Teknoloji, bilgisayar ve internet insan yaşamını başta iletişim olmak üzere birçok açıdan olağanüstü derecede etkilemiş görünüyor. İnternet kullanımı da diğer bağımlılıklar gibi sağlıklı sınırların dışına çıkıldığında bağımlılık geliştirebilir. Moodist Psikiyatri ve Nöroloji Hastanesi'nden Psikolog Kinyas Tekin, çocuklarda ve yetişkinlerde ekran bağımlılığı hakkında bilinmesi gerekenleri anlattı.

“Dünya sağlık örgütü (WHO) 2018 yılında internet oyun bağımlılığını ruhsal bir hastalık olarak tanımladı”

Dünya Sağlık Örgütü oyun oynama bozukluğunu “bireyin oyun oynama üzerinde kontrol yetisinin bozulması, oyun oynamanın artan şekilde bireyin diğer ilgileri ve günlük aktivitelerinin yerini alması, olumsuz sonuçlarına rağmen oyun oynamaya devam etme ve oyun oynamada artış ile karakterize olan bir davranış örüntüsü” şeklinde tanımlanmaktadır.

Ekran bağımlılığı neden bu kadar gelişti?

Günümüzde sosyalleşebilme alanlarının yetersiz olması, aile içi iletişim ve etkileşimin az olması gibi birçok neden başta çocuklar ve gençler olmak üzere her yaş gurubunu bilgisayar, telefon ya da televizyonda zaman geçirmeye zorlamaktadır. Ekran bağımlılığının gelişmesine neden olan diğer faktörler;

• Dijital araçların kontrolsüz kullanılması

• Dijital araçların bağımlılık yapabileceğine dair bilgi eksikliği

• Merak duygusunu dijital araçlarla geçirme

• Çevremizdeki diğer bireylerin de ekran başında zaman geçirmesi

• Can sıkıntısından yapacak başka bir şey bulamama

• Karamsar ve içe kapanık olmak

• Özgüvensiz olma ve çevre tarafından beğenilme korkusunun olması

• Sosyal ilişki kurma becerilerinin yetersiz olması

• Gerçek dünyada elde edilemeyen başarıyı, sanal dünyada elde edebilmek

Ekran bağımlılığı için kimler risk altındadır?

Telefon, bilgisayar ve televizyon gibi araçlar herkes için bir risk teşkil etse de problem ya da hastalık geliştirmemiş olabilir. Aşağıdaki durumlarda ekran bağımlılığının gelişme riski daha yüksektir.

• Hareketsiz yaşamı (spor vb.) tercih edenler

• Erken dönemlerden başlayan hobi ve aktivitelere sahip olmayanlar

• Ders başarısı düşük olanlar, okul içi ve okul dışı faaliyetlerde bulunmayanlar

• Arkadaş edinme, iletişim kurma ve iletişimi devam ettirme becerileri az olanlar

• Aile içi çatışmalar yaşayan, sağlıklı iletişimi olmayan aile üyeleri

• Sosyal ilişkilerinde kendini ifade etmekte güçlük yaşayanlar

• Aileleri teknolojiyi olumsuz ve bilinçsiz kullanan bireyler

“Ekran bağımlısı olduğunu genelde kimse kabul etmez”

Bağımlılık kişinin yaşamını yavaş yavaş değiştirdiği için kişi farkına varmaz. Yaşadığı sorunların kaynağının bağımlılık değil de başka nedenler olduğuna inanır. Etrafındaki insanlar bu konuda eleştirdiklerinde de sert tepkiler gösterir ve direnç geliştirir. Bu duruma yönelik farkındalığın gelişmesi için zaman ve profesyonel destek gerekebilmektedir.

“Ekran başında kaç saat geçirdiğinden çok, ne kadar sorun yaşadığı önemlidir”

Ekran ile kurulan ilişki nedeniyle kişinin psikososyal işlevselliğinin ne kadar etkilendiği önemlidir. Okul başarısı, iş yaşamı, ekonomik hayatı, aile ile çatışma, sorumluluklarını yerine getirememe ve sosyal ilişkilerde yaşanan sorunlara dikkat edilmelidir. Bilgisayar başında geçirilen zamanın niteliği de belirleyici bir faktördür. Çocukların gelişimine katkı sağlayabilecek çok sayıda uygulama da barındırmaktadır.

Ekran bağımlılığını önlemek için ebeveynler ne yapmalıdır?

Çocukların erken dönemden itibaren dijital ortamlar konusunda ebeveynleri tarafından bilgilendirilmeleri gerekmektedir. Günümüzde tam tersine çocuklar ebeveynlerine dijital araçları öğretmeye çalışmaktadır. Yeterli düzeyde bilgi sahibi olunmayan bir platformla ilgili çocukları denetlemek mümkün değildir.

• Ebeveynler dijital ortamlara daha ilgili olmalıdır

• Çocuklarla birlikte internette sörf yapmalı ve çocuğa eğitim vermelidir.

• Çocukla birlikte yaşına uygun dijital oyunlar oynamalı ve bu oyunlar üzerine çocukla sürekli etkileşim içinde olmalıdır.

• Ailece dijital araçların hiç kullanılmadığı zamanlar olmalıdır.

• Ebeveyn denetim araçları ve filtreler gerekli durumlarda kullanılmalıdır.

• Dijital ortamlardan edindiği arkadaşlarını ve paylaşımlarını ebeveynleri ile paylaşması sağlanmalıdır.

• Dijital ortamlarda geçirilecek zaman belli olmalı ve buna uyulmalıdır.

• Bu zamana uyulmadığında sınırlamalara gidilmeli ve buna birlikte karar verilmelidir.

• Kişi bu sınırlamalara uymakta zorluk yaşıyorsa profesyonel destek alınmalıdır.

“Çocuğa sorumluluk vermek ve kural koymak gerekir”

Çocuğun her yaş ve dönemde sorumluluklarını almasını sağlamak ve sınırlarını bilerek kurallara uyması bağımlılığa karşı da koruyucu bir faktördür. Bunları tekrar uygulanabilir bir davranışa dönüştürmesi zaman alacaktır. Bağımlılık beraberinde kuralsızlığı da getirir.

Çocuğun odasından başlayarak, evin diğer alanları, okul ve sosyal sorumluluklarını bilmesi ve bunları yerine getirmeye çalışması önemlidir.

Kişinin bu sorumluluklarını yerine getirmesi için desteklenmesi gerekir.

Aile kurallarına uyması sağlanmalıdır. Bu kurallar evdeki diğer bireyler için de geçerli olmalıdır.

Kurallara uyulmadığında uygulanacak yaptırımlar birlikte belirlenmelidir.