Bu içerik Çocuk Endokrinolojisi Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Atilla Büyükgebiz tarafından kaleme alınmıştır.

Son yıllarda ailelerde, özellikle ergenlik konusunda bir korku gözleniyor. Çocuklarının ergenliğe girmeleriyle birlikte artık boylarının uzamayacağı, erken âdet görecekleri gibi bazı yanlış varsayımlar aileleri telaşa düşürüyor, yaşamlarını zorlaştırıyor ve hastanelere gereksiz başvurulara neden oluyor. Çocuk Endokrinolojisi Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Atilla Büyükgebiz, “Genital bölgede veya vücutta hafif tüylenme görülmesi ve alında beliren sivilceler de korku saçan faktörler arasında. Oysa 6-8 yaş arasında meydana gelen hafif ve geçici meme büyümeleri, alında sivilcelenme ve bazı çocuklarda genital veya koltuk altı bölgelerinde meydana gelen tüylenme genellikle normaldir” diyor.

Ergenlik dönemi kızlarda daha erken başlıyor

Ergenlik, en basit şekliyle çocukluktan erişkinliğe geçiş dönemi olarak tanımlanıyor. Bu dönemde çocukta hem fiziksel hem de cinsel ve psikolojik yönden değişimler ve gelişimler gözleniyor. Bu değişimler ortalama 10-18 yaş grubunu ifade ediyor. Ergenlik belirtilerinin kızlarda 8, erkeklerde 9 yaşından önce gözlenmesi normal dışı olarak değerlendiriliyor ve ‘erken ergenlik’ olarak nitelendiriliyor. Belirtilerin kızlarda 13, erkeklerde ise 13.5 yaşa kadar ortaya çıkmaması durumu ise ‘gecikmiş ergenlik’ olarak kabul edildiği için araştırılması gerekiyor.

Kızlarda ergenlik 10-11, erkeklerde ise 11-12 yaşlarında başlıyor. Kız çocukları ergenliğe erkeklerden 2 yıl önce giriyor. Irk, cinsiyet, genetik unsurlar, vücuttaki hormonların salınımını etkileyen faktörler, iklim, ailesel özellikler, beslenme durumu ve çevresel uyarılar ergenliğe giriş yaşını etkileyebiliyor. Araştırma ve klinik gözlemler soğuk kuzey ülkelerinde çocukların ergenliğe daha geç girdiklerini, sıcak ülkelerde ise ergenlik yaşının daha öne çekildiğini gösteriyor.

İlginizi çekebilir: 12 yaş gelişimsel özellikleri: Ergenliğe girerken çocuğumu neler bekler?

Ergenliğin başlıca belirtileri nelerdir?

Kızlarda memelerde tomurcuklanma (meme dokusunda sertleşme), erkeklerdeyse testislerde büyümeyle birlikte skrotum (torba) derisinde kızarma ve kalınlaşma, ergenliğin başladığını gösteriyor. Ergenlik dönemi ortalama 3 yıl sürüyor. Bu dönemde erkeklerde testis hacmi büyüyor, genital ve koltuk altı kıllanması oluyor, ses kalınlaşıyor, sakal ve bıyık oluşuyor. Kızlardaysa meme büyümesi artarak devam ediyor ve ardından âdet oluşuyor. Bu dönemde kızlar ortalama 20 santim, erkekler ise 25- 30 santim uzuyorlar. Prof. Dr. Büyükgebiz, vücut ağırlığının yüzde 50’sinin de bu dönemde kazanıldığını söylüyor.

Ergenlikte hangi durumlarda doktora gidilmeli?

Kızlarda en hızlı büyüme, âdetten hemen önce yani 12 yaş civarında gerçekleşirken, erkeklerde 13.5 yaşında meydana geliyor. Bu dönemde yaklaşık 2 yıl içinde 6-8 santimlik boy uzaması gözleniyor. Kızlarda büyüme ilk âdetten sonra yavaşlasa da tamamlanmıyor. Erkeklerdeyse büyüme hızı 13.5-14 yaştan sonra yavaşlıyor ve 17-18 yaşa kadar devam ediyor. Prof. Dr. Büyükgebiz, “Ailelerin, çocuklarının yılda 5 santimden az uzaması, sınıfta yaşıtlarından geri kalması, her yıl aynı pantolonu veya eteği giymesi halinde; bu durumdan şüphelenmeleri ve onları vakit kaybetmeden bu konunun uzmanı olan bir doktora götürmeleri gerekiyor” diye konuşuyor.

İlginizi çekebilir: Erken ergenlik belirtileri nelerdir?

Âdet görmek boy uzamasına engel mi?

Büyümenin durması, uzun kemiklerdeki büyüme kıkırdaklarının kapanması anlamına geliyor. Bu durum, kemik yaşı tayiniyle anlaşılıyor. Büyüme kızlarda âdetten sonraki 2-3 yıl içinde, erkeklerde 18 yaş civarında duruyor. Kız çocuklarının boyları âdetten sonra ortalama 6 santim uzuyor, âdetlerin düzensiz olması halinde uzama daha fazla oluyor.

Boy kısalığına neden olan hastalıklar nelerdir?

• Beslenme bozuklukları.

• Mide-bağırsak hastalıkları. (En sık görüleni çölyaktır.)

• Bütün kronik hastalıklar. (Astım, karaciğer, kalp, böbrek.)

• Kortizonlu ilaçların uzun süre kullanımı.

• Büyüme hormonu eksikliği.

• Tiroit hormonu eksikliği.

• Bazı genetik hastalıklar.

Boy kısalığını olumsuz etkileyen faktörler nelerdir?

• Bebeklerin 2 bin 500 gramın altında doğması. (Bu bebeklerin yüzde 15-20’si kısa boylu oluyor.)

• Yetersiz beslenme. (Yaşamın özellikle ilk 3 yılında doğru beslenmek gerekiyor.)

• Tedavi edilmemiş erken ergenlik.

• Kansızlık (anemi).

• Hızlanmış ergenlik. (Meme gelişimiyle ilk âdet arası dönem kısaysa söz konusudur.)

Anne-babanın boyu ne oranda etkili?

Anne-babanın boyu, çocuğun boyunun genetik potansiyelini belirlesede; tek belirleyici olarak görülmüyor. Beslenme durumu, ergenliğe giriş yaşı, ergenliğin süresi, iklim şartları, çevresel faktörler gibi unsurlar da çocuğun erişkin boyunun ne olacağını göstermede önem taşıyor. Normalde çocuğun erişkin boyunun anne-baba ortalamasından daha uzun olması beklenirken, bazı kemik hastalıkları ve genetik sorunlar boy kısalığına neden olabiliyor. Ayrıca beslenme yetersizliği, tedavi edilmeyen erken ergenlik ve hormon eksikliği gibi durumlar ile kronik hastalıklarda da çocuğun boyu kısa kalıyor.

İlginizi çekebilir: Ergenlere nasıl davranmalı?