Neredeyse hiç kimse, bilinçli olarak ‘toksik’ biri olmayı tercih etmez. Hele ki çocuk yetiştirirken, genellikle elimizden geleni yapmaya çalışırız. Yetiştirilme biçimimiz, ilişkilerimiz, alışkanlıklarımız, mizacımız bir şekilde ebeveynliğimizi etkiler ve bu da, ebeveyn rolü ile birlikte gelen birçok zorlu mücadeleden biridir. Mutlu, sağlıklı, uyumlu insanlar yetiştirip yetiştiremediğimiz fark etmek her zaman kolay olmayabilir.

Neyse ki ebeveynliğimize sızan zararlı davranışları fark edip ortadan kaldırmanın yolları var. Unutmayın ki tüm ebeveynler bir noktada zararlı davranışlar sergileyebilirler ve çocuklar da çoğunlukla dirençli ve bağışlayıcıdır, telafi için her zaman imkan yaratılabilir. Aşağıdaki davranışları sergilediğinizi fark etmek bile, çocuğunuzla olan ilişkinizi ve onun üzerindeki pozitif etkinizi iyileştirmek için önemli bir adım olacaktır.

1- Çocukları kıyaslamak

Bir çocuğunuz kurallara uymaya ve iyi notlar almaya daha meyilliyken diğeri bu konularda beklentilerinizi karşılamıyor olabilir. Elbette aynı çatı altında yaşadığımız insanlar arasındaki farklılıkları görmemek mümkün değil, bu da demek oluyor ki sizin gördüğünüz farklılıkları onlar da biliyorlar. Çocuğunuzun evdeki diğer çocuklardan ya da arkadaşlarından daha az, daha eksik olduğu konuları gündeme getirdiğinizde, onda hem suçluluk duygusuna neden olursunuz, hem de çocuğunuzun benlik saygısı geliştirmesini engellersiniz. Çocukların hepsinin birbirinden farklı olacağını ve farklı şekillerde gelişim göstereceğini unutmayın ve bu farkları asla kıyaslamak için söze dökmeyin. Bazı çocukların ebeveyni olmak daha zordur ancak bu gerçeği kabullenip onlarla onlara özgü bir iletişim geliştirmek, hem size hem de çocuğunuza çok iyi gelecektir.

2- Kişisel sorunlarınızla çocuklara yakınmak

Bir çocuğun büyüdüğü evde daima açık ve dürüst bir iletişimin olması harika bir şeydir ancak çocukların yetişkinlerin sorunlarının yükünü üstlenmesi beklendiğinde, bu açıklık ve dürüstlük biraz sınırı aşmış oluyor. Geniş ailedeki ilişki sorunları, finansal zorluklar ve diğer can sıkıcı meselelerle mümkün olduğunca çocukların canını sıkmamak gerekir. Bu elbette tüm olumsuzluklar çocuklardan saklanmalı demek değildir ancak, ufacık sorunlardan yakındığınızı gördüklerinde bile bazen çocuklar fazlaca endişe duyabilirler. Kocasının çöpü çıkarmadığından yakınan bir anne, bunun çok da önemli bir mesele olmadığını düşünebilir ancak evdeki küçük çocuğun o sırada anne-babası boşanıyorsa ve çocuğunuz bu konu ile ilgili endişe duymaya başlamışsa, bu çöp meselesi onu sizin zannettiğinizden çok daha fazla yıpratabilir. Aile içi dinamikler onu kesinlikle daha farklı etkilediğinden, dert ortağınız olacak kişi küçük çocuğunuz olmamalıdır. Ayrıca yaşadığınız sorunlarla ilgili asla onları suçlamamalı ve hayatınızın onlar yokken ne kadar kolay olduğunu ima etmemelisiniz. Çocuklar kendi kontrolleri dışında olan şeylerle ilgili kendilerini suçlarlar. Sadece sevildiklerini değil, onları hayatınızda istediğinizi de bilmeleri gerekir.

3- Hayalkırıklıklarınızı çocuklara yansıtmak

Bir ebeveyn olmakla ilgili hayalkırıklıklarınız bulunabilir. Hepimiz daha iyisini yapmak isteriz ve bazen sadece daha iyisine gücümüz yetmez. Kendini tutamayıp çocuklara bağırmak, birçok ebeveynde suçluluk ve hayalkırıklığı hissi yaratır. Sakin bir zamanınızda oturup hangi zamanlarda daha çok bağırdığınızı gözden geçirerek bir örüntü yakalayabilir, stresli sabahları veya yorucu uyku saatlerini yumuşatmak için önlemler alabilirsiniz. Çocuk psikolojisi uzmanı Dr. Jeffrey Bernstein, “ebeveynlikle ilgili kendi hayalkırıklıklarınızı tanımlamayı ve yönetmeyi öğrendiğinizde, çocuğunuzun zorlu davranışlarının nasıl hızlıca gelişebildiğine şaşıracaksınız” diyor.

4- Çocukları ‘susturmak’

Bazen çocuklara ‘bir şey olmaz’ deriz. Çok yorulmuştur, su şişesini evde unutmuştur veya başka bir sebepten kendini rahatsız hissediyordur. Yetişkin halimizle ona bakar ve bunun önemli bir sorun olmadığını söyleriz, ‘merak etme, bir şey olmaz, ağlama’ deriz. Çocuklarımızı rahatlatmak için söylediğimiz bu sözler de farkında olmadan toksik bir etki bırakabilir. Çünkü ona üzülecek, korkacak, endişe edecek bir şey olmadığını söylediğimizde, onun duygularını yok saymış oluruz ve bu da uzun vadede duygularını anlamakta ve ifade etmekte zorlanmasına neden olabilir. Çocuklar da tıpkı bizim gibi, görülmeye ve duyulmaya ihtiyaç duyarlar.

5- Disiplini öğretmek için değil, cezalandırmak için kullanmak

Çocuklar yaramazlık yaptıklarında, sonuçlarını deneyimlemeleri gerekir, buraya kadar her şey normal. Ancak disiplin, ona davranışlarının sonuçlarının olacağını öğrenmesi için değil de sırf onu cezalandırmak için kullanıldığında, toksik bir hal alarak utanca ve öfkeye neden olur. Ani kararlar vermekten kaçınmak, yoğun ebeveynlik duygularına kapılmadan hareket etmeyi denemek gerekir. Örneğin çocuğunuz kardeşine zarar verdiğinde ne yapacağınızı bilemiyorsanız, “kardeşine zarar vermen doğru değil. Bundan sonra ne olacağını düşünmem gerek/sence ne yapmalıyız?” gibi bir yaklaşımla konuya eğilebilirsiniz.

6- Çocukları etiketlemek

Etiketler ve sıfatlar dilimize öylece girerler ve orada kalırlar; aynı şekilde çocuğumuzun zihninde de yer ederler. Bir etiket tekrar tekrar kullanıldığında, davranışı tanımlamayı bırakır ve bu davranışın o kişi hakkında temel bir gerçek olduğunu beyan eder. Çocuğunuza sürekli “utangaç, ağlamaklı, seçici, inatçı” gibi etiketler yakıştırıyorsanız, kendileri ile ilgili oluşturdukları imajda bu sıfatın çok önemli bir yeri olacak demektir.

7- Çocukların bağımsızlıklarını bastırmak

Çocukların kendi başına iş yapabilmelerini engelleyen ‘helikopter ebeveynlik’ ya da yaş ilerledikçe bir türlü göbek bağını kesememek; çocuğunuzun yetişkinliğe doğru ilerlerken kendi yaşamının sorumluluğunu almasını engelleyen toksik davranışlara dönüşebilir. Onlara yetişkinliği bir anda, tam da evden ayrılma zamanları geldiğinde aşılayamazsınız. Yaşlarına uygun zorluklarla yüzleşmelerine izin vermek, çocukların bağımsızlıklarını kazanmaları ve bir birey olarak zorluklarla baş edebilme kapasitesi geliştirmeleri için çok önemlidir.

Referanslar:

Meghan Moravcik Walbert. "7 Ways to Know If You're a Toxic Parent (and What to Do About It)". Şuradan alındı: https://lifehacker.com/7-ways-to-know-if-youre-a-toxic-parent-and-what-to-do-1847080571.(14.06.2021).