Afrika kıtası genelinde Maymun Çiçeği hastalığında vaka sayılarının artması sebebiyle Dünya Sağlık Örgütü Acil Durum Komitesi bugün toplandı. Örgüt, Afrika’da uygulanan acil durumun tüm dünyaya yayılmasına karar verdi. Afrika’da, ocak ayından 8 Ağustos'a kadar 13 Afrika ülkesinde 2 bin 822 kişi virüse yakalandı, 14 bin 719 şüpheli vaka kayda geçti. Ayrıca Maymun Çiçeği virüsünden kaynaklı 517 kişinin de hayatını kaybettiği biliniyor.

Halk arasında "maymun çiçeği virüsü" olarak adlandırılan Mpox (monkeypox) virüsünün neden olduğu yüksek ateş, halsizlik, yoğun sırt ağrısı, karın ağrısı, kusma ve birkaç gün içinde başlayan döküntüler ile ortaya çıkan belirti ve şikayetlerin özellikle Kongo Demokratik Cumhuriyeti'nde hem yetişkinler hem de çocuklar arasında görülmesi sonucunda dikkatler Afrika Kıtası'na çevrildi. BBC'ye göre, salgının yeni maymun çiçeği virüsü varyantı ile ilişkili olması sebebiyle uzmanlar durumu endişe verici olarak nitelendiriyor ve bunun şimdiye kadar gördükleri en tehlikeli varyant olduğu uyarısını yapıyor.

Türkiye'de maymun çiçeği vakası var mı?

Afrika'dan gelen haberler nedeniyle Türkiye'de de mpox (Maymun Çiçeği) virüsü vakası olup olmadığı merak ediliyor. Türkiye'de ilk maymun çiçeği vakası 2022 yılının Haziran ayında görülmüş, Eski Sağlık Bakanı Fahrettin Koca konu hakkında hakkında şu ifadeleri kullanarak açıklama yapmıştı; "Bir hastamızda maymun çiçeği hastalığı tespit edildi. Hasta 37 yaşında, bağışıklık sistemi yetersizliği var. Kendisi tecrit edilmiş durumda. Temaslı takibi yapıldı, başka bir vakaya rastlanmadı. Bilindiği gibi, bu hastalık solunum yoluyla değil, yakın fiziksel temasla bulaşıyor"

2022 yılındaki vakanın ardından Türkiye'de yeni bir maymun çiçeği virüsü vakası duyurulmazken, 2023 Ağustos ayında dünyadaki vakalar hakkında yeni bir gelişme yaşanmıştı. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) Genel Direktörü Tedros Adhanom Ghebreyesus, DSÖ'nün Cenevre'de yapılan haftalık basın toplantısında dünya genelinde artan maymun çiçeği vakalarına dikkat çekmişti.

Aşı kullanımı

DSÖ Genel Direktörü Tedros Adhanom ayrıca, hastalığın yayılmasındaki endişe verici eğilimlerle ilişkili olarak 7 Ağustos 2024'te Maymun Çiçeği virüsü aşısı (mpox aşısı) üreticilerine, Acil Kullanım Listesine (LAÜ) ilişkin İlgi Bildirimi sunmaları için bir davet yayınlandı. Davetle ilgili yapılan duyuruda, "Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde (DRC) ciddi ve giderek büyüyen bir salgın şu anda ülke dışına da yayılmış durumda. İlk kez Eylül 2023'te ortaya çıkan yeni bir viral tür, ilk kez Demokratik Kongo Cumhuriyeti dışında tespit edildi." ifadeleri kullanıldı. Açıklamada, "LAÜ (Acil Kullanım Listesi) prosedürü, halk sağlığı açısından acil durumlarda ihtiyaç duyulan aşı gibi ruhsatsız tıbbi ürünlerin bulunabilirliğini hızlandırmak amacıyla özel olarak geliştirilmiş bir acil kullanım izin sürecidir. Bu, risk-fayda yaklaşımına dayanan, zaman sınırlı bir öneridir." ifadeleri yer aldı. Acil kullanım listesine ilişkin bildirim sunulmasının, özellikle henüz kendi ulusal aşı düzenleme onayını vermemiş olan düşük gelirli ülkeler için aşıya erişimi hızlandıracağı ifade edildi.

Maymun çiçeği virüsü nedir?

Hastalığa, Poxviridae ailesindeki Orthopoxvirus cinsinin bir üyesi olan maymun çiçeği virüsü Monkeypox hastalığına neden olur. Monkeypox, öncelikle Orta ve Batı Afrika'nın tropikal yağmur ormanlarında ortaya çıkan ve zaman zaman diğer bölgelere ihraç edilen viral bir zoonotik hastalıktır. Monkeypox ilk olarak 1958'de laboratuvar maymun kolonilerinde çiçek benzeri bir hastalık salgınının ortaya çıkmasıyla keşfedilmiştir, bu nedenle 'maymun çiçeği' adı verilmiştir. Maymun çiçeği virüsü vakası insanda ilk olarak 1970 yılında Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde görülmüştür. Söz konusu tarihten itibaren diğer Orta ve Batı Afrika ülkelerindeki insanlarda maymun çiçeği virüsü vakası bildirilmiştir.

Maymun çiçeği virüsünün Orta Afrika ve Batı Afrika olmak üzere iki farklı genetik grubu vardır. İnsanlarda görülen Orta Afrika maymun çiçeği virüsü, Batı Afrika virüsüne göre daha şiddetlidir ve daha yüksek ölüm oranına sahiptir.

Maymun çiçeği virüsü belirtileri nelerdir?

Ateş, yoğun baş ağrısı, lenfadenopati (lenf bezlerinin şişmesi), sırt ağrısı, kas ağrıları ve şiddetli halsizlik ile karakterize invazyon dönemi 0-5 gün arasında sürer. Lenfadenopati, başlangıçta benzer görünebilen diğer hastalıklarla (suçiçeği, kızamık, çiçek hastalığı) karşılaştırıldığında maymun çiçeği virüsü vakasının ayırt edici bir özelliğidir.

Deri döküntüsü genellikle ateşin ortaya çıkmasından sonraki 1-3 gün içinde başlar. Döküntü, gövdeden ziyade yüz ve ekstremitelerde daha konsantre olma eğilimindedir. Döküntüler genelde yüzde başlayıp (vakaların %95'inde) ve avuç içlerini ve ayak tabanlarını (vakaların %75'inde) etkiler. Ayrıca oral mukozalar (vakaların %70'inde), genital bölge (%30) ve konjonktiva ile birlikte kornea da (%20) etkilenir. Döküntü, ardışık olarak maküllerden (düz tabanlı lezyonlar) papüllere (hafifçe kabarık sert lezyonlar), veziküllere (berrak sıvı ile dolu lezyonlar), püstüllere (sarımsı sıvı ile dolu lezyonlar) ve kuruyup dökülen kabuklara doğru değişiklik gösterir.

Maymun çiçeği virüsü nasıl bulaşır?

Maymun çiçeği virüsü insanlara çoğunlukla kemirgenler ve primatlar gibi vahşi hayvanlardan bulaşır, ancak insandan insana bulaşma da gerçekleşebilir. Monkeypox virüsü bir kişiden diğerine lezyonlar, vücut sıvıları, solunum damlacıkları ve yatak örtüsü gibi kontamine materyallerle temas yoluyla bulaşır. Yetersiz pişmiş et ve enfekte hayvanların diğer hayvansal ürünlerini yemek olası bir risk faktörüdür. Anneden fetüse plasenta yoluyla da bulaşabilir.

Maymun çiçeği virüsünün tedavisi nedir?

Henüz maymun çiçeği virüsü enfeksiyonu için kanıtlanmış, güvenli bir tedavi yoktur. Maymun çiçeği salgınını kontrol altında tutmak amacıyla çiçek hastalığı aşısı, antiviraller ve İntravenöz immün globulin (VIG) kullanılabilir. Bununla birlikte, şu anda, orijinal (birinci nesil) çiçek hastalığı aşıları artık halka açık değildir. 2019'da çiçek hastalığı ve maymun hastalığının önlenmesi için daha yeni bir aşı onaylanmakla birlikte henüz kamu sektöründe yaygın olarak mevcut değil.

Hastalık 1980'de Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından eradike edildi. Yüksek ateş, halsizlik, ciddi sırt ağrısı, karın ağrısı ve kusma şikayetleri ile kendisini gösteren hastalık birkaç gün içinde döküntü ile devam eder. Vakaların yüzde 30'unda ölümcül seyreden bir hastalıktır. Tüm dünyada yaygın şekilde aşı uygulanması ile yeryüzünden silinmişti. Çiçek hastalığına sebep olan virüs ile aynı grupta yer alan maymun çiçeği virüsü de aslında yeni bir virüs değildir. Özellikle Afrika kıtası ülkelerinde 1970’lerden beri aralıklı salgınlara sebep olan virüs, Afrika dışı ilk salgınını 2003’te yapmıştır. Mayıs 2022'nin başında Avrupa ülkelerinden vaka bildirimleri yapılmaya başlandı.