Uyanıklığı ve dikkati arttıran, öğrenmeyi ve hafızayı güçlendirdiği iddia edilen besin destekleri özellikle de ABD’de sağlık trendlerinin bir parçası olarak dikkat çekiyor. Bitkilerde bulunan ve nootropik olarak adlandırılan maddeler, “Beynin çalışmasını destekleyen ve beyinde olumlu değişim meydana getiren kimyasallar” olarak tanımlanıyor ve birçok besin desteğinin bileşiminde pazarlanıyor. İçlerinde ginseng, gingko biloba ve yeşil çaya tadını veren L-theanine gibi tanıdık maddeler göze çarpıyor. Peki, Nootropik nedir?


“Nootropic” terimini psikolog ve kimyager Corneliu E. Giurgea 1972 yılında üretti. Yunanca noos, yani zihin ve “dönmüş” veya “değiştirilmiş” anlamına gelen tropos sözcüklerinden türetilmiş bir kelime olan “nootropic”, bazı kimyasalların sahip olduğu özellikleri ifade etmek için kullanılıyor. Söz konusu tanıma göre, bir kimyasalın nootropik kabul edilebilmesi için şu özellikleri taşıması gerekiyor:


• Hafızayı ve öğrenmeyi güçlendirilmesi

• Bilişsel etkinliğin stres altındayken de iyi işlemesine destek olması

• Beyin hücrelerini koruması

• Hücreden hücreye iletişimi kolaylaştırması


Nootropik ne demektir?

Günümüzde, beyne bir şekilde olumlu etki etmesi halinde o kimyasal genel anlamda nootropik olarak nitelendiriliyor. Özellik bakımından nootropik besinlerin hafıza ile dikkati geliştirme, öğrenme yeteneğini arttırma, ruh halini iyileştirme, yaratıcılığı geliştirme ve strese dayanıklılığı arttırma gibi faydaları olduğu söyleniyor. Nöronların elektrik akımı iletme becerilerini, böylece beynin performansını arttırmak gibi fonksiyonlara sahip oldukları, ayrıca beyni kimyasal ve Alzheimer’a sebep olan türde fiziksel zararlardan korumak gibi özelliklerinin olduğu öne sürülüyor. Yeşil çayın içinde bulunan L-theanine gibi maddeler bunlara örnek gösteriliyor.


Nootropik maddeler, bahsedilen işlevleri yerine getirmek için çeşitli şekillerde çalışıyor. Beyin enerji metabolizmasına bakıldığında, beynin enerji ihtiyacı yüksek seyrediyor. Beynin enerji tüketimi, vücudun enerji tüketiminin en az %20’sini oluşturuyor. Nootropiklerin etki mekanizmasının ise beyne giden kan akışına etki ederek beyne ihtiyaç duyduğu oksijen, glikoz ve kan akışını sağlamak olduğu söyleniyor. Böylece beynin bilişsel işlevlerini geliştirebildikleri iddia ediliyor ve “beyin takviyesi”, “zekâ geliştirici”, “bilişsel geliştirici” olarak pazarlanıyorlar. Bilişsel işlevlerin çeşitliliği düşünüldüğünde, her biri farklı eylem mekanizmasına sahip olan takviyelerin nasıl çalışacağını tarif etmenin zor olduğu da uzmanlarca hatırlatılıyor. Bileşiklerde yer alan diğer maddeler ve yan etkileri konusunda ise uzmanlar ayrıca uyarıyor. Laboratuvarda üretilen bileşikler ticari form olarak modern yaşamın odaklanma, konsantrasyon, akıl yürütme gibi yoğun ihtiyaçlarına cevap olarak sunulurken, uygun şekilde ve miktarda tüketilen kakao, matcha, reishi mantarı, goji meyveleri, ashwagandha ve zerdeçal gibi doğal nootropik besinler yalnızca nörolojik işlevleri korumakla kalmıyor, aynı zamanda zihinsel performansı da iyileştirmeye yardımcı oluyor.



Nootropiklerin faydaları neler?

Dünyada nootropik olarak sınıflandırılan çok çeşitli ürünler bulunuyor. "Beyin dopingi" ve "zekâ arttırıcı" olarak pazarlanan gıda takviyeleri için kullanılan bir ortak isim olsa da Nootropiklerin tam tanımının tartışmaya halen açık olduğunu da unutmamak gerekiyor. İşleri daha da karmaşık yapan şey, nootropiklerin genellikle "yığınlar" olarak veya karmaşık şekillerde etkileşime giren birçok farklı bileşen içeren maddeler olarak üretilmesi. Başka bir deyişle, kullanılan diğer ilaçlarla etkileşime geçme ihtimalleri bulunuyor. Dolayısıyla kişiye özel yan etkileri bilinmiyor. Bu bakımdan tüm besin desteklerinde olduğu gibi nootropik olduğu söylenen takviyelerin de doktora danışarak kullanılmasında fayda görülüyor.



Özellikle de ABD, gıda takviyelerinin gerçek besinlerin neredeyse önüne geçecek kadar popüler halde olduğu dev bir pazar. Nootropik maddeler, son yılların sağlık trendleri içinde özellikle de zihinsel performans ve beyin işlevlerini destekleme taleplerine cevap veren ürünlerin bir parçası olarak öne çıkıyor. Son yıllarda özellikle üniversite öğrencileri ve yoğun çalışan profesyoneller arasında nootropiklerin kullanımında artış görülüyor.


Hafızayı destekleyen ve odaklanmaya yardımcı olan, bunu kafein içermeden yapan bir takviye olarak piyasaya sunulan bazı ürünler, araştırmaya dayalı bileşenler sunduğunu iddia ediyor. Alzheimer çalışmalarında bilişsel işleve yardımcı olduğu söylenen bazı kapsüller pazarlanıyor. Sağlık ve gıda ürünlerinin pazarlanmasında katı mevzuatların olmadığı ülkede, takviye kapsüller odaklanmayı arttırma, gerginliği ve kaygıyı azaltma gibi faydalara dayandırılarak tanıtılıyor.


Nootropik içerikli destekler beyin sağlığı ve bilişsel performansı iyileştirmeyi öne sürerken ruh halini düzenleyen ve beynin çalışmasına olumlu etki eden sağlıklı beslenme, psikoterapi, iyi uyku, meditasyon, mindfulness, rezilyans çalışmaları ve bedensel aktivite gibi araçlardan adeta rol çalmaya çalışıyor; Hafıza, odaklanma, dikkat, öğrenme gibi birçok zihinsel işlev üzerinde fayda iddia ediyorlar.


Yeşil çayın içinde bulunan ve ona tadını veren L-theanine ile birlikte sadece bir miktar kafein ve şeker içeren bir bileşik, nootropik supplement olarak pazarlanabiliyor. Öğrenme kapasitesini, motivasyonu, konsantrasyonu ve yaratıcılığı geliştirdiği iddia edilen Nootropiklerin iddiaları cazip görünse de sağlık profesyonellerine danışmadan kullanmanın yan etkilere sebep olabileceği hatırlatılıyor.


Nootropik besinler ve bitkiler hangileridir?

Hangi bileşeni kullanmak gerektiğine gelince, kişinin neden nootropik kullanmak istediği, tıbbi geçmişi ve potansiyel riskleri düşünmenin önemli olduğu söyleniyor. Bitkisel bile olsa, etkinin kimyasal olduğu, uygun dozun önemli olduğu vurgulanıyor. Durum böyle olduğunda, yararlı olduğu iddia edilen maddeleri ezbere kullanmanın riskler içerebileceğini de her zaman hesaba katmak gerekiyor. Nootropik sınıfına giren desteklerin birçoğu, protein yönünden zengin gıdalarda bulunan bitkilerden veya izole edilmiş amino asitlerden elde ediliyor. Bununla birlikte, bazı nootropikler sentetik oldukları için bitkilerin kendilerinden daha güçlü etkilere sahip olma ve daha fazla risk oluşturma eğiliminde olabiliyor. Bitkileri doğal haliyle kullanmak için de uygun dozlar önemli oluyor.


Araştırmalara göre hem güvenli hem de etkili görünen en iyi beyin takviyelerinden bazıları ginseng, şifalı mantarlar, bacopa, ginseng, DHA / balık yağı ve gingko biloba olarak kabul ediliyor. Bunların dışında B vitaminleri (B1, B2, B6, B12 vb.), A, C, D ve E Vitaminleri, Chaga mantarı, Kordiseps mantarı ve Reishi mantarı gibi mantar türleri, Kreatin, Enginar yaprağı ekstresi, Hint ginsengi olarak bilinen Ashwagandha, altın kök (Rhodiola rosea kökü) öne çıkan nootropik besinler arasında.


Derleyen ve çeviren: Senem Tahmaz



Referanslar:


https://draxe.com/nutrition/best-nootropics-brain-supplements/


https://www.mindlabpro.com/blogs/nootropics/what-are-nootropics


https://nootroo.com/history-of-nootropics/







Facebook Yorumları

YORUMLAR

Yorum kurallarını okumak için tıklayınız!
  • Misafir 66 yaşındayım. Dr. Günde bir nootropil yazdı. Etkisi az gibi geldi bana.
    CEVAPLA
  • Misafir Çok güzel bir yazı
    CEVAPLA

İnternet sitemizde kullanılan çerezlerle ilgili bilgi almak ve tercihlerinizi yönetmek için Çerez Politikası, daha fazla bilgi için Aydınlatma Metni sayfalarını ziyaret edebilirsiniz. Sitemizi kullanarak çerezleri kullanmamızı kabul edersiniz.