Yaygın inanış şöyle; yaşlı ebeveynler çocuklara bakmada daha çok deneyim ve kaynağa sahipken genç ebeveynler küçük çocuklarla uyum sağlamak için daha çok enerjiye sahip. Araştırma, hayatınızda farklı yaş dönemlerinde çocuk sahibi olmak adına dezavantajlar olduğu kadar potansiyel faydalar olduğunu da savunuyor.

Ebeveynlik yaşı yükseliyor

Endüstri geliştikçe aileler küçülmüş ve çocuk doğurma yaşı da ilerlemeye başlamıştır. 1970’te anne olma yaşı ortalama 21,4 iken şimdi bu yaş 25’e yükselmiştir. Fark çok küçük gibi görünse de ebeveynlik yaşındaki bu yükselişin, anne-babanın ve çocuklarının sağlığı ve refahı için bazı sonuçları olabilir. Bu sebepten geç yaşta çocuk sahibi olmanın potansiyel sonuçları hem doktorlar hem sosyal araştırmacılar tarafından inceleme altına alınıyor. Oldukça küçük bir sayı gibi görünse de bazı araştırmalar geç yaşta çocuk sahibi olmanın gelişim ve sağlık üzerinde etkisi olabileceğini savunuyor.

ABD'li araştırmacılar; 8 aylık, 4 yaşında ve 7 yaşında olan ve kendilerine birkaç bilişsel beceri testi verilen yaklaşık 56.000 çocuk üzerinde inceleme yaptı. Bu testler akıl yürütme, hafıza, öğrenme, yoğunlaşma, anlama, konuşma ve yazma gibi düşünme becerilerine odaklanırken birkaç motor beceri testi de yürütüldü.

Araştırmacıların bulduğu şey, yaşlı bir babaya sahip olan çocukların motor beceriler hariç tüm testlerde daha düşük notlar almalarıydı. Buna ek olarak, baba ne kadar yaşlıysa ebeveynlik yaşı ve bilişsel test notlarının düşük olması arasındaki bağlantı o kadar güçlüydü. Bunun aksine, yaşlı bir anneye sahip olan çocuklar bilişsel beceri testlerinden daha yüksek notlar almışlardı.

Uzun süre boyunca erkeklerin, çocuklarının sağlıkları üzerinde hiçbir gerçek etkileri olmadan onlara yaşlanana kadar çok iyi bir şekilde babalık yapmaya devam edebildiğine inanıldı. Ancak son zamanlarda yapılan bir araştırma bunun gerçek olmadığı öne sürdü. Bir başka araştırma ise otizmdeki artışın yaşlı babalarla alakalı olduğunu belirtti. Ancak geç babalık yaşı çocukların sağlığına olan etkiyle bağlantılı olup son yıllarda artmış olsa da araştırmacılar bunun halk sağlığıyla alakalı büyük bir endişeyi temsil ettiğine inanmıyor.

Peki, çocukların sağlığı üzerinde anne yaşının etkisi nedir?

En açık biyolojik kaygı artan anne olma yaşının, doğum bozuklukları, erken doğum riski ve bebeğin zayıf doğmasıyla bağlantılı olmasıdır. Ancak çalışmalar genç yaşta anne olmanın da bazı sağlık problemleriyle bağlantısı olabileceğini öne sürdü. Geniş çapta yapılan bir çalışma 25 yaşın altında olan genç annelerin çocuklarının boy, obezite ve teşhis edilen diğer sağlık sorunları bakımından daha kötü sonuçlara sahip olduğunu buldu.

Ebeveyn olma yaşının psikolojik etkisi

Ebeveynlik yaşı ve çocuk sağlığına etkisiyle alakalı belirli biyolojik kaygılar vardır. Ancak ebeveynliğin farklı yaşlarda zihinsel etkileri nelerdir? Geç yaşta çocuk sahibi olmanın anne-babalar ve çocukları üzerine psikolojik etkilerini araştıran birkaç çalışma yapılmıştır. Bir çalışma,yardımcı üreme teknolojileriyle (mesela tüp bebek) geç yaşta anne-baba olmanın çocuğun sağlığı üzerinde negatif etkilere sahip olmadığını buldu. Genç ve yaşlı anneler arasında değişik faktörler bakımından farklar var. Ancak araştırmacılar çocuk sağlığı üzerindeki etkiler bakımından herhangi bir annelik yaşının hiçbir psiko-sosyal avantajı olmadığını buldu. Çalışma aynı zamanda yaşlı annelerin eğitim düzeylerinin ve gelirlerinin daha yüksek olduğunu, buna ek olarak doğum esnasında da daha az riskli davranışlarda bulunduğunu belirtti.

Peki, ebeveyn sağlığı üzerinde yaşın potansiyel etkileri neler?

Araştırma insanların ilk kez anne-baba oldukları yaşın aslında sağlıkları üzerinde uzun vadede sorunlar çıkarabileceğinin altını çiziyor. Mesela, 20'li yaşların başında anne olan kadınların ölüm riski daha geç yaşta anne olanlardan daha yüksektir. Diğer çalışmalar 22-23 yaşlarında ilk kez çocuk sahibi olmanın hayatın sonraki evrelerinde zararlı etkileri olduğunu sundu. Erken yaşta ebeveyn olmak aynı zamanda yüksek depresyonla da bağlantılıdır. Bir çalışma, ergenlik döneminde anne olan kadınların yüzde 28 ila 48’inin depresyona girdiğini göstermiştir.

Ebeveynlerin zihinsel sağlığı üzerine karma bulgular

Zihinsel sağlık açısından geç anne-baba olmanın etkilerine dair bulgular karışık olabilir. Bazıları, hayatın sonraki evrelerinde sağlık adına artan annelik yaşının zararlı etkilerle bağlantılı olduğunu işaret ediyor. Birkaç araştırma da, 35 yaşından sonra ilk kez anne olmakla artan depresyon oranı arasında bir bağlantı olduğunu belirtiyor. Ancak geç yaşta ebeveyn olmak; kadınlara daha yüksek eğitim seviyesi elde etmede, uzun süreli bir ilişki kurmada ve daha güçlü bir maddi güvenlik sağlamada yardımcı oluyor. Bu karmaşaya ek olarak, geç yaşta anne olmak; birkaçı uzun süren sağlık problemlerine dönüşebilecek gebelik şekeri, hipertansiyon ve pre-eklampsi gibi tıbbi sorunlarla alakalıdır.

Ebeveynlerin söyleyecekleri neler?

Geç yaşta çocuk sahibi olmanın potansiyel biyolojik sonuçlarının dışında, yaşın ebeveynlik tarzı üzerindeki etkileri neler olabilir?

Küçük bir araştırma şunu buldu. İlk çocuklarına 40 yaşından sonra sahip olan anne-babaların çoğu bir ebeveyn olmak için en iyi zamanın aslında 5-10 yıl öncesi olduğuna inanıyordu. İlginçtir ki, 40 yaş üstü ebeveynlerin çoğu, daha yaşlı bir ebeveyn olmanın dezavantajlardan çok avantajı olduğunu öne sürmüştür. Yine de annelerin yüzde 80'i ve babaların yüzde 70'i çocuk sahibi olmak için en uygun yaşın 30'lu yaşlar olduğunu söyledi. Bir uyarı - çalışma küçüktü (sadece 107 katılımcı içeriyordu) ve fazla çeşitlilikten yoksundu (çoğu evli ve ortalamanın üzerinde gelirleri vardı). Araştırmacılar, daha geniş ve daha çeşitli bir örnekle yapılan ek araştırmaların, daha geniş bir toplumda neyin var olduğunu daha çok yansıtabileceğini öne sürüyorlar. Öyleyse, ankete katılan yaşlı anne-babaların çoğu, yaşlı olmanın onları neden daha iyi ebeveynler yaptığını düşünüyor? Birçoğu, en büyük avantajın “ebeveynliğe duygusal olarak daha hazırlıklı olmak” olduğunu öne sürdü. Bazıları, yaşlı olmanın kendilerini daha bilinçli, kendine güvenen, esnek, kendini gerçekleştiren, daha iyi destek sağlayabilen ve bir çocukla daha iyi iletişim kurabilen ebeveynler haline getirdiğini öne sürdü.

Çalışmada yer alan babalardan biri “Kendimi 20 yıl öncekinden çok daha fazla tanıdığımı biliyorum. Çocuğumla daha iyi iletişim kurabilmek ve ona yaşamında daha fazla yardım edebilmek için daha iyi bir konumda olduğumu hissediyorum. Nasıl destekleyici ve cesaretlendirici bir ebeveyn olabileceğimi anlıyorum” dedi. Çalışmaya katılan ebeveynlerin belirttiği diğer birkaç avantaj ise, daha büyük kariyer başarısı, finansal güvenlik, daha güçlü sosyal ilişkiler, daha fazla iş yeri esnekliği ve daha fazla zaman içermesiydi. Bu, yaşlı bir ebeveyn olmanın güllük gülistanlık olduğu anlamına gelmez. Katılımcılardan bazıları yaşlı bir ebeveyn olmanın avantajları olduğunu belirtti. Ancak dikkate değer tehlikelerden söz edenler de vardı. Bazı ebeveynler “Eğer yapabilseydim, ilk çocuğumu 30'lu yaşlarımda yapardım” dedi. Neden mi?

Daha çok enerji

Belirtilen en yaygın sebep, bir ebeveyn olmak için daha fazla fiziksel enerjiye sahip olacaklarını hissetmeleriydi. Daha yaşlı anne-babalar, sürekli hareket halinde olan çocuklarına yetişmek için enerjileri olmadığını düşünebilirler.

Doğurganlık ve “Ne kadar yaşarım?” kaygısı

Aynı zamanda,bazı ebeveynler hamile kalmakta zorluk çektiklerini, çocuklarını yetiştirecek kadar uzun yaşama konusunda kaygılandıklarını ve istediklerinden daha az çocuğa sahip olmaktan korktuklarını belirtti.

30’lu yaşlar en iyi yaşlar

Ankete katılan kişilerin çoğu için 30’lu yaşlar potansiyel tehlikelerin ve erken ya da geç ebeveyn olmanın faydaları arasında bir tür orta yolu temsil ediyordu. “30’lu yaşlarda ebeveynliğin finansal ve duygusal açıdan zirvedeyken yaş sebebiyle kısır olma, arzu edilen aile büyüklüğünden daha küçük olma, enerji eksikliği, yapılan çocuklarla daha az zaman geçirme ve yine yaş sebebiyle ortaya çıkan leke potansiyeli risklerini en aza indirgeyen bir uzlaşmayı yansıttığı düşünüldü”

Peki ya ebeveyn yaşı ve çocuk davranışları?

Amerikan Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Akademisi Dergisi'nde yayınlanmış olan, 2017’de yapılan bir çalışmada araştırmacılar, 15.000’den fazla ikiz üzerinde elde edilen bilgiyi değerlendirdiler. Davranış biçimleri, akran sorunları ve sosyal beceriler dâhil olmak üzere sosyal becerilerle ilgili gelişmeye yönelik kalıplar incelenmiştir. Ayrıca araştırmacılar ebeveyn yaşının genetik ve çevresel faktörlere olan etkisini de karşılaştırdılar. Araştırmacıların keşfettiği şey, gebe kalma anında babalar genç de olsa yaşlı da olsa bu yaş yelpazesinin, çocuklardaki farklı sosyal gelişim kalıplarıyla bağlantılı olduklarıydı. 25 yaşın altında veya 51 yaşın üstündeki babaların çocukları gelişim aşamasında daha fazla sosyal davranış sergileme eğilimindeydiler. Ancak orta yaşlı babaların çocukları ergenlik dönemine girdiklerinde yaşıtlarının gerisinde kaldılar. Bu verilerin analizi, yaşanan farklılıkların çoğunun çevresel faktörlerden çok genetik faktörlerle bağlantılı olabileceğini de ortaya koydu. Çalışmanın başyazarı, "Sonuçlarımız, doğum anındaki babalık yaşının çocuğu nasıl etkileyebileceğinin birkaç önemli yönünü ortaya koymaktadır." diye bir açıklamada bulundu. “Bu etkileri genel halk arasında gözlemledik. Ki bu da, otizm anlamına gelmese de çok genç ya da daha yaşlı babaların çocuklarının sosyal etkileşimde daha çok zorluk çekebileceğini gösterdi. Dahası, genç babalardan ziyade daha yaşlı babaların çocuklarında gözlemlenen genetik faktörlerin artan önemi, bu iki uç baba yaşındaki etkilerin arkasında farklı mekanizmalar olabileceğini düşündürmektedir. Çocukların davranışlarında ortaya çıkan sonuçlar benzer olmasına rağmen sebepler çok farklı olabilir." diye ekledi.

Ebeveyn olmak için en iyi yaş kaçtır?

Açıkçası, çocuğun doğumundan yetişkinliğe erişmesine kadar etkili olan birçok faktör vardır, fakat ebeveynlik en temel ve en yaygın olanlardan biridir. Farklı yaşlarda ebeveyn olmanın kendine özgü birtakım avantajları ve dezavantajları bulunur ve her bir ebeveynin kendi durumuna ve geçmişine özgü faktörler de burada kritik rol oynarlar. Araştırmanın önerdiği şey, doğurganlık çağının en sonlarında, 2031'li yılların başında veya 40'lı yaşlarda bir ebeveyn olmanın hem biyolojik hem de psikososyal risk açısından fazlaca olumsuzluk ortaya çıkarabileceğidir. Genç ebeveynlerin çocuklarını yetiştirmek için daha fazla enerjiye sahip olabileceğini öne süren eğilimler var, fakat diğer bir taraftan çocuklar gecikmiş sosyal gelişim yaşayabilir ve genç ebeveynler depresyona daha yatkın olabilir. Daha büyük ebeveynler tecrübelerinden ve bilgi birikiminden yararlanabilir, ancak çocuklarında çözümü zor olabilecek nörobilişsel gecikmeler dâhil bazı risklerle de karşılaşabilir.

Hangi yaşta ebeveyn olmayı seçerseniz seçin, karşılaşabileceğiniz olası zorlukların farkında olmak, çocuk sahibi olmakla birlikte gelen birçok sıkıntıyla daha iyi başa çıkmanıza yardımcı olabilir. Bu gibi bilgiler çocuğunuzun sağlıklı gelişimini etkileyebilecek her türlü zayıflığın üstesinden gelmek için adımlar atarken, büyük bir ebeveyn olarak daha fazla tecrübeye sahip olmak ya da genç bir ebeveyn olarak daha fazla enerjiye sahip olmak gibi yaşınızın faydalarını en üst düzeye çıkarmanıza yardımcı olabilir.