Yetişkinlikte Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu hakkında bildiklerimi ve deneyimlerimi paylaşmaya geçtiğimiz ay serinin ilk makalesiyle, “DEHB Günlüğü 1: Yaramaz bir çocuk muydunuz?” başlıklı yazıyla başlamıştım. İkinci yazıda da bir DEHB’linin gözünden bu nörogelişimsel bozukluğun ne olduğunu, yetişkin hayatımızda bizi nasıl etkileyebildiğine ve nasıl belirtilerle yaşamımızı etkilediğine değinmiştik.

Konuyla ilgili araştırmaya başlayınca konu bir şekilde bunun neden bir “farklılık” olduğuna geliyor. Neden böyleyiz? Neyimiz farklı da beynimiz daha farklı çalışıyor? DEHB’li birinin beyninde neler oluyor, bilimsel araştırmaların da ışığıyla, biraz da benim deneyimlerimle anlamaya çalışalım.

DEHB Beynindeki Yapısal ve İşlevsel Farklılıklar

2002 yılında Klinik Psikoloji Dergisi’nde yayınlanan bir makalede, Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu bulunan kişilerin beyinlerinde nelerin farklı olduğu şöyle açıklanıyor:

Bağlantı Farkları: DEHB beyinleri, nörotransmitter seviyelerinde belirgin farklılıklar gösterir. Özellikle norepinefrin ve dopamin gibi önemli kimyasal haberciler, DEHB'li beyinlerde farklı seviyelerde bulunur. Bu nörotransmitterler, dikkat, motivasyon ve duygusal tepkiler gibi birçok temel beyin işlevini etkiler​​.

Beyin Bölümlerindeki Farklar: DEHB'li beyinlerde, frontal korteks, limbik sistem ve bazal gangliya gibi bölümlerde yapısal farklılıklar bulunur. Frontal korteks, davranışı, duyguları ve dikkati düzenlerken, limbik sistem duyguları ve motivasyonu etkiler. Bazal gangliya ise motor öğrenme ve davranış düzenlemesinde rol alır. Bu bölgelerdeki yapısal değişiklikler, hiperaktivite, dikkat eksikliği ve zayıf karar verme yeteneklerine yol açabilir​​.

Kimyasal Farklılıklar: DEHB'li beyinlerde, özellikle dopamin ve norepinefrin gibi nörotransmitterlerde dengesizlikler görülür. Bu dengesizlikler, motivasyonun korunmasında ve ödül mekanizmalarında sorunlara yol açabilir. DEHB beyinleri, genellikle daha küçük ve kısa vadeli ödüllere yönelirken, uzun vadeli ve daha büyük ödülleri göz ardı edebilir​​.

Beynin yapısındaki bu farklılıklar, DEHB'li bireylerin dünyayı farklı algılamalarına, davranışsal değişikliklere ve bazı durumlarda eşlik eden diğer zihinsel sağlık sorunlarına yol açabilir. Örneğin, planlama ve organizasyon zorlukları, dürtüsel davranışlar ve sosyal etkileşimde zorluklar, bu farklılıkların doğrudan sonuçları olabilir​​.

***

Peki duygularımız, dürtülerimiz, davranışlarımız tüm bu nörokimyasal fırtınanın içinde var olmaya çalışırken, başkalarıyla ilişki kurmamız nasıl mümkün olabiliyor? Ya da, mümkün olabiliyor mu?

DEHB ve Sosyal İlişkiler: Zorluklar ve Çözüm Yolları

Chadd’da yayınlanan kapsamlı bir makalede, DEHB’nin sosyal ilişkileri nasıl etkilediğine dair detaylı analizler yer alıyor. Buna göre DEHB’li kişilerin sosyal ilişkilerinde zorluklar yaşamasının çok çeşitli nedenleri var:

Sosyal Etkileşimdeki Zorluklar: DEHB'li bireyler (hepsi olmasa da, büyük çoğunluğu) dürtüsel hareket ederler ve düzensiz, agresif, aşırı duyarlı, yoğun, duygusal veya bozucu davranışlar sergileyebilirler. Bu davranışlar, aile üyeleri, arkadaşlar, iş arkadaşları ve partnerlerle olan sosyal etkileşimlerde yanlış anlamalara ve iletişim sorunlarına yol açabilir. DEHB'li bireylerin başkalarına karşı eylemlerini ve tepkilerini düzenleme yetenekleri azaldığı için ilişkiler gergin ve kırılgan olabilir​​.

Sosyal Red ve İlişkisel Sorunlar: DEHB'li yetişkinler, dikkat eksikliği, dürtüsellik ve hiperaktivite nedeniyle sosyal zorluklar, sosyal reddedilme ve ilişkisel problemler yaşayabilir. Bu olumsuz etkileşimler duygusal acı ve sıkıntıya neden olabilir ve eş zamanlı ruh hali ve anksiyete bozukluklarının gelişmesine katkıda bulunabilir​​. Reddedilme hassasiyeti de DEHB’lilerde sık görülen bir durum. (Geçmişte paylaştığım bir kalp kırıklığı için buyrun: “Reddedilmenin Gıcık Tarihi”.)

Sosyal Becerilerin Kazanımı ve Uygulanması: DEHB'nin yeniden anlaşılıp tanımlanmasıyla, sosyal eksikliklerin sadece sosyal becerilerin eksikliğinden kaynaklanmadığı, mevcut sosyal becerilerin etkin kullanımındaki verimsizlikten kaynaklandığı anlaşılmış. Sosyal becerilerle ilgili terapi ve ilaç desteği, bu tür zorluklarda özellikle önerilen yardımcı yöntemler.

DEHB'liler için sosyal zorluklarla baş etme ipuçları

DEHB (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu), bireylerin sosyal becerilerini ve kişilerarası ilişkilerini etkileyebilir. Aynı makalede, Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu’na neden olan nörogelişimsel farklılıkların sosyal ilişkileri nasıl etkileyebildiği detaylıca anlatılırken, bu tür zorluklarla nasıl baş edileceğine de değinilmiş:

Kendini Anlama ve Eğitim: DEHB'nin sosyal etkileşimler üzerindeki etkisini anlamak, bu zorlukları aşmada ilk adım. Kendinizi ve durumunuzu tanıyarak başkalarına açıklamak, yanlış anlamaları önlemeye yardımcı olabilir. Benim için bu aşamada en çok yardımcı olan şey, terapi olmuştu. Bana neler olduğunu, DEHB teşhisi aldıktan sonra nelerin farklı olduğunu konuşmak, bana çok iyi gelmişti.

Duygusal Düzenleme: Yapılan araştırmalar ve fizyolojik farklılıkların neden olduğu durumlar, DEHB olan bireylerin duygusal tepkilerini düzenlemede zorlanabileceğini gösteriyor. Uzmanlar meditasyon, nefes egzersizleri ve rahatlama teknikleri gibi yöntemler önermekte çok haklılar. DEHB’ye bağlı semptomlar, bazı duygusal yoğunluklarla baş etmemizi çok zorlaştırabiliyor. Duygusal yoğunlukları anlamak ve hem zihinsel, hem de fiziksel olarak gevşeyerek duyguları gözlemlemek, ani değişimlerle baş etme kapasitesini gerçekten de çok güçlendirebiliyor.

Sosyal Becerilerin Geliştirilmesi: Sosyal beceriler, gözlem, taklit ve geri bildirim yoluyla geliştirilebilir. Tıpkı çocukların öğrendiği gibi. “Kendinizi sosyal durumlarda daha rahat hissetmek için bu beceriler üzerinde bilinçli olarak çalışın.” diyor uzmanlar, neden olmasın?

İletişim Becerileri: Açık ve etkili iletişim, DEHB olan bireyler için önemlidir. Kendi düşüncelerinizi ve ihtiyaçlarınızı net bir şekilde ifade etmek, yanlış anlaşılmaları azaltabilir. Empati geliştirmek için başkalarının duygularını ve bakış açılarını anlamaya açık olmak, dinleme becerilerini geliştirmek gibi iletişim becerilerini güçlendirebilir, bu sayede ilişkilerinizi de güçlendirebilirsiniz.

Sosyal İpuçlarını Anlamak: Yayınlanan makalede DEHB olan bireylerin sosyal ipuçlarını kaçırma eğiliminde olduğundan bahsediliyor. Vücut dili, ses tonu ve mimikler gibi ipuçlarına dikkat ederek, karşınızdaki kişinin gerçekte ne demek istediğini anlamaya çalışmak, kendi vücut dilinizi keşfetmeye başlamak; her biri iletişiminizi güçlendirecek içsel yatırımlar olacaktır.

Zaman Yönetimi ve Organizasyon: Planlama ve organizasyon, DEHB’liler için en zorlayıcı konuların başında geliyor ve “ajanda kullan”, “daha planlı programlı ol” gibi öneriler genellikle fayda etmiyor.

Ancak yukarıda bahsedilen diğer önerilerle birlikte düşünüldüğünde, dikkatinizi bilinçli şekilde toplama egzersizleri yaparak “dikkat kasınızı” güçlendirmeniz mümkün. Üstelik bu konuda medikal destek almayı düşünürseniz, doktorunuz size uygun gördüğü bazı ilaçlar da önerebilir. Önemli olan, gerçekten de neye ihtiyacınız olduğunu, size özel o yöntemi bulmak ve gerçekleştirmek için çabalamak.

Destek Grupları ve Danışmanlık: DEHB olan bireyler, benzer zorluklarla karşılaşan diğerleriyle iletişim kurarak destek alabilir. Profesyonel danışmanlık veya destek gruplarına katılmak, sosyal becerilerinizi geliştirmede de faydalı olabilir.

Bir sonraki bölümde, DEHB’lilerin dünyasına başka bir taraftan bakmayı deneyeceğiz. Umarım buralarda olursunuz!