"Doula"; "Doğum Destekçisi", ancak son zamanlarda 'Doğum Koçları' da denilen bu meslek elemanlarına Türkiye’de çok ihtiyaç var! Doğal doğum denilince akla gelen ebeler maalesef ülkemizde aktif olarak çalışmıyorlar, çalışamıyorlar.

Ebelerin çoğu, hastanelerin doğum servislerinde normal hemşire olarak görev yapıyor, değil doğum yaptırmak, anne adaylarını muayene etmeye bile yetkili değiller. Sağlık Bakanlığı son yıllarda 'sezaryen doğumların' azaltılmasına yönelik önlemler kapsamında çalışmalar yapmaya başladı ve çözüm arayışlarından biri, ebelerin asli görevlerini insanlara hatırlatmak oldu. Bunu da doğum destekçilerine olan ihtiyaca atıfta bulunarak yaptı: Doğum sürecinde her kadının endişelerini giderecek ve doğum stresini en aza indirecek bir 'desteğe' ihtiyacı vardır. Bu girişim aynı zamanda bu sorunun kırılma noktası oldu. Ebelerin unutulmuş asli görevleri yeniden ‘yüreklendirilirken', aynı şekilde Ebelik eğitimi almamış ancak bu işe gönül vermiş her bireyin ‘Doğum Koçu, destekçisi’ olması mümkün oldu. Türkiye'de artık her kadın bir Doğum Koçu olabilir.

Bunun için ilgili sertifika programını bitirmek mümkün. Onların adı doğum destekçisi ya da ilk adıyla doğum koçları. Peki doğum koçu kimdir, ne yapar, nasıl eğitim alır? Tüm sorulara; Hacettepe Üniversitesi onaylı doğum koçluğu eğitici eğitimi sertifika programlarını düzenleyen ve hayata geçiren, aynı zamanda Türkiye’nin ilk akademisyen kökenli ve bu konu üzerinde bilimsel çalışma ve tez araştırmaları yapan Gebe Eğitim Danışmanı Selma Nama’ya sorduk.

Meslek yaşamı süresince 6 bin gebeye bireysel danışmanlık yapmış sorunlarını paylaşmış eğitim hizmetini gerçekleştirmiş Nama, Türkiye’de adını çok az kişinin bildiği ‘Doğum Koçluğu’ kavramının şu anki durumuna ilişkin merak edilen tüm soruları cevapladı:

Sorulara başlamadan önce bir kavram karmaşasını netleştirmek isterim. “Doula mı, Doğum Destekçisi mi, Doğum Koçu mu?” Sizlere nasıl hitap edilmeli?

İlk ismiyle Doula. Doulalara artık daha iyi anlaşılsın diye yaşam koçu, kariyer koçu gibi yeni oluşan meslek gruplarına da benzer şekilde Doğum Koçu dendi. Doula talimat vermez, yönlendirmez. Destek olur sadece. Doğum öncesi ortamının ve ebeveynlerin ruh halinin doğumun sağlıkla ilerlemesi için uygun olmasını ve sağlar. Destekçi dendiğinde de anlaşılmaz bir durum ortaya çıkıyor, eş dost, kayınvalide anlaşılıyor. Çünkü doğumda kadına köylerde kentlerde en büyük destekçi onlar olmuştur. Bu nedenle daha anlaşılır olması için ben Gebe Eğitim Danışmanı denilmesini daha doğru buluyorum.

Doğum Koçu neler yapar?

Anneyi doğum sürecine ruhsal ve fiziksel olarak daha güçlü hazırlar. Bu soruya kişisel görüşümü değil klinik araştırmalara atıfta bulunarak cevap vermek isterim. Araştırmalar gösteriyor ki; doğum koçluğunda geçen hamilelik sürecinde ebeveynlerin davranışlarında ve tepkilerinde farklılıklar gözlemlenmiştir. Kendilerini daha güvende hissediyorlar, değişen aile dinamiklerine daha başarılı bir şekilde uyum sağlıyorlar. Sezaryen da olsalar bunun can kurtarıcı ve iyi bir yöntem olduğunu öğreniyorlar. Örneğin doğum sonu bir annenin en çok ihtiyacı olan bebek bakımı, hastalıkları, beslenmesi ve uyku eğitimlerini alarak güvenli annelik kapsamında farkındalık sahibi oluyorlar.

Aynı şekilde araştırmalar gösteriyor ki, bir Doğum Koçunun doğum sürecine eşlik etmesi ise şu avantajları sağlıyor; doğru nefes, doğru ıkınma, diyafram kullanabilme, doğru pozisyonlar, daha kısa ve daha az komplikasyonlu doğum olasılığını arttırıyor. Bireysel anlamda annenin doğum hakkında olumsuz düşünceleri azalıyor, kendine bebeğine ve bedenine güvenmeyi öğreniyor, öğrendiği nefes çalışmaları ve yoga gibi bedensel çalışmalarını sağlıklı yaşam sürekliliği adına hayatının her alanında kullanıyor. Babalar doğum sürecine dahil ettirilerek anne baba ve bebek üçlüsünün en temel psikolojik alt yapısı oluşturuluyor. Kurumsal anlamda ise erken ve gereksiz hastane başvurularının önüne geçilmiş oluyor. Eğitim almış gebelerin doğumhane sürecinde çalışanlara yansıyan çok önemli farkındalıkları oluşuyor.

Korkmak, bağırmak, gereksiz yere yorulmak yerine nefes çalışmaları ve derin gevşeme yöntemleriyle hem bebeklerine oksijen gönderiyorlar hem de sakin kalarak rahim ağzının açılmasına ve doğum eyleminin spontan ilerleme sürecine yardımcı oluyorlar. Var olan süreçte ters giden birşeyler olduğunu hissettikleri ya da onlara iletildiği zaman korkmamayı, yapılacak tüm müdahalelerin onun ve bebeğinin lehine olduğunu bilerek bebeklerini karşılamaya hazırlanıyorlar.

Bu kavram üzerindeki bir tartışmaya atıfta bulunmak gerekirse, Türkiye Halk Sağlığı Kurumu’nun “ebelerin doğumda gebelere destek olarak asli görevlerini yerine getirebilecekleri koşulları yaratacağız” açıklamasını ebeler açısından nasıl değerlendirirsiniz?

Bu aslında ebeler için olumlu bir haber. Sonuçta ebeler yıllarca asli görevlerini yapamadıkları için doğumda aktif görev almıyor, doğumda medikal tedavi kayıt ve form doldurma gibi tanımlanmış görevlerini yapıyorlardı. Hal böyle olunca da kadın adeta doğumda manevi anlamda tek başına kaldı, kimisi ise korktuğu için ‘sezaryeni’ tercih etti.

Peki bir kavram karmaşası var diyebilir miyiz? Yapılan açıklamalar “Ebeler artık doğum koçu olacak” şeklindeydi. Peki ebeler doğum koçu mu olacak ya da ebeler gidecek doğum koçları mı gelecek? Bunu tam olarak nasıl okumak lazım?

“Ebelerin doğumda gebelere destek olma yani yıllardır ötelenmiş ve unutulmuş olan asli görevlerini yerine getirebilecekleri koşulları oluşturmak” olarak anlamak lazım. Ebe doula değildir. Doula olarak adlandırılan sağlık dışı mesleklerden bu işe gönül vermiş kişilerin fizyoloji ve anatomi bilgisi yoktur. Olası riskleri yorumlayabilecek kapasitede değillerdir. Bu işi serbest alanda yapmalarına yasal bir engel yok fakat burada kriteri yine anne adayları belirleyecek. Kendilerine danışman olarak seçecekleri kişilerin mesleki alt yapılarını ve aldıkları eğitimleri iyi sorgulamaları lazım. Sonuçta ebeler fizyolojik doğum sürecine sahip çıkacak bilgi, beceri ve sorumluluğu alacak kapasitede akademik bir eğitimden geçmişlerdir. Ebeler doktor yardımcısı ya da doğum hemşiresi değildir, doktor ve hemşireden ayrı, alt/üst sıralamasının dışında kalan bir sağlık meslek grubudur. Yani ebelik güçlenmeli ve bağımsız olmalıdır.

Doğum Koçu ya da doğum destekçisi ya da diğer adıyla doula ne yapar?

Doula; Sağlık Bakanlığının anne dostu hastane projesi kapsamında kriterleri belirlenmiş bir oluşumun temel unsurunu oluşturmaktadır. Üç aşamalı bir ana eğitim metodu vardır. Gebelik sürecinde anneye eşlik etmek, beslenme, nefes eğitimi, pilates ve yoga dersleri vererek sağlıklı bir gebelik geçirmelerini sağlamaktır. İkinci aşamada annelere, başlayan doğum sürecinde ve travma anında masaj-termal uygulamalar, meditasyon ve diğer tekniklerle sadece destek olmaktır. Altını çizerek söylemek istiyorum; görevi asla doktora ve doğum şekline müdahele etmek, yönlendirmek, hastane kurallarına karşı çıkmak değildir. Üçüncü aşamada ise lohusalık sürecinde anne sütü ve beslenme, emzirme ve bebek bakımı konularında eğitim vermektir.

Doğumda anneye cesaret verecek, ortamın sakin olmasını sağlayacak, doktorla ekip çalışması yapacak, aileyi bilgilendirecek profesyonel bir rehberin olması doğumun kolay ve daha kısa sürede gerçekleşmesine yardımcı olur. Anne adayı, doğum sırasında profesyonel olduğuna güvendiği ebesine daha çok güvenir. Güven duyan anne stresten kurtulur. Stresten arınan anne dış olaylara değil sadece bebeğine odaklanır hayal eder, elinden geleni yapar ve mutlu sona ulaşır.

Doğum koçu anneyi ruhsal olarak nasıl hazırlar?

Doğum Koçu, anne adayına annelik desteği verir. Böylece anne; bedenine, aklına, kendine ve bebeğine güven duyar, en yüksek tatmini yaşar, stresi azalır. Eğitim almış bu kişiler doğumun fizyolojisini ve annenin duygusal ihtiyaçlarını iyi bilir. Gebeliğin, doğumun ve lohusalığın doğal süreçler olduğuna anneyi ikna eder. Anneyi bilgilendirerek doğuma duygusal ve fiziksel olarak hazırlar.

Doğum sırasında da anne adayına güven vererek, çeşitli tekniklerle rahatlatarak, cesaretlendirerek bilgilendirir. Doğumun anne için doğal ve rahat geçmesini sağlar. Anne adayına doğum dalgalarıyla daha kolay başa çıkması için nefes teknikleri uygulayarak açılma fazının mükemmel geçmesine, bebeğe oksijen gitmesine yardımcı olur.

DOĞUM KOÇLUĞU NE DEĞİLDİR?

Doğum Koçluğu ne değildir sizce?

Çok net bir cevabı var aslında. Doğum koçluğu, annenin doğum şekline karışmak değildir. Anneye sürekli pembe bir tablo çizmek değildir, çünkü normal doğum yapamayan anne adayları bunu kendi başarısızlıkları olarak görüyorlar sonra. Doğum sürecini anne adayı ve doktor birlikte programlar ve akışına bırakır. Doğum koçunun asli görevi doğum şekli ne olursa olsun annenin yanında olmak ve onu desteklemektir. Olası tüm medikal işlemler ve operasyonlar hakkında bilgi verilmeli, gebe oluşabilecek her risk için eğitime tabi tutulmalıdır.

Bu konuda bir itirazınız var mı? Ebe ve hemşireler dışında eğitim programlarını tamamlayan herkes aldığı sertifikayla doğum koçu olabilir mi?

Sonuçta Doulanın tıbbi bir sorumluluğu ve yetkisi yoktur, sadece annenin isteği doğrultusunda eşlik etme pozisyonu vardır. Bu işi çok başarılı bir şekilde uygulayanlar olduğunu da duydum. Ancak ne yazık ki her kesimde olduğu gibi Doulalar içinde de bazen sınırları aşarak hastane ve doktor kararlarına müdahale edenler bulunduğu için hastane ve doktorlarda bir ön yargı ve tepki oluştu maalesef. Doğumu takip etme yetkisi ve sorun anında doktor çağırma sorumluluğu ebede, yolunda gitmeyen bir şey olduğunda buna müdahale etme yetki ve sorumluluğu sadece Kadın Doğum Uzmanı'ndadır. Özetleyecek olursak; Sağlık Bakanlığının serbest piyasa için uygulamaya soktuğu yasal bir engel ya da kriter henüz yok. Fakat sağlık kurumları bünyesinde şu an için uygulamada olan sistemde elbette yetkiyi ebe ve hemşirelere vermiştir. Daha önce de belirttiğim gibi, serbest piyasada karar anne adayına aittir. Gebe, eğitimcisini seçerken çok dikkatli ve titiz davranmalı, eğitimcisinin mesleki alt yapısını çok iyi sorgulamalıdır. Sağlık kurumlarında, devlet hastanelerinde ve özel hastanelerde ise kadrolu Gebe Eğitim Danışmanını yönetim belirler. Onlar da seçtikleri meslek mensubunun kişisel gelişimine, deneyimlerine, akademik ünvanına, aldığı eğitimlere ve katıldığı sertifika programlarına göre kendilerine kriter belirlerler.

KİMLER DOĞUM KOÇU OLABİLİR?

Sertifikalı eğitim programını tamamlayan herkes doğum koçu olabilir mi?

Resmi ve özel kurumlarda görev alabilmek için: Ebeler/Hemşireler/Tıp Doktorları Doğum Koçluğu Eğitici Eğitimi ve Kişisel Gelişim Sertifika programlarını bitiren, yeterliliği kabul edilen kişiler Gebe Eğitim Danışmanı olabilir. Biz her yıl olduğu gibi bu yıl da saygın bir üniversite olan, en önemlisi de Devlet Üniversitesi olan Hacettepe üniversitesi ile işbirliği yaptık.

SS Eğitim ve Danışmanlık olarak Hacettepe Üniversitesi onaylı “Doğum Koçluğu Eğitici Eğitimi ve kişisel gelişim sertifika programları” düzenliyoruz.

***

30 Ocak - 27 Şubat tarihleri arasında sertifika programı başlıyor.

Artan talepler ve başvurular şunu düşündürüyor. Bu sektör iyice büyüyor ve kendi içinde başka branşlara da yer verdiği için mesleki gelişime büyük katkıda bulunuyor. Doğum Koçluğu artık bir meslek ya da ek iş olarak kabul ediliyor. Bu eğitim programını bitiren aday, bireysel Gebe Eğitim Danışmanı / Rehberi olabilir. Bireysel Anne ve Bebek Destekçisi Doğum Rehberliği yapabilirler. Özel hastanelere başvurabilirler.

Röportaj: Necmiye Uçansoy