dolayısıyla 1. Sınıfa başlayacak olan çocuğun yoğun yazma faaliyetlerine hazır olması için küçük kas becerilerinin desteklenmiş olması gerekir.

Küçük kas becerileri yani ince motor becerilerini geliştirmek bebeklikte tutma-kavrama becerisini desteklemekle başar ve anaokulu dönemi, ilkokul ve orta çocukluk dönemine kadar çeşitli şekillerde devam eder. Özellikle 2 yaştan itibaren çocuklarda bu gelişim hızlanır. Çocukların el işi etkinlikleri yaparken devrede olan becerileri küçük kas motor becerilerdir. İnce motor becerileri, başka bir deyişle küçük kas becerileri beklenen düzeyde olan bir çocuk hem özbakım işlerini yapabilir hem de el-göz koordinasyonu iyi olacağı için merak, yaratıcılık ve öğrenme gibi konularda rahatça ilerleyebilir. Hazırlık sınıfı ve ilkokul birinci sınıfa başlayacak olan çocukların kalem tutma ve yazma becerileri de küçük kas gelişim düzeyinden etkilenir. Dolayısıyla çocuğun küçük kas becerilerini arttırmak için onu desteklemek önemlidir.

Fiziksel hareketlilik küçük kas gelişimini de etkiliyor!

İnce motor becerileri geliştirmek için çocuğun sürekli masa başında etkinlik yapması gerektiğini düşünmek bir hata olur. Bunun sebebi, hareketlerin birçoğunun sadece küçük kas grubu tarafından yönetilmemesidir. Küçük kaslarımızla yaptığımızı düşündüğümüz birçok hareket esnasında aslında büyük kas gruplarından bazıları devrede olur. Örneğin yazı yazdığımız zaman kolumuz da bu eyleme dahil olur. Bu sebeple yazı yazmanın hem büyük hem de küçük kas gruplarının kombinasyonundan oluştuğu uzmanlarca kabul edilir. Dolayısıyla çocuktaki ince motor becerileri desteklemek için ona sadece masa başında yapılacak el işi aktiviteleri değil, büyük kaslarını çalıştıracağı fiziksel hareketler için de imkân sunmak gerekir. Hareket etmek ayrıca zihinsel becerileri geliştirmek için de faydalıdır. Fiziksel becerilerin desteklenmesi çocukların dikkat, odaklanma, akıl yürütme, sebep-sonuç ilişkilerini anlama ve problem çözme becerilerini geliştirmeleri için oldukça destekleyicidir.

İnce motor becerileri geliştirmek için neler yapılabilir?

Çocuklar üç-dört yaşlarına gelene kadar nesnelerle daha kaba hareketlerle ilişki içinde olsalar da anaokulu çağı yani yuvaya başlama dönemine denk gelen üç-dört yaşlarında artık küçük kas gelişimini geliştirecek kesme-yapıştırma gibi etkinlikleri yapmak için uygun hale gelirler. Beş yaşına kadar ince motor becerileri iyi desteklenen çocuk kendisinden beklendiği şekilde daha kontrollü hareketler sergilerler. Bu noktada hatırlatmak gerekir ki erkek çocuklar küçük kas motor becerilerinde, kız çocuklar ise büyük kas motor becerilerde daha fazla desteğe ihtiyaç duyabilir.

• Saçlarını tarama, dişlerini fırçalama gibi beceriler için onu destekleyin. Yetişkinler açısından “düzgün” yapamasa da çaba göstermesi için çocuğa fırsat verilmelidir. Özbakım işlerini kendi başına yapması için onu sabırla beklemeniz hem özgüvenine hem de kas gelişimine destek olur. Koordinasyon yeteneğini tekrarlarla geliştireceğini unutmayın. Zaman içinde ustalaşacaktır.

• Okul öncesi dönemdeki çocuğunuza etkinlik yapması için kırtasiye malzemesi seçerken geniş nesneler, kalın boya kalemleri ve büyük ebatta malzemeler almanız daha uygun olur.

• Hareket etmek hem bilişsel hem fiziksel gelişim için faydalıdır. Okul öncesi çocuklar günde en az 60 dakika hareketli etkinliklere ihtiyaç duyarlar. Yerde yuvarlanma, zıplama, koşma gibi hareketlerin olduğu oyunları çocuğunuzun hayatında mutlaka olmasına çalışın. Yürümek, yuvarlanmak, yüzmek, koşmak, dans etmek, atlamak hem büyük kasları hem küçük kasları koordineli şekilde çalıştırır. Bu da çocuğun kas gelişimine olumlu etki sağlar. Dolayısıyla akademik gelişim ve başarıyı hedeflerken çocuğun fiziksel hareketlilik ihtiyacını geri plana atmayın.

• Yazı yazma işi, bebeklik döneminde yapılan karalamalarla başlar. İki yaşında dikey çizgiler çizmeye, dikey çizgiler çizebildikten altı ay sonra ise yatay çizgiler çizmeye başlarlar. Daha sonra spiraller çizen çocuk, 3 yaş itibarıyla tam daire çizebilmeye başlar. Çocuklar dört- beş yaş dönemi boyunca çarpı ve kare, 5,5 yaşa kadar ise üçgen çizmeye çalışır. Bunları birleştirerek ev gibi çeşitli nesnelerin resimlerini çizmeye başlarlar. Tüm bunlar harfleri yazabilmek için çocuğu hazırlar. Çocuğunuzun yaptığı çizimleri gözlemleyin ve dikkatinizi çeken bir durumda uzman görüşü almaktan çekinmeyin.

Küçük kas gelişimi etkinlikleri

İlkokula başlama yaşı gelmeden önce yani okul öncesi dönemde 36-48, 48-60 ve 60-72 aylık çocukların küçük kas becerilerini çeşitli etkinliklerle destekleyebilirsiniz. İnce motor becerileri desteklemenin ipuçlarından biri ise, çocuk verilen bir görevi yapamadığında hemen vazgeçmemek ve sabırlı olmaktır. Cesaretini kırmadan malzeme boyutlarını tekrar gözden geçirmeniz yerinde olur. Örneğin ipe boncuk dizerken ipin ve boncuk deliklerinin uygun genişlikte olmasına dikkat edilmelidir. Bunun için ayakkabı bağcığı da kullanabilir, ipin kalın olması ve ucunun bant ile sertleştirilmiş olması da çocuğunuzun işini kolaylaştırır. İşte ince motor becerilerini geliştiren etkinlikler:

Çamaşır asma/kağıtlara mandal takma

Çamaşır asarken çocuğunuzdan yardım almak hem sorumluluk almasını ve ev işlerine katılmasını hem de parmaklarını güçlendirmeye yarar. Mandalı açıp kaparken nasıl bir kuvvet uygulandığını ona göstermeniz gerekebilir. Çorap gibi küçük parçaları asmayı çocuğunuza bırakın. Çamaşırlar yerine karton veya kalın kağıtlara mandal tutturmak da eğlenceli bir etkinlik olabilir.

Kolye yapımı

Nesne toplama ve ipe dizme işine odaklanmak çocuğun el-göz koordinasyonunu çok iyi şekilde geliştirir. Kolye yapmak için ipler ve boncuklar kullanmak yerine bir pipeti küçük parçalara keserek ayakkabı bağcığıyla birlikte kullanabilirsiniz. İpin ucunu bantlamak delikten geçmesini kolaylaştırır, aklınızda olsun. Zımba ile delinmiş kartona ip geçirmek, ucu sivriltilmiş ip ile dikiş dikmek, ayakkabı bağcığına ya da ipe boncuk dizmek birbirine alternatif olarak tercih edebileceğiniz çalışmalardır.

Top oynama

Atılan topu elle tutma, küçük topu tek elle yerden yuvarlama hem koordinasyon geliştiren hem de birçok kas grubunu çalıştıran harika bir oyundur. Farklı ebatlarda toplarla oynamak farklı koordinasyon yetenekleri gerektireceği için çocuğunuzun fiziksel gelişimine olumlu katkı sağlar. Yerde yuvarlama, topu havaya atıp tutma göze basit gibi görünse de gayet faydalıdır.

Oyun hamuruyla oynama

Oyun hamuru, ilkokul birinci sınıfa başlayan çocukların yıl boyunca en iyi oyuncaklarından biridir. Okul öncesi dönemden itibaren oyun hamuruyla oynamak küçük kasları geliştirir ve okuma-yazmayı öğrenme döneminde de el kaslarını destekler. Hamuru yuvarlamak, hamur makasıyla kesmek küçük kaslar için harikadır. Hamuru sıkma, yuvarlama, sıkıştırma, bükme gibi hareketleri yapması birçok kas grubunu çalıştırır. Oyun hamuru ile benzer etkiyi sağlamak için bir portakal veya küçük topu avucunun içinde yuvarlaması da çocuğunuz için el kaslarını hazırlayıcı bir harekettir.

Kumdan boyama

Geniş ve kenarları yüksek bir tepsiye kum ve benzeri malzemeleri dökerek çocuğunuzun parmaklarıyla malzeme üzerinde şekiller çizmesini teşvik edebilirsiniz. Bunun için deniz kumu kullanmanız da şart değil. Mısır unu da işinizi görecektir. Bu etkinlik hem güzel bir sanat etkinliğidir hem de el-göz koordinasyonunu destekler.

Kesme-yapıştırma

Makas kullanmayı öğrenen okul öncesi çocuklar için en temel faaliyetlerden biri kesme-yapıştırmadır. Çocuk makası ile kesmeyi öğrenmek küçük kas gelişimi için çok önemli bir aşamadır. Kesmeyi öğrenen çocuk içinse yapılabilecek faaliyetler neredeyse sonsuzdur. Çocuk dergilerinden resimler kesmesini ve bunları boş bir deftere yapıştırarak kendi hikaye kitabını oluşturmasını teşvik edebilirsiniz, bayılacaktır.

Oyuncak bebeklere kıyafet giydirme

Çocuğunuzun doğal ve kendiliğinden oynadığı birçok oyun aslında yaş döneminin ihtiyacı olan gelişim aşamasını desteklemek için gelişir. Oyuncak bebeklere kıyafet giydirmek de bunlardan biridir. Fermuar, çıtçıt, düğme ve cırtcırt içeren kıyafetler de sadece oyuncak bebekler aracılığıyla değil, kendi eşyaları üzerinden de küçük kas gelişimini sürdürmesini destekler. Mutfak bezlerinden ve eski kumaşlardan atkılar, etekler, yatak örtüleri hazırlamasını teşvik edin. Hem yaratıcılığını hem de parmak güçlendirmeyi teşvik eder.

Yazı: Senem Tahmaz