Beynimiz, uyurken birçok aşamadan geçiyor. Uyku, REM (rapid eye movement) ve non-REM uykusu olarak iki evre halinde yaşanıyor. Yetişkinler, ortalama bir gece uykusu esnasında hafif uyku tabir edilen REM ve daha derin bir evre olan non-REM yani REM olmayan uyku aşamaları arasında gidip geliyor. Science dergisinde yayınlanan bir araştırma, beynin REM uykusu esnasında bir nevi “yıkanma” yaşadığını ve Alzheimer gibi hastalıklara karşı koruma sağladığını ortaya koydu. Bilindiği gibi Alzheimer, nörodejeneratif hastalıklardan biri olarak nöronları etkiliyor ve hastalık ilerledikçe hareketlerde ve zihinsel işlevlerde sorunlara yol açıyor. Yaşlanmanın etkilerinden ve bu tarz hastalıklardan korunmak derin uyku ve uyku kalitesi ile mümkün olabilir.

Amerikalı bilim insanı Laura Lewis’in yaptığı çalışma, beynin hafızada tutma fonksiyonuyla ilişkili olan non-REM uyku aşamasını ele aldı. Derin uyku aşaması olan bu evreyle ilgili 2013 yılında fareler üzerinde yapılan bir araştırma da benzer şekilde, farelerin beyinlerinde Alzheimer hastalığına katkıda bulunabilen beta amiloid gibi toksinlerin temizlendiğini göstermişti. Lewis’in yaptığı çalışma da insan beyninin uyurken toksinlerden arınmak için nasıl çalıştığını ortaya koydu.

Araştırmacı, toksinlerden arınma işleminin neden sadece uykuda gerçekleştiğini merak etti. Toksin temizliğini sağlayan şeyin beyni saran berrak bir sıvı olan beyin-omurilik sıvısı olabileceğini düşündü. Ancak uykunun nasıl bir etkisi olacağı şüphe konusuydu. Araştırma kapsamı genişletilerek aynı anda birkaç değişken ölçüldü. Beynin oksijen seviyesi, beyin-omurilik sıvısının akışı ve uyku döngüleri aynı anda izlendi. Bu sayede anlamlı bir sonuca ulaşıldı. Sonuca göre, REM dışı uyku aşaması esnasında, beyin-omurilik sıvısının büyük ve yavaş salınımlı dalgaları beyni “yıkıyordu”. Bunun sebebini de EEG ölçümleri gösterdi. Derin uyku esnasında, nöronlar senkronize olmaya başlıyor ve aynı anda aktive olup aynı anda kapanıyordu. Bu, işin bilinen kısmıydı. Asıl keşif ise şuydu; Tüm nöronların elektrik aktivitesi aynı anda durduğunda, fazla oksijene ihtiyaçları kalmıyordu. Bu da, beyinde daha az kan akımı olmasına sebep olurken, oluşan boşlukları beyin-omurilik sıvısı dolduruyordu.

Fantastik keşif: Beyindeki elektriksel aktivite akışkanlık gösteriyor

Rochester Üniversitesi’nden bir nörobilimci olan Maiken Nedergaard, bu araştırmayı kendi deyimiyle oldukça heyecan verici ve fantastik buldu. “Beyindeki elektriksel aktivitenin akışkan olduğunu kimse hayal bile edemezdi” şeklinde konuştu. Bu, uyumanın sadece rahatlamak için yapılmadığının yeni bir ispatı olarak da dikkat çekiyor. Uyumak beynin birçok işlevini düzenlediği gibi, beynin kendi kendini iyileştirme mekanizmasının da bir parçası. Nedergaard’a göre uykunun çok farklı bir işlevi var. Uyanık olduğumuzda nöronlar aynı anda kapanmıyorlar. Dolayısıyla beyin kan seviyesi, beyin-omurilik sıvısının beyinde dolaşmasına izin verecek kadar düşmüyor. Halbuki uyku esnasında beyin-omurilik sıvısının beyinde dolaşması, Alzheimer’ın gelişmesinden sorumlu beta amiloid gibi yan ürünlerin beyinde birikmesinin önüne geçiyor.

Nörobilimci Nedergaard, söz konusu araştırmanın yeni bir bakış açısı getirdiğini belirtiyor; Yaşlanma, sadece bir molekülle ilgili olmayabilir ve molekülleri hedef almanın dışında tedavi yolları da olabilir. Yapılan deneyler sadece sağlıklı genç yetişkinler üzerinde yapılmış olsa da şimdiden yeni bir bilginin yolu açılmış durumda: Uyku beyninizi toksinlerden arındırıyor ve yaşlılıkta sağlıklı bir beyne sahip olmanızın yolunu “temizliyor.”

Derleyen ve çeviren: Senem Tahmaz

Referanslar: Sara Harrison (2019). Scientists Now Know How Sleep Cleans Toxins From the Brain

Şuradan alındı: https://www.wired.com/story/scientists-now-know-how-sleep-cleans-toxins-from-the-brain/#intcid=recommendations_wired-right-rail-popular_3237189d-c0d8-43af-81cc-2672aa053e74_cral-top3-1