Merkezi sinir sisteminde bulunan ve beyindeki hücrelerin %10-15’ini oluşturan bir hücre grubu olan Mikroglia, beynin bağışıklık sistemi hücreleri olarak nitelendirir. Microglia hücreleri beyin gelişiminden nöronların hastalık yapıcı etkilerden korunmasına, menenjit ve Alzheimer gibi çeşitli hastalıklara karşı korunmaya kadar birçok şeyde etkilidir. Bu hücreler bizim için faydalı işler başarsa da yanlış koşullar altında bize zarar verebilirler.

Yeni araştırmalar, Microglia’nın nöronları desteklemekten daha fazlasını yapabildiğini gösteriyor. Onları besliyor, koruyor ve hatta bazen yok ediyorlar. Peki yok etmelerini önlemek ve faydalı fonksiyonlarını sürdürmelerini desteklemek için ne yapmak gerekir?

Mikroglia hücreleri ne işe yarar?

Microglia hücreleri benzersizdir çünkü diğer bağışıklık sistemi hücreleriyle aynı yerde meydana gelirler ancak diğer bağışıklık sistemi hücrelerinden ayrılırlar. Diğer bağışıklık sistemi hücreleri beyne giremezken, bu özel hücre grubu; ekstra bir embriyonik zar olan Microglia sarısı kesesinden gelirler ve beyin gelişimi esnasında beyne giderler.

Microglia, kurulduktan sonra çok sayıda işlev yerine getirir. Nöronların bağlanmasına, beyni atık, ölü veya yaralı hücrelerden temizlemeye, nöronların her şeyin yolunda olduğunu sürekli kontrol etmelerine ve beyni mikrop gibi dış tehditlerden ve yanlış bağlanmış protein gibi iç tehditlerden savunmaya yardımcı olurlar. Bahsedilen bu birçok rolü yerine getirmelerini sağlayan şey, çevrelerine tepki olarak fiziksel formu ve davranışı değiştirme yetenekleridir.

Mikroglia hücrelerinin fonksiyonları, özellikle genç nöronların büyümesine yardımcı olduklarında ve nöronlar arasında doğru bağlantıların yapılmasını sağladıklarında beyin gelişimi sürecinde çok önemlidir. Budama adı verilen bir prosedürle, mikroglia hücreleri; nöronlar arasındaki sinaps bağlantılarını “yiyerek” zayıf veya gereksiz olanları ortadan kaldırırken güçlü olanları korur. Bu, yetişkinlik döneminde biraz devam eder. Beyin gelişimi esnasında gerçekleşen hatalı budama, otizm, şizofreni veya Alzheimer gibi bozukluklara kadar uzanabilir ve çoğunlukla bu rahatsızlıklarla ilişkilendirilir. Yetişkinlikte Mikroglia tarafından kontrol edilemeyen budama, Alzheimer gibi hastalıkların gelişmesinde rol oynar.

Mikroglia hücrelerinin yüzeyinde, diğer hücrelerden gelen tehlike sinyallerini tanıyan spesifik reseptörler bulunur. Bu sinyaller sorunun olduğu bölgeye mikroglia hücresini çeker. İltihaplanma sonucu beynin dengesi bozulduğunda, canlı nöronlar strese girebilir ve bu sinyalleri üretebilir. Bu durum, mikroglia tarafından canlı olarak yenmelerine neden olabilir. Nöronlar öldürüldükçe, diğer nöronlarla bağlantılar da ortadan kaldırılır. Bu da beyin bağlantısı ve işlevlerinde ciddi sorunlara neden olabilir.

Beyinde inflamasyon (iltihaplanma) sebepleri neler olabilir?

Beyindeki iltihaplanma stres, patojenler ve otomatik bağışıklık durumundan kaynaklanabilir ve ayrıca vücudun diğer bölgelerindeki iltihaplanma ile de bağlantılıdır. Beyin iltihabı, nondejeneratif hastalıkların yanı sıra depresyon da dahil olmak üzere zihinsel sağlık bozukluklarında yaygın olarak görülür.

Enflamasyon, Mikroglia’nın rol değiştirmesine ve beyni savunmak için agresif formlara dönüşmesine neden olur. Genellikle stres sinyalleri durduğunda ve anti-enflamatuar sinyaller alındığında, mikroglia beyni önce onarmaya, sonra da korumaya döner. Ancak kronik stres, yaşlanma ve nörodejeneratif bozukluklar gibi, mikroglianın daha agresif olabileceği ve düzenlenmesinin daha az kolay hale gelebileceği durumlar vardır. Bu da onları beyin için daha tehlikeli hale getirir. Bu durumda, mikroglia hücrelerinin sayısı artarken yakınındaki hücreleri gereksiz yere öldürebilir ve enflamatuar molekülleri salgılayarak beynin daha da iltihaplanmasına katkıda bulunabilir. Bu hale gelmiş mikroglia hücreleri, koruyucu rollerine de kolayca geri dönemezler.

Mikroglia hücrelerini korumanın yolları

Mikroglia sağlığını korumak için yapabileceğiniz şeylerin neredeyse hepsi hem beyin hem de beden sağlığı için verilen temel tavsiyelerle örtüşüyor;

Sağlıklı beslenin

Meyve-sebze ve sağlıklı yağlarda bulunan bileşikler, beyinde iltihap önlemeye ve mikrogliayı genç tutmaya yardımcıdır.

Bağırsak bakterilerinize iyi bakın

Beyin ve bağırsaklar birbirine Vagus siniri ile bağlanır. Bu nedenle bağırsaklarımızda yaşayan mikropların beynimiz üzerinde büyük etkisi vardır. Bağırsak mikroorganizmaları; mikroglia’nın gelişimi, bakımı ve genel sağlığı ile ilişkilidir.

Alkol ve sigara kullanımından kaçının

Alkol beyin hasarına neden olur. Son zamanlarda yapılan bir araştırma, alkolün, mikroglianin beynin enflamasyona yönelik yanıtını aktive ettiğini bulmuştur. Sigara dumanında bulunan bir bileşiğin de bu aktivasyona sebep olduğu ortaya çıkmıştır.

Uykunuzu alın

Mikroglia asla uyumaz ve siz uyurken beyni temizler, onarır ve belleği geliştirir. Bununla birlikte, mikroglianın yukarıda bahsettiğimiz enflamatuar moleküller salgılayarak iltihaba sebep olan forma geldiği görülmüştür.

Zihinsel sağlığınıza dikkat edin

Mikroglia stresi hissedebilir ve iltihaplı forma dönüşerek buna tepki verir. Bu form çok sayıda nöropsikiyatrik bozuklukta ve bazı durumlarda nöronları etkileyen yani nörodejeneratif bozukluklardan önce gelen zihinsel sağlık sorunlarında (depresyon gibi) bulunur.

Egzersiz yapın

Yakın zamanda yapılan bir açıklama, egzersizin mikroglia hücrelerini doğrudan etkilediğini ve koruyucu bir forma sahip olmalarını sağladığını ortaya koydu. Zekâ oyunlarının ve beyin egzersizlerinin de Alzheimer hastalığına direnmek için mikroglia geliştirmeyi sağladığı bulundu.

Referanslar: “Microglia: the brain’s ‘immune cells’ protect against diseases – but they can also cause them” (2020) Şuradan alındı: https://theconversation.com/microglia-the-brains-immune-cells-protect-against-diseases-but-they-can-also-cause-them-139232