Duygusal şantaj ve manipülasyon, genel olarak yakın ilişkiler, üst-ast ilişkileri arasında görülüyor. Yakınlardan gelen tehdit olarak özetlenebiliyor. Manipülasyon yapan kişi, istediklerini elde etmek için korku, suçluluk veya yükümlülük duyguları üzerinden hareket ediyor. Kontrol etmek istediği kişi hakkında bildiği şeyleri, o kişiye zarar vermek veya onu kontrol ederek yönlendirmek amacıyla gizli veya açık şekilde kullanıyor.

İlişkilerde duygusal şiddet, “Zor Bir Ailede Büyümek-Geçmişi Onarmanın ve Hayatı Geri Kazanmanın Yolları” adıyla Türkçe’ye çevrilen “Toxic Parents” ve “Duygusal Şantaj” kitaplarının yazarı, psikoterapist Susan Forward tarafından 1990’ların sonunda gündeme getirildi. "Duygusal şantaj ve manipülasyon nedir?" diye soranlar için diğer kişinin davranışlarını kontrol etmek veya olayların kendi bakış açısından görülmesini sağlamak için duyguları kullanmak şeklinde tanımlanıyor.

Duygusal şantaj nedir ve nasıl anlaşılır?

Duygusal şantaj her zaman bilinçli şekilde ve kötü amaçlarla yapılmasa da çoğunlukla bilinçli yapılan bir stratejik kontrol amacıyla kullanılıyor. Bazı insanlar, yakınlarını memnun etmek için çabalama eğiliminde olan arkadaşlarını kullanabiliyor ve istediklerini elde etmediklerinde surat asarak tepki gösterebiliyor. Zaman zaman şantaj boyutuna varan manipülasyon, çoğunlukla yakın ilişkilerde görülüyor. Duygusal şantajcılar duyguları şu şekilde kullanıyor;

Korkutma: Duygusal şantaj ve manipülasyon, açık tehdit halinde olabileceği gibi “Şunu yapmazsan üzülürsün” veya “Aileni seviyor musun? Öyleyse dikkat et” tarzında, üstü kapalı da olabiliyor. Kavga eden eski eşlerin birbirlerini çocuk üzerinden tehdit etmesi örneğinde olduğu gibi, çocuğunu görmeme korkusu veya sevgiden mahrum bırakma gibi korkular da kullanılıyor.

Suçluluk uyandırma: Yakınlarına sürekli olarak görevlerini hatırlatmak ve bunlar için baskı kurmak da duygusal manipülasyonun bir örneği olarak gösteriliyor. Arkadaşından borç para isteyen kişinin “Arkadaşın olarak bana borç vermemeyi düşünmezsin herhalde, değil mi?” gibi bir yaklaşım kullanması buna örnek gösteriliyor.

Yükümlü hissettirme: Örneğin, anne-babanız evin boyanmasında sizden yardım istiyor ancak çok isteseniz de bunu yapacak durumda değilsiniz. Başka bir şekilde yardım gönderme çözümü getiriyorsunuz ancak onlar bunu kabul etmeyerek, sadece kendi istedikleri şekilde yardım etmeniz yönünde size baskı kuruyor. “… ama biz senin annen-babanız. Ama biz aileyiz” gibi serzenişler de duygusal manipülasyon örneği olarak gösteriliyor. Ebeveynler bunu kötü niyetli olarak kullanmasa da çocuklar üzerindeki sonucu, manipüle edilmiş olmanın yarattığı duygusal yük, sıkıntı ve çaresizlik hissi olarak ortaya çıkıyor.

Duygusal şantaj ve manipülasyonun 6 aşaması

Psikoterapist Susan Forward, kitabında duygusal şantajın 6 aşaması olduğundan bahsediyor. Bunlar;

Talep

Duygusal şantaj ve manipülasyonun birinci aşaması, bir talep içerir. Bu talep belli belirsiz şekilde ortaya konabilir. Örneğin; yakınınız olan kişi, bir arkadaşınızı gördüğünde beden diliyle veya dolaylı yollarla alaycı konuşmalar sergileyebilir. Sizin iyiliğinizi istediği için böyle yaptığını öne sürebilir ancak aslında arkadaş seçiminizi kontrol etme isteğindedir.

Direnç

Duygusal manipülasyon yapan kişi, istediği şeyi yapmanızı istemediği zaman sizden uzaklaşır. İstediğini yaptırmak için ısrar ve inat etme, yapılmadığı zaman kendini geri çekme görülebilir. Bu haller sıklıkla alınganlık ve duygusallık ile karıştırılabilir.

Baskı

Birlikte çözüm bulma çabası, duygusal manipülasyon yapan kişilerde pek görülmez. Sağlıklı bir ilişkide, tartışma esnasında oluşan direnç bir noktada fark edilebilir ve çözüm bulmak için birlikte kafa yormak sağlanabilir. Duygusal manipülasyon ve şantaj yapan kişi ise kendi talebini “Geleceğimizi düşünüyorum” veya “Beni gerçekten sevseydin yapardın” gibi daha iyi görünecek şekilde tekrar size dayatır. Bunun yanı sıra talebinizi küçümseme ve böyle bir şey talep ettiğiniz için sizi eleştirmesi de muhtemeldir.

Tehdit

Kişi, istediğini yaptırmak için doğrudan veya dolaylı tehditler savurabilir. “Bu gece dışarı çıkarsan, döndüğünde beni burada göremeyeceksin”. Bu bir tehdit gibi görünmese de ilişkinin iyiye gitmesine yardımcı olma ihtimaline uzak ifadelerdir. Böyle bir üslubun ne ile birlikte geldiğine karşı dikkatli olmak gerekir.

Uyum

Duygusal manipülasyon yapan kişinin baskılarından bir aşamada yorulup pes edebilir ve istediği şeye razı gelebilirsiniz. Uyum gösterme sonucu, sizi zaman içinde baskı ve tehditlerle yıprattığı için gerçekleşir. Bu kişi, istediğini elde edeceğini anladığında gayet kibar ve sevgi dolu davranmaya başlayabilir.

Yinelenme

Baskıya uğrayan kişi, yenileceğini anlayınca oyunu bırakma tarzında bir eğilim gösterebilir. Duygusal manipülasyon yapan kişi, bundan sonra da isteklerini kabul edeceğinizi anladığında, gelecekte de benzer durumlarda nasıl davranacağına dair olarak artık bir fikir sahibi olur. Hatta hangi türde bir tehdidin daha çok işine yarayacağını da öğrenmiş olur.

Duygusal manipülasyon mağduru kişide, baskı ve tehditlerle yüzleşmek yerine istenilen şeye en baştan uymanın daha kolay olduğuna dair bir algı oluşabilir. Bu açıdan duygusal şantajın farkına varmak ve gerekirse bir yardım almak önemlidir.

Derleyen ve çeviren: Senem Tahmaz

Referanslar:

“How to spot and respond to emotional blackmail”. Şuradan alındı: https://www.healthline.com/health/emotional-blackmail#defintion