Narsisizm, genellikle yetişkinlik ya da ergenlik çağında akla gelse de, psikanalist Laurie Hollman’a göre bu eğilimler çok daha erken dönemde filizlenebilir. Çocuğun kendini bağımsız bir birey olarak keşfettiği ilk üç yıl, benlik gelişiminin en kritik evresi kabul ediliyor. Araştırmalar, bu dönemde ebeveynlerin aşırı yüceltici ya da aşırı mesafeli tutumlarının, çocuğun özdeğer algısını bozabileceğini ve narsistik eğilimlere zemin hazırlayabileceğini gösteriyor.

Erken çocuklukta narsisizm, çocuğun benmerkezci davranışlarının “normal gelişim evresinden” öteye geçmesiyle kendini belli edebiliyor. Sürekli hayranlık bekleme, sınır tanımama ya da empati kuramama gibi özellikler, eğer tutarlı bir biçimde sürüyorsa, riskin habercisi sayılabiliyor.

Uzmanlara göre bu noktada ebeveynin rolü çok belirleyici: Çocuğa hem şefkat hem de sınır sunmak, duygularını anladığını göstermek ama aynı zamanda sorumluluk bilinci kazandırmak, narsisizmin kök salmasını engelleyen en güçlü araçlar arasında yer alıyor.

Çocukta narsisizm nasıl gelişir?

Uzman psikanalist Laurie Hollman, narsisizmin kökenlerini anlamak için çocuğun yaşamının ilk üç yılına odaklanıyor. Ona göre bu dönem, “ayrışma-bireyleşme” evresi olarak biliniyor. Çocuk bu evrede, hem annesiyle bir bütün olma duygusunu korumak hem de bağımsızlığını geliştirmek arasında gidip geliyor. Başlangıçta kendini çok güçlü hissediyor, ancak zamanla anneden ayrı bir birey olduğunu öğrenmesi gerekiyor.

Hollman, anne-babanın bu süreçte çocuğa sağlıklı sınırlar koymasının kritik olduğunu vurguluyor. Çocuğun sürekli yüceltilmesi yerine, duygularını düzenlemeyi ve ertelemeyi öğrenmesi gerektiğini belirtiyor. Eğer sınırlar net çizilmezse, çocuk kendini olduğundan fazla güçlü hissetmeye başlıyor. Bu durum ileride patolojik narsisizme giden yolu açabiliyor.

Ayrıca Hollman, bireyleşmenin kimlik gelişimi için temel bir adım olduğunu söylüyor. Çocuğun kendi benlik algısını geliştirmesi, anneden zihinsel olarak ayrılmasıyla mümkün. Eğer bu süreç sağlıklı ilerlemezse, çocuk sürekli hayranlık ve takdir bekleyen biri haline gelebiliyor. Özellikle çok zeki ya da yetenekli çocukların, aile tarafından abartılı şekilde yüceltilmesi, onların “özel ve ayrıcalıklı” oldukları inancını pekiştiriyor.

Hollman’a göre çocuğun ebeveynini idealize etmesi normal olsa da, zamanla ebeveynin kusurlu olduğunu görmesi şart. Bu hayal kırıklıkları, gerçekçi bir benlik algısı için gerekli. Aksi halde yetişkin olduğunda başarısızlıklarla karşılaştığında yoğun utanç ve kırılganlık yaşayabiliyor.

Erken çocuklukta narsisizmin işaretleri

Çocuğun benlik gelişiminde narsisistik eğilimlerin sıradan özgüven davranışlarından ayrılması her zaman kolay değildir. Ancak uzmanlara göre bazı işaretler, olağan gelişimin ötesine geçildiğini gösterebilir:

Sürekli övgü beklentisi: Çocuğun yaptığı her şeyin onaylanmasını istemesi, takdir görmediğinde öfke ya da kırgınlık yaşaması, erken dönemde narsistik eğilimlere işaret edebilir.

Sınır tanımama: Ebeveynin ya da akranlarının sınırlarını görmezden gelmek, kuralları kendi lehine esnetmek istemek, benmerkezci davranışların kalıcılaştığını gösterir.

Empati kurmada güçlük: Yaşıtlarının üzüntüsünü ya da sevincini paylaşmakta zorlanmak, başkalarının duygularına kayıtsız kalmak, riskli sinyallerden biridir.

Aşırı benmerkezcilik: Oyunlarda her zaman başrolü istemek, başkalarının fikirlerini dikkate almamak, yalnızca kendi arzularını merkeze almak, ebeveynlerin dikkat etmesi gereken bir durumdur.

Bu belirtiler tek başına tanı koydurmaz, ancak tutarlı şekilde sürüyorsa çocuğun ileride sağlıklı özdeğer gelişimini engelleyebilir. Uzmanlar bu noktada ebeveynlerin “hem sevgi hem sınır” yaklaşımını uygulamalarını öneriyor.

Narsist çocuğa nasıl yaklaşmalı?

Uzmanlara göre narsistik eğilimler gösteren bir çocuğa yaklaşırken ebeveynlerin günlük hayatta uygulayabileceği bazı basit ama etkili yöntemler var:

1. Hem sevgi hem sınır verin

Çocuğun duygularını görmek ve şefkat göstermek çok önemli. Ancak her isteğini onaylamak yerine net sınırlar koymak, “hayır” demeyi öğrenmesini sağlar. Sevgiyle ama kararlı biçimde çizilen bu sınırlar, sorumluluk bilincini güçlendirir.

2. Övgüyü dengeleyin

Çocuğun başarısını kutlayın ama her davranışını abartılı şekilde yüceltmeyin. “Bu resme çok emek vermişsin, o yüzden güzel olmuş” gibi çabaya odaklanan cümleler, çocuğun yalnızca övgüyle değil, kendi emeğiyle gurur duymasını sağlar.

3. Hayal kırıklığına alan açın

Çocuğun her zaman kazanmasına ya da istediğini elde etmesine gerek yok. Bazen sıraya girmesi, oyunu kaybetmesi ya da beklemesi gerekir. Bu küçük hayal kırıklıkları, ileride başarısızlıklarla sağlıklı baş etmenin temelini oluşturur.

4. Empatiyi destekleyin

Başkalarının duygularını fark etmesi için fırsatlar yaratın. Örneğin, bir arkadaşının üzüldüğünü gördüğünde “Sence şu an nasıl hissediyor olabilir?” diye sorun. Küçük yaşta yapılan bu tür alıştırmalar, empati kapasitesini güçlendirir.

5. Paylaşmayı ve iş birliğini teşvik edin

Oyunlarda sırayla oynaması, oyuncaklarını paylaşması ya da küçük sorumluluklar alması için yönlendirin. Bu tür davranışlar, başkalarının da önemli olduğunu anlamasına yardımcı olur.

6. Rol model teşkil edin

Çocuklar, ebeveynlerinin davranışlarını dikkatle gözlemler ve çoğu zaman bilinçsizce onları taklit eder. Bu nedenle narsisizm riskini azaltmanın en güçlü yollarından biri, anne babanın kendi davranışlarıyla sağlıklı bir örnek sunmasıdır.

Ebeveynin empati göstermesi, öfkesini yapıcı şekilde yönetmesi ve başkalarının ihtiyaçlarını da gözettiğini sergilemesi, çocuğa doğal bir öğrenme ortamı sağlar. Çocuğun yanında kendi hatalarını kabul etmek ya da başkasının başarısını içtenlikle kutlamak, onun da benzer bir yaklaşımı benimsemesine yardımcı olur. Böylece çocuk, sadece sınırlarla değil, aynı zamanda gördüğü örneklerle de dengeli bir benlik geliştirebilir.

Kaynak: Laurie Hollman. "Narcissism Can Arise As Early As 3 Years Old — How To Not Raise A Narcissist". Şuradan alındı: https://www.mindbodygreen.com/articles/how-to-make-sure-you-arent-raising-narcissist-from-an-expert. (14.08.2025).