Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu, kısaca DEHB, “nörogelişimsel bir bozukluk” olarak sınıflandırılan, dikkat ve hareket farklılıkları başta olmak üzere çok çeşitli etkileşimleri bünyesinde barındıran bir durum. Durum demeye bir süre daha devam edeceğim, bu durumu bir hastalık ya da bozukluk olarak tanımlayıp tanımlayamayacağımıza sonra karar veririz.

Konu eski komşularımız Neandertallerden tutun da yıldızların tozlarına kadar uzanan dallı budaklı bir yol izliyor.

DEHB’nin tarihsel olarak nasıl tanımlandığı üzerine sıkıcı konulara girmeden, ne tür yaşamsal, duygusal, fiziksel durumları kapsadığı üzerinde durmayı deneyeceğim. Yeterince uzun zamandır okuduğum ettiğim çeşitli araştırmalara da referans vere vere, DEHB hikayeleri anlatacağım biraz.

Hemen başlayalım mı? Bu yazı dizisi yaklaşık 6 aydır notlarımın arasında şekillenmeyi bekliyor. En iyi araştırmalara göz gezdirip, en uzmanların en kapsamlı konuşmalarını dinlemeliyim, düşünmeliyim, üzerinde kafa yormalıyım... Kafamın içinde yaşayan koyu pelerinli hanım mürekkep hokkasına uzanıyor, yıldırımlar düşen bir tepedeki şatosunda hevesle aklındakileri kağıtlara aktarmaya çalışıyor. En iyisini yapacağım zamana kadar yapmamaya “karar verdiğim” şeyler listesinde üst sıralarda. DEHB Yazı Dizisi. En iyi DEHB yazı dizisi nasıl yazılır?

Bilmiyorum. Ben içimden geldiği ve aslında biraz da beni etkilediği haliyle anlatmaya çalışacağım, neticede anlatan benim, başka türlü dinlemek isterseniz bir dolu kaynak linki kopyalayacağım buralara.

DEHB Nedir?

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) olarak tanımlanan ‘bozukluk’, çocukluk çağında ve yetişkinlikte teşhis edilebilen, kişinin odaklanmasını zorlaştıran ve normalden fazla hareketli olmasına yol açan belirtiler başta olmak üzere, çeşitli semptomlar barındıran bir durumdur. Tıp literatüründe bozukluk olarak adlandırıldığı için, bir hastalık olarak da görülebiliyor ve aslında halihazırda dünyada bu duruma neden sadece dikkat ve hiperaktivite üzerinden yaklaşıldığı da tartışılacak konular arasında yer alıyor.

DEHB’yi biz çoğunlukla çocuk hastalığı olarak tanıdık. Çocuk hiperaktiftir, hiç yerinde duramıyordur, hep yaramazlık şımarıklık peşindedir. Ben böyle tanıdım. Genelde de oğlanlar hiperaktif olurdu, hiç hiperaktif kız çocuğu duymamıştım. Dikkat eksikliği de işte, derste oturamıyor çok hareketli olduğu için, dersi dinleyemiyor, sınıfın da dikkatini dağıtıyor, öğretmenlerini kızdırıyor. Dikkat dağınıklığı öyle bir şey.

Yaramazlık yani, başka bir şey değil.

DEHB belirtileri nelerdir?

(Soğuk ara başlıklara gücenmeyin olur mu, yazarınız hem SEO uyumlu içerik yazmaya, hem de hikaye anlatmaya çalışıyor.)

Dikkat eksikliği ile başlayalım. Dikkat eksikliği, normal bir durum. Yani dikkatinin dağılması, bir şeye dikkatini verememek, bunlar olan şeyler. Herkesin deneyimlediği günlük, olağan haller. Tıpkı kaygının çok olağan bir duyguyken, “kaygı bozukluğu” şeklinde geliştiğinde acayipleşmesi gibi; dikkat eksikliği de dikkat eksikliği “bozukluğu” olarak karşımıza çıktığında, işler değişiyor.

DEHB’liler, dikkat edebilme, dikkatini verme kapasitesinden yoksun değildir. Sadece, dikkatlerini neye verecekleri konusunda mekanizmaları biraz farklı çalışır. (Bu mekanizmalara sonraki yazılarda daha detaylı değineceğiz.)

İkinci en bilinen ve konuya adını da veren hiperaktivite ise, dürtüsellik (hareketlerine çok da hakim olamama) ve tikler gibi başka belirtilere de eşlik edebilen, ancak öyle her DEHB vakasında da yoğun bir şekilde kendini göstermeyen bir belirti.

DEHB’nin, dikkat eksikliği ve hiperaktivite dışında hızlı konuşma, konuşurken konudan konuya atlama, başkalarının sözünü kesme, organize olamama, gündelik hayatta unutkanlık gibi belirtileri de sıklıkla görülebiliyor. Kişiden kişiye çok değişebiliyor olsa da, DEHB’liler (evet onlara artık böyle diyeceğiz), genellikle ortak hikayelerden geçiyorlar.

Akademik başarı, kariyer, sosyal yaşam gibi temel konularda bütünüyle farklı hikayelerin içinde yol alabilseler de, birçok ortak yaşantıyı paylaşıyorlar.

Bazı uzmanların dediği üzere, “beyin devreleri başka türlü bağlanmış” olduğu için, “normal” zannettiğimiz bazı halleri farklı deneyimliyorlar. Bu hallere zaman algısı, karar verme, organize olma mekanizmaları da dahil.

Nöroçeşitli (yani nörolojik olarak tipik -nörotipik- olmayan) bozukluklar ve durumlar listesinde otizm, asperger sendromu, down sendromu, diskalküli, disleksi, bipolar bozukluk gibi diğer medikal durumlarla birlikte yer alan DEHB, bazı uzmanlar tarafından da bir bozukluk olarak değil, tıpkı diğer nöroçeşitli durumlar gibi, bir “farklılık” olarak tanımlanıyor.

Sevgili günlüğümün kafası iyice şişmeden bu kısma burada ara vereyim. Ben DEHB’nin farklılıkları üzerinde düşüne düşüne aylar geçti, belki sizin de biraz zamana ihtiyacınız olur. Sonraki kısımlarda hem meselenin beni nasıl çarptığını, hem de DEHB’nin neye benzediğini anlatmaya devam edeceğim.

* Fotoğrafçı: Nathan Dumlao