Beş büyük kişilik özelliği (ya da beş büyük faktör) kuramı, modern psikolojide kişiliğin temel faktörlerini değerlendirmek üzere geliştirilmiş bir kuramdır. Kişiliği açıklık, dışa dönüklük, nevrotizm, uyumluluk ve özdisiplinlilik bakımından ele alan kuram, kişilik tipimizi belirlememize yardımcı olabilir. 1949’da D.W. Fiske’nin araştırmalarıyla psikoloji araştırmalarının gündemine oturan beş faktör kuramı, daha sonra (1967), Smith (1967), Goldberg (1981), and McCrae & Costa (1987) adlı araştırmacıların çalışmalarıyla geliştirildi. Günümüzde hala geçerli olan ve birçok psikoloji araştırmasına ilham olan kurama göre, 5 büyük kişilik özelliği:

1- Açıklık

Hayal gücü, içgörü gibi özellikleri gelişmiş kişilerde aktif olan bir kişilik faktörü olan açıklık, kişiye ilgi alanlarının çeşitli olması gibi etkiler sağlar. Bu özelliğe sahip kişiler maceracı, yaratıcı, yeni şeyleri denemeye açık ve soyut konseptleri düşünmekten heyecan duyan kişilerdir. Bu özelliği az olan kişiler ise değişimden ve yeni şeylerden hoşlanmaz, yeni fikirlere direnir, hayal gücü o kadar da kuvvetli değildir.

2- Sorumluluk

Sorumluluk faktörü gelişkin kişilerde ince düşünceli olma, duygu kontrolü, detaylara dikkat etme ve sonuç odaklı çalışma gibi özellikler görülür. Kendi içerisinde bir tür düzen kurmaktan hoşnut olan bu karakter tipi, bu sayede takım çalışmalarında da oldukça rahattır, planlı programlı çalışmayı sever. Sorumluluk faktörü daha az aktif olan kişilerde ise planlamada güçlük, dağınıklık, üşengeçlik gibi özellikler ön plana çıkabiliyor.

3- Dışa dönüklük

Dışa dönük özelliği aktif olan kişiler sosyalleşmeyi seven, konuşkan, hareketli karakter özellikleri gösterirler. İlgi odağı olmayı sever, yeni insanlarla tanışmak için heyecan duyarlar. Bu karakter faktörü daha düşük olan, diğer bir deyişle içedönük kişilerde ise yalnızlığı tercih etme, konuşmadan önce dikkatlice düşünme, sosyalleşmekten yorulma gibi özellikler dikkat çeker.

4- Uyumluluk

Dost canlısı, düşünceli, uzlaşmaya istekli kişileri ifade eden uyumluluk özelliği, kendinden önce başkalarını düşünen, sempatik, nazik ve işbirlikçi kişilerde kendini gösterir. Uyumluluk fatörü aktif olan kişiler güvenilir kişiler olarak tanınırken daha az uyumluluk özelliği gösteren kişiler tartışmacı, sosyal olarak ilgisiz, bencil ve kıskançlık özellikleri gösterirler.

5- Nörotizm - Duygusallık

Duygusal istikrarı ifade eden Nörotizm faktörü, aynı zamanda mental hastalığa yatkınlığı da ifade edebildiği için 5 büyük faktörden biri olarak değerlendirilir. Nörotizm özelliği yoğun olan kişilerde kaygı ve depresyona meyilli olma durumu görülür. Kendi potansiyellerini küçümsedikleri, karamsar oldukları ifade edilir. Tam tersine nörotizm özelliği düşük olan kişiler, duygusal açıdan istikrarlı, sakin, dengeli kişilerdir.

Çeviren ve derleyen: Duygu İslamoğlu

Kaynak

Ferhat, Bitlisli. Mehmet, Dinç. Esra, Çetinceli. Ümmühan, Kaygısız. “Beş Faktör Kişilik Özellikleri İle Akademik Güdülenme İlişkisi: Süleyman Demirel Üniversitesi Isparta Meslek Yüksekokulu Öğrencilerine Yönelik Bir Araştırma” (2013). Şuradan alındı: https://dergipark.org.tr/download/article-file/194329

Cherry, Kendra. "The Big Five Personality Traits" (2019). Şuradan alındı: https://www.verywellmind.com/the-big-five-personality-dimensions-2795422