New York’taki Metropolitan Museum’un toplantı salonunda, duvarda dönüp duran sunumda bazı fotoğraflar var. Suriye iç savaşının kültür yıkımına ait fotoğraflarda bazı tarihi yapılardaki ağır hasarlar gösteriliyor. Suriye’de yaşananlar sadece ülkeyi değil dünya tarihini de tehdit ediyor. Kötü haber şu: Ülkede şiddet devam ederse, insan kayıplarının yanı sıra Bizans, Osmanlı, Yunan tarihi bombalardan ve yağmalamadan nasibini alacak.

Bu toplantının ehemmiyetine gelince, “Suriye’deki kültürel objeler risk altında” adıyla bir kırmızı bülten duyurusu yapılacak ve toplantıya katılım üst düzey. Nitekim ironi de aynı noktada ortaya çıkıyor. Zira Amerika’nın askeri müdahalede bulunduğu veyahut bulunma ihtimalinin olduğu bölgelerde tarih yağmacıları cirit atıyor. Bugüne kadar bu kırmızı bülten duyurusu Irak ve Afganistan için de yapılmış. Yani kendi tarihlerine, kendi kültürel miraslarına sıkı sıkıya bağlı Amerikalılar demokrasi kadar tarihin de sorumluluğunu almak zorunda.

6 tarihi yapı tehlikede

“Suriye’de sadece insani değil kültürel bir trajedi de yaşanıyor. İnsanlar ölüyor. Suriye’nin hem tarihi hem kimliği yıkılıyor.” UNESCO Genel Müdürü İrina Bokova toplantıyı bu sözlerle açıyor. Suriye’de halen önemli 10 bin tarihi eserin varlığı kayıt altına alınmış durumda. Dünya tarihinin ortak mirası olarak kabul edilen Suriye’deki tarihi eserler yaşanan iç savaşta yok olma tehlikesiyle karşı karşıya. UNESCO, kültürel mirasla orada yaşayan insanların ayrılamaz bir bütün olduğunu, bölgeye uygulanacak yaptırımların hem tarihi hem de insanları koruması gerektiğini vurguluyor. UNESCO’ya göre kültürel miras insanlara güç ve moral veriyor. Suriye’de ölüm kalım savaşı veren halk bu trajedi sona erince tarihi eserlere bakıp neşelenir mi bilinmez, bunu tarih gösterecek. Ama son raporlar orada yaşanan kültürel yıkımın ciddi boyutlarda olduğunu gösteriyor. UNESCO Dünya Mirası listesindeki Halep Antik Kenti, Bosra Antik Kenti, Şam Antik Kenti, Crac des Chevaliers ve Qal’at Salah el-Din kaleleri ile “Çölün Gelini” lakaplı antik şehir Palmira’nın roket, tank ve hafif silahlar nedeniyle ağır hasar gördüğü belirtiliyor. UNESCO’nun raporunda; özellikle Halep’te bulunan eserlerin yağmalandığı söyleniyor. Rapora göre, 14. yüzyıldan kalma tarihi ElMedine Çarşısı savaş ve yangında şimdiden tahrip ve ünlü Emevî Camii minaresi yok oldu.

ICOM’dan kırmızı bülten

Genel Müdür Bokova, eser kaçakçılığı ile mücadele için Türk ve Arap yetkililerle Lübnan’da toplantılar yaptıklarını, tüm kültür bakanlarını ve emniyet yetkililerini işbirliğine çağırdıklarını anlatıyor. Time Dergisi, isyancıların yağmalanan tarihi eserleri silahlarla takas ettiklerini duyurmuştu; bu mesele doğru mu? Bu konuda kimse net bir şey söylemek istemiyor. Ama eserlerin bir kısmının yasadışı yollarla yurtdışına kaçırıldığı biliniyor. Bu noktada devreye giren ICOM bir kırmızı bültenle tarihçilere, koleksiyonerlere çağrıda bulunarak “Bu listede yer alan objelere dikkat edin” diyor. Ama bu uyarıların yeterli olmadığı aşikâr. Nitekim yetkililer gümrük memurlarına ve onca polis kontrolüne rağmen bazı tarihi eserlerin daha geçen günlerde Beyrut ve Amman’da ele geçirildiğini söylüyorlar. ICOM bugüne kadar benzer listeleri Irak, Mısır ve Afganistan için hazırlasa da yetkililer Taliban’ın elinden birçok eseri kaçıramadıklarını itiraf ediyor. Başarı hanelerineyse geçen haftalarda Irak’a tonlarca tarihi eserin iade edilmiş olmasını yazıyorlar. Suriye’deki durumun Afganistan’daki kadar kötü olduğu söylenirken, Afganistan’da yaşanan tarihi silme operasyonunun bir başka versiyonunun Suriye’de de son hızında sürdüğü vurgulanıyor.

Tarihçiler, 2011’den bu yana büyük bir trajedinin yaşandığı, çok fazla can kaybının verildiği Suriye’nin eski günlerine döneceğini umut ediyor. Ama korkulan senaryo şu: Şayet yağma ve bombalama bu hızıyla sürerse, Suriyeliler hiçbir zaman tarihlerini bıraktıkları yerde bulamayacak. Yetkililere göre bu uzun vadede turizm gelirlerini de düşürecek, ekonominin yeniden turizm geliriyle canlanması da mümkün olmayacak. Hani derler ya; koyun can kasap et derdinde... Tamda öyle.

Haber: Elif Key