Aleksitimi, duyguları hissetmeyle ilgili sorunları tanımlamak için kullanılan geniş bir terimdir. Aslında Freud'un psikodinamik teorilerinde kullanılan bu Yunanca terim, kabaca "duyguya karşılık gelen kelimeler yok" anlamına gelir. Bu durum çok iyi bilinmemekle birlikte, 10 kişiden 1'inde bu durumun görüldüğü tahmin edilmektedir. Freudyen teoriler büyük ölçüde tartışmalı kabul edilirken, bu durumun farkındalığı artıyor gibi görünüyor.

Halk arasında Duygu Körlüğü olarak adlandırılan Aleksitimiye sahip olmak kişinin duygularını ifade etmesini veya tanımlamasını zorlaştırabilir. Bu durum depresyon, nörolojik durumlar ve beyin hasarı gibi belirli durumlarda ortaya çıkabilir.

Aleksitimi nedir?

Aleksitimisi olan kişiler kendilerini neşeli bir olayda mutluluk gibi sosyal olarak uygun görülen duyguları ifade etmede zorluk yaşayan kişiler olarak tanımlayabilirler. Diğer insanların duygularını tanımlamakta zorluk çekebilirler. Bu tür bireylerin mutlaka ilgisiz olması gerekmez. Bunun yerine, akranları kadar güçlü duygulara sahip olmayabilirler ve empati kurmada zorluk yaşayabilirler.

Aleksitimi sıklıkla depresyon ve otizm gibi önceden var olan sağlık sorunları ve engellilik durumlarında ikincil bir tanı olarak görülür. Ancak bu, bu koşullara sahip herkesin duyguları ifade etme ve tanımlamada sorun yaşadığı anlamına gelmez hatta bu kişilerin yalnızca küçük bir yüzdesinde aleksitimiye rastlanır. Bazı araştırmalar otizmli kişilerin yarıya yakınının aleksitimi yaşadığını gösterir. Ancak otizmde görülebilen empati eksikliğine neden olan şey otizmin kendisi değil, aleksitimidir.

Aleksitimi nedenleri

Aleksitiminin sebepleri iyi anlaşılmamıştır ancak genetik olma ihtimalinden bahsedilir. Aleksitimi, beynin sosyal beceriler, empati ve duygu yaşamada rol oynayan insula adlı bölgesindeki bir hasarın sonucu olabilir. İnsulada görülen lezyonları ilgisizlik ve kaygı ile ilişkili gösteren bazı bilimsel çalışmalar vardır.

Duygular ve depresyon

Depresyonla birlikte aleksitimiyi de yaşamak mümkündür. Majör depresif ve doğum sonrası bozuklukların yanı sıra şizofrenide de not edilmiştir. Araştırmalar depresif bozukluğu olan kişilerin yüzde 32 ila 51'inin aynı zamanda aleksitimi olduğunu gösteriyor. Duygular ise şöyle oluşuyor...

Olası travma

Ek olarak, bu durumun özellikle erken çocukluk döneminde travma yaşayan kişilerde de görüldüğü görülmüştür. Bu aşamadaki travma ve ihmal, beyinde, yaşamın ilerleyen dönemlerinde duyguları hissetmeyi ve tanımlamayı zorlaştırabilecek değişikliklere neden olabilir.

Diğer ilişkili koşullar

Araştırmalar ayrıca bu durumun bazı nörolojik hastalıklarda ve yaralanmalarda da mevcut olabileceğini göstermektedir. Alzheimer hastalığı, distoni, epilepsi, Huntington hastalığı, multipl skleroz, Parkinson hastalığı, felç ve travmatik beyin hasarı aleksitimiye neden olabilir.

Aleksitimi belirtileri

Duygu eksikliğinin işaret ettiği bir durum olan aleksitiminin semptomlarını tanımak zor olabilir. Bu durum, duyguları ifade edememe ile ilişkili olduğundan, etkilenen kişi iletişimden kopmuş veya kayıtsız görünebilir. Ancak aleksitimisi olan bir kişi sosyal bağlamlarda kişisel olarak kızgınlık, bilinç bulanıklığı, konfüzyon, “yüzleri okuma” zorluğu, rahatsızlık, boşluk hissi, artan kalp atış hızı, şefkat eksikliği ve panik hissedebilir.

Bu durum aynı zamanda kişinin vücut değişikliklerini duygusal tepkiler olarak yorumlamasını da zorlaştırabilir. Örneğin, hızlı atan bir kalbi heyecan veya korkuyla ilişkilendirmekte sorun yaşayabilir, ancak yine de şu anda fizyolojik bir tepki yaşadığınızı kabul edebilir.

Aleksitimi nasıl teşhis edilir?

Aleksitimi tanısı bir ruh sağlığı uzmanı tarafından konulur. Aleksitimi, Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabının (DSM-5) beşinci baskısı tarafından resmi olarak tanınmamaktadır.

Başka bir olası test, bir nörolog tarafından gerçekleştirilen bir MRI'dır. Bu beyindeki insulanın görüntülenmesini sağlayacaktır.

Genel olarak nörolojik bozukluklar ve zihinsel hastalıklar gibi aleksitimi için de tek bir test yoktur. Doğru tanıyı almak zaman alabilir.

Aleksitimi tedavileri

Bugüne kadar aleksitimi için tek bir bireysel tedavi mevcut değildir. Kesin tedavi yaklaşımı, kişinin genel sağlık ihtiyaçlarına bağlıdır. Örneğin, depresyon veya anksiyete varsa, bu durumlar için bazı ilaçları almak zihinsel sağlık belirtilerine de yardımcı olabilir. Bunun için psikiyatriste başvurmak gerekir.

Psikoterapiler de bu durum için faydalı olabilir. Bunlar, kişinin zihinsel sağlığı iyileştirmeye yardımcı olacak egzersizler yapmasına olanak tanır. Bilişsel davranışçı terapi (CBT), grup terapisi ve psikoterapi (“konuşma terapisi” olarak da bilinir) arasında uygun olan seçeneklere bir ruh sağlığı uzmanı karar verecektir.

Aleksitimi ile baş etme ipuçları

Bir yakınızın veya sizin aleksitimiden mustarip olduğunuzu düşünüyorsanız; duygusal tanımaya yönelik olası bir adım, kendi fizyolojik tepkilerinize dikkat etmeye başlamaktır. Bazı araştırmalar kalp atış hızınızla başlamanın önemini öne sürüyor.

Belirli durumlarda kalp atış hızınızın yükselip yükselmediğine dikkat edin ve bunun neden olabileceğine dair olasılıkları araştırın. Bir kalp atış hızı monitörü veya spor saati de yardımcı olabilir. Uygulama yaparak örneğin öfkeyi heyecan ve korkudan daha iyi ayırt edebilirsiniz.

Bir günlük aynı zamanda fiziksel tepkilerinizi ve duygusal kalıplarınızı belgelemenize de yardımcı olabilir.

Olumsuz duyguların da olumlu olanlar kadar önemli olduğunu akılda tutmak önemlidir. Bu duyguları nasıl tanımlayacağınızı ve onlarla (onlara karşı değil) nasıl çalışacağınızı öğrenmek, daha tatmin edici bir yaşam sürmenize yardımcı olabilir.

Ne zaman doktora görünmeli

Aleksitimi, bunu yaşayan insanlar, arkadaşlar ve sevdikleriniz için hayal kırıklığına neden olabilir. Duyguları tanımakta veya ifade etmekte sorun yaşadığınızı düşünüyorsanız bu konuda bir doktorla konuşmayı düşünün. Bu önemli yaşam becerilerini geliştirmenize yardımcı olacak doğru terapi seçeneklerine yönlendirilmenize yardımcı olabilirler.

Referans: "Alexithymia: Difficulty Recognizing and Feeling Emotions" (2024) Şuradan alındı: https://www.healthline.com/health/autism/alexithymia#what-is-it