Ya kakasını yutarsa

Bebeğin kakasına mekonyum denir. Genelde bebek kakasını doğduktan sonraki gün içinde yapar ve bu, koyu yeşil yapışkan bir maddedir. Mekonyumun %70-80ini su, kalanını kendi bağırsak epitel hücreleri, lanugo tüyleri vb oluşturur.

Bebeğin içinde yüzdüğü su (yani amniyon mayii) en yüksek oranda bebeğin idrarından oluşur. Bebek bu sıvı sayesinde hareket edecek alan bulur, dışarıdan gelen etkilerden korunur ve suyu içerek ve yutarak akciğerlerini ve midesini bağırsaklarını açık tutar. Bebekler anne karnında solunum hareketleri yaparlar ve amniyotik sıvıyı nefes gibi ciğerlerine alır ve verirler. Bu hareketler doğum başladığında prostaglandinlerin etkisiyle oldukça azalır ama az da olsa devam eder.

Bebeğin amniyon mayii, bebeğin mekonyumu ile bulaşırsa yeşil bir renk alır. Mekonyumlu mayii, suların hafif yeşilimtrak olması ile, gelen suyun tamamen mercimek çorbasına benzer kıvamda olmasına kadar değişiklik gösterebilir. Doğan 5 bebekten birinin suyu, mekonyum bulaşması ile hafif ya da koyu yeşildir.

Bazı bebeklerin doğmadan bağırsaklarını neden boşalttığını tam olarak bilmiyoruz. Bunu açıklamak üzere teorik olarak 3 sebep olabileceği öne sürülmüştür:

(Bütün bunların teori olduğu ve hayvan deneylerinde ispatlanamadığı unutulmamalıdır.)

1. Sindirim sistemi olgunlaşmıştır ve çalışmaya başlamıştır. Bu en sık görülen sebeptir. Miadındaki bebeklerin %20’si ve miadı aşmış bebeklerin %40’ı anne karnında kakasını yapar.

2. Doğum dalgaları sırasında bebek başı doğum yoluna doğru itilir. Bebeğin başında basınç olması vagal uyarım ile bebekte bazı etkiler yaratır. Mesela bazı bebeklerde bu refleks ile doğum dalgaları süresince kalp atışlarında yavaşlama olur. Bu beklenen bir durumdur ve uzun süreli ve ciddi düşüşler olmadığı sürece normal kabul edilir. Aynı refleks bebeğin bağırsakların hareket etmesine (peristaltizme) neden olur. Bu da fizyolojik bir olaydır. Bebeğin sıkıntıda olduğu anlamına gelmez. Bebeğin başına en yüksek basınç bebek çıkarken olduğu için çoğu zaman bebek doğar doğmaz poposunda taze yapmış olduğu kakası görülür.

3. Bebeğin oksijensiz kalma derecesinde sıkıntıda olması, (fetal hipoksi) teorik olarak anal sfinkteri gevşetip ve bağırsak hareketlerini arttırarak bebeğin kakasını yapmasına sebep olabilir. Fetal sıkıntı her zaman mekonyum ile olmaz ve görülen her mekonyum da bebek sıkıntıda demek değildir.

Başka bir teoriye göre de bebek anne karnında sürekli kakasını yapar. Ancak amniyon sıvısı sürekli yenilendiğinden kısa süre sonra görülmez olur. Bebek sıkıntıda olduğunda suyun mekonyumlu olmasının sebebi (bu teoriye göre) bebeğin sıkıntıda olduğu durumlarda su devri daiminin azalmasıdır.

Sıkıntılı doğan çoğu bebeğin suyunda mekonyum yoktur

Mekonyumlu doğan çoğu bebek sıkıntıda değildir.

Yani “mekonyum - eşittir - bebek sıkıntıda” demek değildir.

Ancak zaten sıkıntıda olduğu düşünülen bebekte bir de suyunda mekonyum varsa, bu var olan şüpheyi güçlendirir.

Bebeğin bir sıkıntısı olduğunun belirteci olmasından hariç, mekonyumlu suyu olan bebeklerin %2-5’inde mekonyumun akciğerlere gitmesi sonucu mekonyum aspirasyon sendromu gelişmesi ihtimali bizi endişelendirir. Bu sendromun gelişmesi için mekonyum varlığından çok kıvamı önemlidir. Hafif yeşil bir su akciğerden kolayca temizlenirken, kıvamlı ve yapışkan bir madde solunum yollarında tıkanıklıklara yol açabilir. Mekonyum aspirasyonu sendromu ile bebekte solunum problemleri ve enfeksiyonlar olabilir, %3-5 bebek bu nedenle hayatını kaybeder.

Özetlersek,

• Bebeğin amniyon mayiinin mekonyumlu olma ihtimali 5 doğumda 1’dir.
• 100 mekonyumlu doğumda 5 bebek mekonyum aspirasyon sendromu olacaktır.
• 100 Mekonyum aspirasyon sendromlu bebekten de 5’i hayatını kaybedecektir.
• Yani eğer bebek kakasını yaptıysa ölme ihtimali % 0,06 ya da başka ifadeyle 1667 mekonyumlu doğumda 1’dir.

Ayrıca mekonyum aspirasyonu ile sorun yaşayan bebeklerin çoğunun prematürite, hipoksi gibi ek problemlerinin de olması nedeniyle ölümlerin tek sebebi akciğere mekonyum kaçması değildir.

***

Beklenen doğum tarihi gelmiş (yani 40 haftasını doldurmuş) gebelerde bu kakasını yapma meselesi aileleri tarafından ciddi bir kaygı sebebi oluyor. Sanki 39+6 iken her şey normal, 40+1 olunca bebek kakasını yapıp ölecek! Evet, bebek doğmadan yaptığı kakasını yutarak ölebilir. Ama böyle bir şeyin yaşanma ihtimali 5000-6000 doğumda birdir. Kimse size bunun olmayacağını garanti edemez. Ancak sanki 9 ay 10 günü geçen bebek kakasını yapacak, her kakasını yapan bebek bunu yutacak ve her mekonyum aspirasyon sendromu olan bebek ölecek gibi yaklaşılıyor ve bu anlamsız bir kaygı sebebi oluyor.

Eğer bir gebenin suyu yeşil geliyorsa sıkı takip gerekir ve bebeğin çok gecikmeden doğmasını isteriz. Çünkü bekledikçe suyun kıvamı koyulaşabilir. Bebeğin mekonyum bırakmasına sebep olan bir sıkıntısı varsa bu sıkıntısı ciddileşebilir.

Suyun rengini ya da bebeğin kakasını yapıp yapmadığı ultrasonda yada başka bir muayene ile görülemez. Eskiden amniyoskop denen bir alet ile rahim ağzından içeriye bakılırdı ancak bu muayene yeterli bilgi vermediği için artık terk edildi. Ya da ultrasonda suyun miktarı, doppler bulguları ve NST gibi başka yöntemler bebeğin iyilik halini daha iyi gösterdiği için artık amniyoskopiye gerek kalmıyor demek daha doğru olur. Doğum sırasında bir sorun varlığı şüphesi olursa su kesesi açılarak suyun rengi değerlendirilebilir. Her ne kadar rutin olarak su kesesinin açılmasına karşı isem de, (yani sadece doğum 5-6 cm oldu diye su kesesini açma uygulamasını doğru bulmuyorum ama) böyle bir şüphe varsa amniyotomi ile suyun rengi ve kıvamına bakma endikasyonu vardır.

Doğum zaten onca kaygının, gereksiz korkuların toplandığı bir süreç. Kendi elimizle kendimiz işleri zora sokuyoruz doğumun her anında. Yağmur yağarken dışarıda yürürseniz size yıldırım çarpabilir evet. Her doğumda da bu kakasını yapma meselesiyle bebeğe bir şey olabilir. Sebepleri nelerdir, görüldüğünde neler yapılmalıdır gibi sorular, doktorun ve ebenin işidir. Gebe ve ailesine düşen anlamsız korkularla gebeyi bunaltmamak, önlenemez veya öngörülemez sorunların sorumluluğunu doktora yıkmamaktır. Mesela beklenen doğum tarihini 3 gün geçtiğinde bir doğum oluyor, su hafif mekonyumlu olmuş oluyor, bebek iyi anne iyi ama aile sanki doktor yüzünden büyük tehlike atlatılmış gibi bir gerginlik yaratıyor. Hatta bebeğe günü geçmesi ya da kakasını yapması ile alakasız bir sebeple bir şey olsa sanki doktor gününü geçirterek kakasını yapmasına sebep olmuş gibi davranılıyor. Hele ki eğer bebek mekonyum aspirasyonu sonucu kaybedilirse doktor tıbben her şeyi doğru bile yapmış olsa suçlu kabul ediliyor.

Bunun sakıncası şu: Artık doktorlar bu tarz riskleri almak istemiyorlar. O yüzden günü 1 gün bile geçse (hele ki aile telaşlıysa) beklemek istemiyorlar, ya da suyu azcık yeşilimtrak bile olsa hemen sezaryen öneriyorlar. Çünkü kimse bir doktora neden sezaryen yaptın, neden sadece günü doldu diye doğumu başlatmaya çalıştın demiyor. 5000’de bir bile olan bir risk gerçekleşse ondan buluyor. Bu riskleri gebeler ve aileleri kabullenmedikleri sürece bugünkü sağlık sisteminde doktorlar hiç üstlenmez. Bu da gereksiz indüksiyonları ve sezaryenleri arttırmaya devam eder.