Pişmanlık hissi, insanların pek yaşamak istemediği ve bunda haklı olduğu bir histir ancak her duygu gibi pişmanlık da temelde size hizmet eder. Bu hissi görmezden gelmek yerine nerede hata yaptığınızı ve bunun olmasının önüne nasıl geçebileceğinizi düşünürseniz, belki geçmişinizi değiştirmezsiniz ancak gelecekteki bazı pişmanlıkların önüne geçebilirsiniz.

Psikoloji profesörü ve pişmanlık üzerine yakın zamanda yapılan bir çalışmanın yazarlarından Shai Davidai, çözümün düşünceleri bastırmak ya da bir tür sanrılı "pişmanlık yok" mottosunu tekrar etmekte olmadığını söylüyor. Bunun yerine, en eski sıkıntıları kazmanın, onların doğasını ve verilen tepkinin doğasını tanımanın daha iyi olduğunu savunuyor.

Neden pişmanlık duyarız?

Psikoloji, neden pişmanlık hissettiğimize dair farklı teoriler üzerine çalışıyor. Bazı bilim insanları eylemle ilgili pişmanlıkların, onlarla başa çıkmamıza ve onları serbest bırakmamıza izin veren onarıcı çalışmaları teşvik ettiğini düşünüyor. Arkadaşınızın doğum gününü kaçırdıysanız, özür dileyip alternatif bir kutlama düzenleyebilirsiniz. İş için başka bir şehre taşındıysanız ve ailenizden ayrıldığınıza pişmansanız, her tatil için eve uçmaya niyetlenebilirsiniz ancak başlangıçta harekete geçmemeniz hakkında değiştirebileceğiniz bir şey yoktur. İlk aşkınız başka biriyle birlikte olabilir, bazı yetenekler ancak genç yaşta başlarsa tamamen geliştirilebilir, hayatta bir kez karşılaşılabilecek bir iş fırsatının tekrarı olmaz ve bu konuda hiçbir şey yapamazsınız.

Her pişmanlık aynı mı?

Pişmanlıkla ilgili yapılan çalışmalar da aslında birçok insanın benzer hisler yaşadığını kanıtlıyor. Çoğu zaman insanlar yanlış bir kariyer hamlesi yaptıkları veya daha az kazançlı bir karar aldıkları için değil, yapmadıkları şeyler için pişmanlık duyuyor. Gerçek ıstırap, o tiyatro kursuna katılmamak veya hoşlanılan kişiye bu durumdan bahsetmemekle ortaya çıkıyor.

Yaptığımız ve yapmadığımız bu iki farklı pişmanlık türünü, iki farlı şekilde işleriz. Evinizi yanlış zamanda satmak, ders çıkarabileceğiniz bir şeydir ve bundan sonrası için daha temkinli ilerlemenizi sağlayabilir. Birinin doğum gününü kaçırdığınızda, bunun için kendinizi suçlu hissedersiniz ve o kişiyle olan ilişkinizi sorgulamak için biraz zaman harcayabilirsiniz, bu durumlarda pişmanlık yol gösterici olabilir. Bununla birlikte, büyük ölçüde bir eylemin yokluğu yani yapılmayan bir şeyden dolayı pişmanlık duymak, hata yapmanın yol açtığı “sıcak” bir duygusal tepki (öfke veya suçluluk gibi) ortaya çıkarmadığından, alınmayan yol için pişmanlıkları işlemek adına aynı baskıyı hissetmeyebilirsiniz.

Olmak istediğiniz kişiye ihanet etmek

Pişmanlıkların bu temel sınıflandırmasına psikologlar öz-tutarsızlık teorisinden esinlenerek, üç benliğe sahip olduğumuzu varsayan bir bakış açısıyla yaklaşabilirler: gerçek, ideal (en tatmin edici ve görkemli benliğiniz) ve olması gereken. Yani onların teorisine göre ideal benliğinizle ilgili eylemsizliğin pişmanlıkları ve olması gereken benliğinizle ilgili eylemlerin pişmanlıkları vardır ve en uzun vadeli üzüntüye neden olanın gerçekleşmemiş ideal benliklerimizle ilgili eylemsizliğin pişmanlıklardır. Bunun nedeni, öz tutarsızlık teorisinin temelinde yatmaktadır. Gerçek benliğiniz ile olması gereken benliğiniz arasındaki boşlukların farkına varmak pişmanlık duyulacak bir hata yaptıktan sonra hissettiklerimize benzer “sıcak” duyguları tetikler. Suçluluk veya utanç hissederiz veya davranışlarımızdan iğreniriz.

Buna karşılık, bizi ideal bir kişisel hedefe yaklaştırarak bizi daha mutlu edebilecek bir eylemde bulunmamak, pişmanlığın öznesi olabilecek somut bir olaya işaret etmediğinden atlanması daha kolaydır ancak bu önemsiz olduğu anlamına gelmez. Bu sıcak duyguları yaşamamak, bu pişmanlığı işlemeyi zorlaştırsa da uzun vadede bu daha büyük problemlere ve devam eden kısır bir döngüye dönüşebilir.

"Sıcak" ve "soğuk" duyguların ötesinde

İdeal benlik pişmanlıklarının yaşla birlikte bitmemesinin başka nedenleri olabilir. Mutlu bir ilişkinin tanımı her zaman belirsiz olduğunda, “mutlu bir ilişki” beklentisini karşılayıp karşılamadığınızı nasıl anlayabilirsiniz? Yapmanız gerekenle ilgili pişmanlıklar, doğal olarak dalgalanan durumlara veya ortamlara bağlı olma eğilimindedir. Artık üniversitede olmamak bir sınavda başarısız olduğunuz için üzülmenizi mantıksız kılar. Bununla birlikte ideal benliğe ulaşmadaki başarısızlıklar bağlama daha az bağımlı olduklarından, daha sık ortaya çıkabilirler. Eğer peşinden koşmadığınız bir tutku varsa bu durum hayatınızın ilerleyen döneminde de aynı şekilde devam edebilir.

Pişmanlıkları en aza indirmek

Söylemesi kolay ve yapması o kadar da kolay olmayan bir şey olarak bu uzun vadeli pişmanlıkların önüne geçmenin yolu, kendinizi tanımak ve buna göre yaşamaktan geçiyor. Denemek ve başarısız olmak, denememenin getirdiği pişmanlıktan çok daha kolay başa çıkılabilir bir şey olacaktır. Ben ne tür bir insanım? Büyük hayalleri olan ya da hayallerin önemli olduğuna inanan ve özlemleri olan ama nedense peşinden gitmeyen biri miyim? Yoksa en önemli şeyin diğer insanlara karşı sorumluluk veya bir vatandaş veya aile üyesi olarak görevlerim olduğunu düşünen türden biri miyim? Bu soruların cevabını bulmak da tamamen bir çözüm olmayabilir çünkü hayat bir masaldan ibaret değildir ve bir şeyler ters gidebilir. Belki de kendi işinizi kurmak için ailenizin finansal güvenliğini yok ettiğinize daha çok pişman olursunuz. Hayattaki diğer tüm kararlar gibi bu da birlikte yaşayabileceğiniz kusurlu çözümü seçmekle ilgilidir.

Tamamen hayal dünyasında yaşamak, sizi pişmanlıklardan kurtarmayacaktır. Zamanında yapmanız gerektiğini düşündüğünüz gibi üniversite sınavlarına hazırlanmak yerine müzik tutkunuzun peşinden gitseydiniz ne olurdu? Bir zaman makineniz olmadığı sürece bu sorularla vakit kaybetmek çok anlamsızdır. Şu an için yapabileceğiniz en iyi şey müzik tutkunuzu farklı şekillerde tatmin etmek ve hayatınızın şu anki koşullarını veya bakış açınızı değiştirerek mutlu olmaya çalışmaktır. Koşullar değişebilecek kadar esnek değilse, psikoterapi gibi kendine yardım yöntemleri bunların etrafından dolanmanızı ve kendinize mutlu bir alan oluşturmanızı sağlayabilir.

Referans:

Lila MacLellan. “A new study on the psychology of persistent regrets can teach you how to live now” Şuradan alındı: https://qz.com/work/1298110/a-new-study-on-the-psychology-of-persistent-regrets-can-teach-you-how-to-live-now/ (10.06.2018).