Ahmakça riskler neticesinde öbür dünyayı boylayanların genelde erkekler olduğu bilinir. Rusya’da şu Zorb denilen devasa şişme top içinde yamaçtan yuvarlanarak ölüm vakası tıpatıp bu şablona oturuyor. Testosteron ve evrimsel içerikli bilimsel açıklaması da var. Ama evrim güdüsüyle risk alırken genleri de eleniyor bu erkeklerin. Şan şöhret sahibiyken eş aldatma riskine girip elenen erkekler gibi…

Her yıl ahmakça eylemler sonucu ölenlerin ruhuna Darwin ödülü verilen bir site var; DarwinAwards.com. Kurucusu kadın; Stanford Üniversitesi’nden Wendy Northcutt. Evrim teorisini araştırırken, ani salaklık sendromuna kapılıp ölen ya da üreme yeteneğini kaybedenlerin de seleksiyona uğradığını düşünüyor. Bu kategoriye giren vakaları toplamaya başlıyor. Ancak ödül adaylarının çocuk ve zihinsel engelli olmamaları, özgür iradeli bireyler olması gerekiyor.

Darwin ödülleri kriterlerine göre kendilerini gen havuzundan izole edenler genelde suçlular oluyor. Mesela kaçırdığı uçaktaki yolcuları soyduktan sonra paraşütle atlarken el bombası yerine pimini kabine atan Filipinli hava korsanı gibi. Augusto adlı bu korsan elinde bombayla çok başarılı bir atlayış yapıyor ama, sadece elleri bulunabiliyor.

Salaklık sendromundan seleksiyona uğrayan masumlar da var. Rusya’da Zorb kazasında ölen 27 yaşındaki Denis Burakov’un da bu gruba girdiğini düşünüyordum ki, baktım 2 çocuk babasıymış. Yani genlerini bir sonraki kuşağa çoktan aktarmış. Üzücü tabii. Kafkaslar’daki kayak pistinde yaşanan feci kaza akıl alır gibi değil. İki arkadaş Zorb’a biniyor. Kontrolleri dışındaki o şişme top yalpa vura vura yamaçtaki kayalıklara gidiyor. Tam serseri mayın. Hiçbir engel yok. İki arkadaş topa binerken, macerayı videoya alan arkadaşları “Denis, Tanrının Zırhı filmindeki Jackie Chan gibi olacaksın” diye sesleniyor. O film, Jackie Chan’ın ölüme en fazla yaklaştığı film olarak da biliniyor bu arada. Kazada boynu ve omurgası kırılan Denis Burakov hayatını kaybediyor. Zorb’u kiralayan adam tutuklanıyor. Zorb’un mucidi olan Yeni Zelanda firması, o elim kazada kullanılan teçhizatın kendilerine ait olmadığını, Zorb operatörünün illegal faaliyette bulunduğunu açıklıyor. Güzergâhın iki yanında da çit olması gerekiyor.

Bu ekstrem spor 1990’lardan beri yapılıyor, ölümlü kazaya da rastlanmamış. Aslında kayak pistlerinden çok çim bayırlar için. İyi de, insan kendi kontrolü dışındaki bir nesneye tescilli markanın çim bayırında bile olsa biner mi hiç? Bungee jumping ya da lunaparklardaki Discovery gibi aletler de cabası.

Jackass’ler hep erkek!

Erkekler biniyor. Çünkü şu Jackass filmlerindeki tarzda salakça risklere daha yatkın bulunuyorlar. Mesela kafayı çektikten sonra sürücü koltuğu boş giden aracın üzerinde sörf yapıp ölebiliyorlar. Youtube ‘car surfing’ videosundan geçilmiyor.

Riskli davranışlarda cinsiyetler arası kesin ayrım olduğunu gösteren çok sayıda araştırma var. Bir araştırmada (Werner, Blais, Betz - 2002) riskler 5 gruba ayrılıyor: Sosyal, sağlık/güvenlik, eğlence, finansal ve etik. Kadın ve erkeğin risk yaklaşımı sadece sosyal kararlarda birbirine yakın çıkıyor. Diğer alanlarda kadınlar riski göze almıyor. Mesela “Kamp kurduğunuz yere ayı geldi, tencere tava ile kovalar mısınız?” sorusuna daha çok erkekler ‘evet’ cevabı veriyor. Kadınlar ise “Bir çocuğu kurtarmak için hayatınızı tehlikeye atar mısınız?” sorusuna “evet” diyor.

Kadın ve erkeğin risk yaklaşımında evrim faktörü rol oynuyor. Erkekler karşı cinse caka satmak için ya da genetik açıdan ne kadar fit olduğunu, gelecek kuşaklara güçlü genler aktarabileceğini göstermek için kendini riske atıyor. Finansal riskler de dahil olmak üzere testosteron hormonu bu davranışa katkıda bulunuyor. Bazı genç erkekler ise yenilmez olduğunu düşündüğü için riske giriyor. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre 16-19 yaş grubu feci tehlikeli.

Erkeklerin eş ve sevgili aldatmaları da birer riskli davranış örneği. Ya da “aldatma” değil de, “aldatırken yakalanma” diyelim. Altında erkek imzası bulunan araştırmalara göre bu da evrim faktörüne dayanıyor. Genlerini devam ettirme içgüdüsüyle, çekici bir kadın görünce her türlü riski göze alabiliyorlar. Eş aldatınca koltuklarından olan eski CIA Başkanı Petraeus ile IMF Başkanı Kahn’ın başına gelen tam da bu oluyor.

Son bir soru: Acaba riski göze alabildikleri için mi dünyayı hâlâ erkekler yönetiyor?

Haber: Ayşe Özek Karasu