Tıpkı biz yetişkinler gibi, çocuklar da sıkılabilir, endişelenebilir, üzülebilir, hayal kırıklığına uğrayabilir, utanabilir veya korkabilirler. Hepimiz her gün çeşitli duygular yaşarız fakat bazılarıyla nasıl duracağımızı bilemeyiz. Çocukların sağlıklı bir şekilde duygularıyla kalabilmeyi öğrenmeleri için onlara korkularıyla yüzleşmeyi, kendilerini sakinleştirmeyi veya neşelenmeyi öğretebiliriz.

Bu beceriler neden önemli?

Duygularıyla nasıl başa çıkacağını bilmeyen çocuklar, büyüdükçe alkol veya aşırı yemek yemek gibi sağlıksız stratejiler geliştirmeye de meyillidir. Sağlıklı başa çıkma becerisine sahip olmayan ergenler, problemleri görmezden gelmeye de başlayabilir. Mesela; içinden çıkamadığı matematik ödevini yapmak yerine, görmezden gelme taktiği kullanan bir genç, ödevini yapmaktan kaçmak için arkadaşlarıyla basketbol oynayabilir. Ödevini teslim etmemek daha büyük akademik problemlerin önünü açabilir. Okulda geride kalabilir, çünkü ödevini yapmaya çalışırken karşılaşacağı endişe ve sıkıntıyla nasıl başa çıkacağını öğrenmek için gerekli adımları atmamıştır.

Madde bağımlılığı üzerine yapılan bir çalışmaya göre, problemlerden kaçınma taktiği uygulayan gençlerin uyuşturucu kullanma olasılığı daha yüksek bulunmuştur. Problem çözme becerisine sahip olmayanlar, hayatları boyunca daha uzun süre uyuşturucu kullanırlar. Bu, başa çıkma becerisi eksikliğinin nasıl büyük problemlere sebep olabileceğinin sadece bir örneğidir. Diğer bir yandan, erken yaşta sağlıklı başa çıkma becerileri geliştiren çocuklar, hayatta bazı büyük avantajlardan yararlanabilirler. Bir çalışma, anaokulundaki sosyal-duygusal beceriler ve yetişkinlikteki mutluluk arasında önemli bir bağlantı olduğunu bulmuştur. Araştırmacılar, 5 yaşındayken duygularını yönetebilen çocukların üniversite okuma ve bir yetişkin olarak düzenli iş bulabilme ihtimallerinin daha yüksek olduğunu bulmuştur. Bu çocukların aynı zamanda, madde kullanma, yasa dışı eylemlerde bulunma ve zihinsel sağlık sorunları yaşama olasılıklarının daha düşük olduğu bulunmuştur.

Çocuğunuzun zihinsel sağlığı için tavsiyeler

Duygu-odaklı mı sorun-odaklı mı?

Çocuğunuz katıldığı yeni bir kulüple ilgili stresli hissetse, bunun üstesinden gelmeyi mi öğretirdiniz, yoksa isterse kaydını sildirebileceğini mi söylerdiniz? Her iki strateji de iyi hissetmesine yardımcı olabilir. Duygu-odaklı başa çıkma becerileri, çocukların hislerini tanımaları ve onlarla kalabilmelerine yardımcı olan becerilerdir, bu sayede daha az stresli hissederler. Bu beceriler, çocukların içinde bulundukları durumu değiştiremediklerinde gereklidir – mesela evcil hayvanınız öldüğünde... Ayrıca bu beceriler, çocukların strese daha çok tahammül edebilmelerini sağlar ve böylece daha dayanıklı hale gelirler. Sorun-odaklı başa çıkma becerileri yaşanan durumu değiştirmek için harekete geçmeyi içerir. Bu beceriler, sağlıksız bir arkadaşlığı sonlandırmaya veya öğretmene istenmeyen durumu aktarabilmeye yardımcı olur. Ancak bunlar, çocuğun durum üzerinde kontrolü varsa işe yarar. Çocuğunuzun, her iki tür başa çıkma becerisine de sahip olmasını sağlamak önemlidir.

Duygu-odaklı başa çıkma becerisi

Duygu odaklı beceriler, çocuğunuzun kendisini daha iyi hissetmesine yardımcı olacak şeyler (sinirlendiğinde sakinleşmek ya da üzgün olduğunda neşelenmek gibi) yapmasını içerir. Bunun yanı sıra, bu beceriler geçici olarak vakit geçirmeye de yardımcı olabilir. Böylece çocuğunuz duruma dışarıdan bakıp, çözüm yollarını yeniden gözden geçirebilir (sinirli hissettiğinde mola vermek gibi). Aşağıdakiler, çocuklar için bazı sağlıklı duygu odaklı başa çıkma becerileridir:

Duyguları tanımlayabilme

Sadece “Kızgınım” veya “Gerginim” diyebilmek bile rahatsız edici durumun etkisini azaltmaya yardımcı olabilir. Çocuğunuza, kitap okutarak veya hisler hakkında konuşarak duygularını tanımlayabilecekleri bir dil sunun. Sonra, zor bir duygu ile mücadele ederken, nasıl hissettiğini tarif etmesini isteyin.

Nefes egzersizleri

Yavaş ve derin nefes almak çocukların zihinlerini ve vücutlarını rahatlatmalarına yardımcı olabilir. Çocuklarınıza bunu öğretmenin bir yolu, onları baloncuk çıkarmaya teşvik etmektir. Burnundan derin nefes almasını ve sonra bir pipete üfleyerek baloncuk çıkarıyormuş gibi ağzından yavaşça nefes almasını söyleyin. Bir diğer strateji ise çocuğunuza “pizza koklama” yöntemini öğretmektir. Ona, bir pizza dilimini kokluyormuş gibi burnundan nefes almasını söyleyin. Sonra, biraz soğutmak için pizzaya üflemesini isteyin. Daha iyi hissetmesini sağlamak için çocuğunuzu bunu birkaç kez yapmaya teşvik edin.

Egzersiz yapma

Egzersiz yapmak, çocuklar gergin olduğunda fazla enerjilerini atmalarını ve moralleri bozuk olduğunda iyi hissetmelerini sağlamak için harika bir yoldur. Kas geliştirme egzersizleri (ağırlık kaldırma gibi) ve aerobik egzersizleri (koşu gibi), çocukların duygularını düzenlemelerine yardımcı olan harika yollardır.

Sanat çalışmaları

Çocuğunuz isterse sulu boya yapmaktan, isterse boyama kitabı renklendirmekten, karalama yapmaktan, kilden heykel yapmaktan ya da kolaj yapmaktan hoşlanıyor olsun, sanatla uğraşmak her şekilde en mükemmel başa çıkma yöntemlerinden biridir.

Okuma

Kitap okumak harika bir oyalanma yöntemi olabilir. Çocuğunuz okumayı bitirdiğinde, sorunlarla başa çıkmak için daha donanımlı hale gelebilir çünkü kendini sakin ve yenilenmiş hissedecektir.

Oyun oynama

Çocuğunuz okulda başına gelen kötü bir olayı ya da gelecekte başına gelmesinden korktuğu bir şeyi düşünmekten kendini alıkoyamıyorsa, bu endişeleri aklından atması için bir şeyler yapın. İster bir masada satranç oynamak, isterse sokakta top peşinde koşmak olsun, aktif bir şeyler yapmak çocuğunuzun beynindeki kanalı değiştirmesine yardımcı olacaktır. Ancak o zaman, kendisini kötü hissettiren şeyleri sürekli düşünmek yerine başka şeylere odaklanabilecektir.

Yoga

Yoganın, zihin ve vücuda birçok faydası vardır. Bir çalışma, dört hafta yoga yapmanın çocuklarda vücudun gelişmesine ve duygu durumunun iyileşmesine yardımcı olduğunu buldu. Çocuğunuzu bir yoga derslerine kaydettirmeye karar verdiniz ya da evinizde ailecek yoga yapmaya başladınız diyelim. Çocuğunuza yoga hakkında bilgi vermek hayat boyu sürecek bir beceri olabilir. Çocuğunuzun iyi hissetmeye ya da rahatlamaya ihtiyacı olduğunda, ona yoga hareketlerinin buna iyi geleceğini hatırlatabilirsiniz.

Müzikle ilgilenmek

Çocuğunuz ister klavyede kendi müziğini yapmaktan isterse sakinleştirici şarkılar dinlemekten hoşlanıyor olsun, müzik her şekilde beynini ve vücudunu etkileyecektir. Müzik genellikle, fiziksel veya zihinsel sağlık ve madde bağımlılığı problemleri için uygulanan tedavi yöntemlerine dâhil edilir çünkü iyileşmeyi hızlandırdığı, endişeyi ve depresyonu azalttığı kanıtlanmıştır. Çocuğunuza, müziğin kendisini keşfetmesine nasıl yardımcı olabileceğini gösterin. Onu sakinleştiren şarkılar var mı? Hangi müzikler onu neşelendirir?

Komik videolar izlemek

Gülmek, sorunlara mola vermenin iyi bir yoludur. Komik bir hayvan videosu, bir çizgi film ya da videoya aldığınız bir anı izlemek, çocuğunuzun iyi hissetmesi için harika bir yol olabilir.

Kendi kendine olumlu konuşma

Çocuğunuz üzgün olduğunda, içinden olumsuz şeyler geçebilir. “Kendimi utandıracağım” ya da “Diğer çocuklar benimle hiç konuşmayacak” gibi şeyler düşünebilir. Ona “Bu durumu yaşayan bir arkadaşına ne söylerdin?” gibi sorular sorarak, kendisine nasıl nazik olacağını gösterin. Kibar ve destekleyici kelimeler seçecektir. Aynı kibar kelimeleri kendisine söylemesi konusunda onu cesaretlendirin.

Moral yükseltici aktiviteler bulun

Çocuğunuz mutluyken yapmayı sevdiği şeylerin bir listesini oluşturun – dans etmek, şarkı söylemek, top oynamak veya şakalaşmak gibi. Bunlar onun moralini yükseltecektir. Sonra kötü hissettiği anda, çocuğunuzu bu listeden bir şeyler yaparak kendini toparlamaya teşvik edin. İlk başta istemese bile, eğlenceli bir şeyler yapmak iyi hissetmesine yardımcı olacaktır.

Sakinleşme kutusu

Çocuğunuzun duygularını anlatan, stres topu, güzel kokan bir losyon veya sevdiği bir resim gibi şeyleri bir ayakkabı kutusuna doldurun. Çocuğunuzdan, boyama kitabı veya boya kalemleri gibi, üzüldüğünde sakinleşmesine yardımcı olacak şeyler hakkında bilgi alın. Sonra, gergin, sinirli ya da bunalmış hissettiğinde, kutusunu eline alması ve sakinleşmesi konusunda teşvikte bulunun. Bu, onun kendisini bekleyen araçlarla beynini ve vücudunu sakinleştirmesi için sorumluluk almasını sağlayacaktır.

Problem-odaklı başa çıkma

Bazen çocuğunuzun rahatsızlığı, ortamda bir şeylerin değişmesi gerektiğine işarettir. Örneğin; en başarılı öğrencilerin bir araya toplandığı sınıfta ders görmekten tamamen bunalabilir, bu durumda çocuğunuz için en iyi çözüm normal seviyede bir sınıfa katılmaktır. Bazen çocuklara “Sence durumu mu, yoksa bu duruma karşı hislerini mi değiştirmen gerekiyor?” gibi sorular sorabilirsiniz. Yardımınız sayesinde, ellerinde bulunan seçeneklerin farkında olmalarını sağlayabilirsiniz. Problem-odaklı başa çıkma becerileri stres kaynağını azaltmaya yardımcı olan stratejilerdir. Problem odaklı başa çıkma becerilerinin birçok örneği vardır.

Yardım isteyin

Çocuğunuz bir şeyle uğraşırken, ona “Bu konuda sana kim yardımcı olabilir?” diye sorun. Ona yardım edebilecek birden fazla insan olduğunu fark etmesine yardımcı olun. Problemi farklı bir şekilde açıklayabilecek bir arkadaşı arayarak ödev sorununu çözebilirsiniz. Tabii ki ertesi gün öğretmeniyle konuşmak da yararlı olabilir. Çocuğunuzun kendisine yardım edebilecek en az birkaç kişi sayabildiğinden emin olun. Yardım almakta hiçbir sorun olmadığını bilen bir çocuk kendini güçlü hissedecektir. Her şeyi kendi başlarına halletmek zorunda olmadıklarının farkına varacak ve destek almanın yararlarını görecektir.

Problem-çözme sürecine katılın

Bir sorunu çözmenin birçok yolu vardır. Ancak bazen, çocuklar tıkanıp kalır ve ne yapacaklarını bilemezler. İster dans gösterisinde ne giyeceğini bilememek isterse görevlerini yerine getirmeyi unutmak olsun, çocuğunuz bir problemle uğraşırken oturun ve problemi birlikte çözün. En az dört ya da beş olası çözüm yolu belirleyin ve bunları bir kenara yazın. Ardından, hangisini seçmek istediği konusunda ona yardımcı olun. Zamanla, çocuğunuz kendi başına problem çözmede daha iyi hale gelecektir.

Artılar ve eksiler listesi oluşturun

Eğer çocuğunuz keman ya da flüt çalmak konusunda karar vermekte zorlanıyorsa, ona artılar ve eksiler listesi hazırlaması konusunda yardımcı olun. Her seçenek hakkında olumlu ve olumsuz şeyleri not edin ve listeyi gözden geçirmesine yardımcı olun. Bu bilgileri kâğıt üzerinde görmek, yapmak istediği şey hakkında daha iyi karar vermesine yardımcı olabilir.

Faydalı ipuçları

Nihai hedef, çocuğunuzun başa çıkma becerilerini kendi başına kullanabilmesi olmalıdır. Böylece akıl alması gerektiğinde siz yanında olmasanız bile, rahatsızlık duyduğu konuyla sağlıklı bir şekilde başa çıkabilecektir. Ona yardım etmek için kullandığınız stratejileri belirtmek ve gelecekte bunları kendi başlarına kullanmak zorunda olduğunu söylemek önemlidir. Takımda yaralandıktan sonra onu parka götürürseniz, nedenini açıklayın. Ona “Üzgün hissettiğini ve parkı sevdiğini biliyorum. Bu yüzden bunun sana iyi geleceğini düşündüm. Kendini kötü hissettiğinde sana iyi gelecek, yapabileceğim başka neler var?” deyin.

Aşağıdakiler, çocuğunuza bu başa çıkma becerilerini öğretirken akılda tutulması gereken yararlı ipuçlarıdır:

• Çocuğunuzu harekete geçirin. “Sinirli görünüyorsun. Şu anda sana yardımcı olmak için ne yapabilirim?” gibi şeyler söyleyin.

• Bazen kötü hissetmesine izin verin. Çocuğunuzun sürekli mutlu olması gerekmez. Sinirli, üzgün ya da korkmuş hissetmek iyileşme sürecinin bir parçası olabilir. Ancak, bu kötü durumun içinde sıkışıp kalmaması önemlidir. Duyguları iyi hissetmesine engel olduğunda, başa çıkma yöntemleri konusunda onu teşvik edin.

• Çocuğunuzu övün. Çocuğunuzun başa çıkma yöntemlerini kullandığını gördüğünüzde, onu övün. “Seni bugün bahçede pipetten baloncuk çıkarırken gördüm. Kendini sakinleştirmek için iyi bir yol. Bravo” deyin.

• Bir olaydan sonra bilgi alın. Çocuğunuza hangi stratejilerin onun için en iyileri olduğunu anlaması konusunda yardım edin. “Boyama yapmak sana iyi geliyor mu?” gibi sorular sorun.

• Baş etme yöntemlerinin ölçülü olduğundan emin olun. Herhangi bir baş etme becerisi, aşırı kullanılmışsa sağlıksız hale gelebilir. Ancak, çocuğunuzun teknolojik aletler kullanırken geçirdiği zamanın farkında olmak özellikle önemlidir. Ekran başında geçirilen zaman, çocuğunuzun problemlerle başa çıkmaktansa, onlardan kaçmak için kullandığı bir yol olabilir.

• Çocuğunuz, sinirden bir şeyleri kırmak ya da gergin olduğu için yapmak istediği bir şeyden vazgeçmek gibi hatalar yaptığında, bu durumları ona bir şeyler öğretmek için fırsat olarak görün. Bırakın becerilerini geliştirsin, böylece gelecekte rahatsızlık duyduğu bir konuyla daha iyi başa çıkacaktır.