Yakın zamanda soğuk algınlığı, grip, RSV veya COVID geçirdiniz ama hala öksürüğünüz mü var? Yalnız değilsiniz. Vücudumuz virüsü atlattıktan sonra bile öksürük haftalarca devam edebilir.

Teksas Üniversitesi Güneybatı Tıp Merkezi'nde bulaşıcı hastalıklar üzerine araştırmalar yapan Doktor Michael Shiloh, öksürük şikayetiyle gelen hastaların çoğunun yaklaşık sekiz hafta önce hastalandığını söylüyor. “Bu kişilerde artık virüs tespit edemiyoruz ama yine de öksürmeye devam ediyorlar” ifadesini kullandı.

ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri’ne (CDC) göre, ülkede solunum yolu hastalıkları yaygın ve ciddi vakalar artış gösteriyor. Grip ve RSV nedeniyle acil servis başvuruları 'çok yüksek' seviyede, COVID kaynaklı ciddi vakalar ise daha düşük olsa da üç hastalık için de acil servis başvuruları artıyor. Çoğu insan grip, RSV veya COVID'i yaklaşık iki hafta içinde atlatıyor ancak bazı belirtiler çok daha uzun sürebiliyor. Bilim insanları, sağlıklı bireylerin neden bu kadar inatçı bir öksürük yaşadığını tam olarak bilmiyor. Ancak araştırmalar, enfeksiyonların hava yolu sinirleriyle nasıl etkileşime girdiğini anlamamıza yardımcı oluyor.

İlginizi çekebilir: Grip mi soğuk algınlığı mı?

Öksürük nedir?

Öksürük, solunum yollarımızı zararlı maddelerden koruyan önemli bir reflekstir. Göğüs hastalıkları uzmanı ve araştırmacı Lorcan McGarvey, bu refleksin zararlı gazlar, su veya yanlışlıkla yutulan gıda parçacıklarına karşı hava yolunu koruduğunu söylüyor.

Öksürük refleksi, hava yolumuzdaki sinir uçları tarafından tetiklenir. Bu sinirler, soğuk hava veya acı biberdeki kapsaisine kadar birçok uyarana duyarlı reseptör proteinleri içerir. Bir uyarıcı bu reseptörleri tetiklediğinde, sinirler beyne sinyaller gönderir ve bu da öksürme ihtiyacı olarak hissedilir. Beyin, bu sinyalleri alıp öksürüp öksürmeyeceğimize karar verir. Bu yüzden bazı öksürükleri bilinçli olarak kontrol edebiliriz.

Bilim insanları, öksürüğü tetikleyen birçok faktörü biliyor ancak hastalık sırasında ve sonrasında öksürüğün neden devam ettiğini tam olarak açıklayabilmiş değiller. Öksürüğün amacı boğazdaki mukusu temizlemek gibi görünse de birçok virüs enfeksiyonu kuru öksürük yapar, yani balgam üretmez. Ayrıca, hastalık sırasında hava yollarımızı temizlemek için öksürüyorsak bile, sinirlerimizin enfeksiyon sürecinde tam olarak neyi algılayıp öksürük refleksini başlattığını henüz bilmiyoruz.

Bu konuda araştırmalar yapan elektrofizyolog Thomas Taylor-Clark: "Bunu kesin olarak bilmiyoruz, ancak bildiğimiz bir şey var: Viral enfeksiyon iltihaplanmaya neden oluyor" açıklamasında bulundu.

Enfeksiyonlar sinirleri aşırı hassas hale getiriyor

Araştırmalara göre, hastalık sırasında oluşan iltihaplanma hava yolu sinirlerini aşırı hassas hale getirerek normalde zararsız uyaranlara karşı aşırı tepki vermelerine yol açabiliyor. Bir teoriye göre, hastalıktan sonra iyileşmiş olsak bile sinirlerin aşırı duyarlı kalması nedeniyle öksürük devam ediyor. McGarvey: "Derin nefes almak, telefonda konuşmak, gülmek veya soğuk havaya çıkmak gibi normalde zararsız olan durumlar, iyileşmiş olsak bile bizi öksürük krizine sokabiliyor" ifadelerini kullandı.

1990'lı yıllarda yapılan çalışmalar, grip benzeri bir virüsle enfekte edilen kobayların (kobaylar insanlar gibi öksürür) sinirlerinin hassasiyetinin arttığını göstermişti. Hasta kobaylar, sağlıklı olanlara göre tahriş edici maddelere karşı daha fazla öksürüyorlardı. Benzer şekilde, insanlarda da benzer bulgular gözlemlendi.

Günümüzde bilim insanları, bu aşırı hassasiyetin belirli iltihaplanma kimyasalları ve hava yolu sinirlerindeki reseptörlerle bağlantılı olduğunu keşfediyor. 2016 yılında yapılan bir çalışmada, grip benzeri bir virüsle enfekte olan hava yolu sinirlerinin TRPV1 adlı bir reseptör proteininin ekstra kopyalarını ürettiği tespit edildi. Bu protein, kapsaisin ve diğer uyarıcılara tepki veriyor. Birçok çalışma, TRPV1 ve diğer reseptörlerin solunum yolu enfeksiyonları sırasında arttığını gösterdi.

2017 yılında yapılan bir başka çalışmada, UV ışığıyla etkisiz hale getirilmiş bir virüsün bile insan hücrelerinde TRPV1 ve başka bir reseptörün üretimini artırdığı görüldü.

Ne zaman doktora gitmelisiniz?

Hastalık sonrası öksürük genellikle iki ila üç hafta içinde geçer. Ancak öksürüğünüz sekiz haftadan uzun sürüyorsa bir doktora görünmeniz önerilir. Shiloh ve McGarvey, eğer öksürüğünüze ateş, nefes darlığı, kanlı balgam veya kilo kaybı gibi belirtiler eşlik ediyorsa, daha erken tıbbi yardım almanız gerektiğini söylüyor.

Viyana Tıp Üniversitesi’nde kronik öksürük üzerine çalışan göğüs hastalıkları uzmanı Lukasz Antoniewicz, birkaç hafta süren öksürüğün normal olduğunu ancak sekiz haftanın kronik öksürük için resmi bir eşik olsa da, hastaların bu kadar uzun süre rahatlamadan yaşamasının zor olduğunu belirtiyor. Antoniewicz: "30 yaş civarında genç hastalarım var ve sadece öksürük nedeniyle kaburgaları kırılıyor. Hiçbir kemik hastalıkları yok. Öksürük, çok güçlü bir refleks ve oldukça ağrılı olabilir. Bir ay boyunca öksürüyorsanız, bence doktora görünmek için yeterince iyi bir sebep" açıklamasında bulundu.

Kaynak: Elise Cutts. "You’re not sick anymore—so why are you still coughing?". Şuradan alındı: https://www.nationalgeographic.com/science/article/lingering-cough-virus-covid-rsv. (07.01.2025).