Demir eksikliği, birçok rahatsızlığı tetikleyebilen ve özellikle kadınlarda yaygın olarak görülen tıbbi durumlardan biri. Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ) 2025’te yayınladığı rapora göre, dünyada 15-49 yaş aralığındaki kadınların yüzde 17’den fazlası, demir eksikliği yaşıyor. Kadınların yüzde 30’undan fazlasında ise, yine demir eksikliğine bağlı anemi görülüyor.

Demir eksikliği, özellikle gebelik ve doğumu da etkileyebilen bir durum olduğu için, kapsamlı bir halk sağlığı sorunu olarak ele alınıyor. Kandaki demir, DNA yapımında, enerji üretimini desteklemede ve en önemlisi, hücreler ve dokular arasında oksijen taşımada önemli bir rol oynar. Yeterli demire sahip olmamak, yorgunluk ve baş dönmesi gibi yaygın semptomlara yol açmasının yanı sıra, çeşitli kadın hastalıklarını da tetikleyebiliyor.

Demir eksikliği neden kadınlarda daha fazla görülüyor?

Demir eksikliği kadınlarda daha sık görülüyor, çünkü kadın bedeni her ay düzenli olarak kan kaybediyor. Özellikle adet dönemleri boyunca yaşanan bu kayıp, kandaki hemoglobin düzeyini ve dolayısıyla demir depolarını azaltıyor. Demir, vücutta oksijen taşıyan hemoglobinin yapı taşı olduğundan, kanla birlikte kaybedilen demir yerine konmadığında, demir eksikliği de hızla gelişebiliyor.

Bu durum sadece menstruasyonla sınırlı değil. Uzmanlara göre yoğun adet kanamaları, rahimdeki miyomlar, doğum sırasında yaşanan kan kaybı ya da sık gebelikler de demir eksikliği riskini artırıyor. Kadınlar genellikle bu belirtileri normalleşmiş bir yorgunluk ya da “kadınlık hali” olarak görüp geçiştirebiliyor. Oysaki vücut, demiri bir tür “günlük istihkaklı kaynak” gibi kullanıyor: Demir ilk olarak kanda alyuvar üretimi gibi acil ihtiyaçlara gidiyor, fazlası ise ferritin adı verilen depolarda saklanıyor. Bu depolar boşaldığında ise vücut adeta “kaynaklardan avans çekerek” çalışıyor.

Kadınların çoğunda ferritin depoları zaten düşük seviyelerde oluyor ve kan kaybı da bu birikimi sürekli törpülüyor. Dolayısıyla birçok kadın, demir seviyeleri konusunda -deyim yerindeyse- ay başını zor getiriyor. Bu tabloya yetersiz beslenme, düşük protein alımı ve stres gibi etkenler de eklendiğinde, demir eksikliği kaçınılmaz hale geliyor.

Kadınların ferritin depolarını tam donanımlı tutmak için makul miktarda demire ihtiyaçları var. Örneğin, erkekler için günlük sadece 8 miligram demir alımı yeterli olurken, kadınların günlük 18 miligram demiri yiyecek ve takviyelerden almaları öneriliyor.

Demir eksikliği nasıl anlaşılır?

Demir eksikliği çoğu zaman sinsice ilerler ve belirtileri uzun süre ‘normal’ gelebilir. Özellikle kadınlarda yaygın görülen yorgunluk, halsizlik ya da baş dönmesi gibi şikayetler, çoğu zaman adet döngüsüyle ilişkilendirilip önemsenmez. Oysa bu semptomlar, vücudun demir rezervlerinin azaldığına dair erken uyarılar olarak ortaya çıkabilir.

Demir eksikliğinin başlıca belirtileri arasında kronik yorgunluk, solgunluk, nefes darlığı, çarpıntı, konsantrasyon bozukluğu, baş dönmesi, saç dökülmesi ve tırnaklarda kırılma sayılabilir. Ellerde ve ayaklarda üşüme, huzursuz bacak hissi, dilde yanma ya da yutma güçlüğü gibi daha az bilinen semptomlar da eksikliğin habercisi olabilir. Bazı kişilerde demir eksikliği, “pika” adı verilen ve buz, toprak, kâğıt gibi besin dışı maddeleri yeme isteğiyle de kendini gösterebilir.

Tanı koymak için basit bir kan testi yeterlidir. Ancak yalnızca hemoglobin düzeyine bakmak, eksikliği saptamak için her zaman yeterli olmayabilir. Uzmanlar, özellikle kadınlarda ferritin düzeyinin de ölçülmesi gerektiğini vurguluyor. Ferritin, vücudun demir deposunu gösteren bir proteindir ve düşüklüğü, henüz kansızlık başlamamış olsa bile demir eksikliğine işaret edebilir. Serum demiri, total demir bağlama kapasitesi, transferrin ve transferrin satürasyonu gibi diğer kan değerleri de daha ayrıntılı bir değerlendirme sağlar.

Pek çok kişide demir eksikliği yalnızca ciddi düzeye ulaştığında fark edildiği için, düzenli sağlık kontrolleri özellikle kadınlar için büyük önem taşıyor. Semptomlar henüz hafifken demir düzeylerine bakılması, hem yaşam kalitesini artırabilir hem de uzun vadeli sağlık risklerinin önüne geçebilir.

Demir seviyelerini yükseltmek için ne yapmalı?

Demir eksikliğini gidermenin en temel yolu, demir alımını artırmaktır. Bunun için hem beslenme düzenine dikkat etmek hem de gerekirse takviye kullanmak gerekir. En iyi demir kaynakları arasında kırmızı et, sakatat (özellikle karaciğer), tavuk ve deniz ürünleri bulunur. Bitkisel kaynaklar arasında ise ıspanak, mercimek, nohut, kuru üzüm, pekmez ve tam tahıllar sayılabilir. Ancak bitkisel kaynaklardan alınan demir, hayvansal kaynaklara kıyasla vücut tarafından daha zor emilir. Bu yüzden bitkisel demir içeren yiyeceklerle birlikte C vitamini almak emilimi artırır. Örneğin, ıspanaklı bir yemeğin yanında limonlu su içmek ya da portakal yemek bu açıdan faydalıdır.

Demir emilimini olumsuz etkileyen alışkanlıklardan da kaçınmak gerekir. Özellikle yemeklerle birlikte çay ve kahve içmek, demirin bağırsaklardan emilimini engeller. Süt ürünleri ve yüksek kalsiyum içeren takviyeler de aynı etkiye sahiptir. Bu nedenle demir içeren öğünlerle birlikte bu içecekleri tüketmemeye dikkat etmek, basit ama etkili bir önlemdir.

Beslenmeyle yeterince demir almak her zaman mümkün olmayabilir. Bu durumda, hekim önerisiyle demir takviyesi kullanmak gerekebilir. Ancak her takviye herkese uygun değildir. Demirin bazı formları (örneğin ferrosülfat) mide bulantısı, kabızlık ya da şişkinlik gibi yan etkilere yol açabilir. Bu yüzden kişiye uygun form ve dozun belirlenmesi önemlidir.

Uzmanlar genellikle düşük dozlarla başlamanın ve vücut tolere ederse dozu artırmanın daha uygun olacağını söylüyor. Ayrıca, demir takviyesi kullanırken ferritin gibi depolama göstergeleri düzenli olarak takip edilmeli. Böylece demir eksikliğinin düzelip düzelmediği ve takviyeye ne kadar süre devam edilmesi gerektiği anlaşılabilir.

Referanslar

Molly Knudsen. "Many Women Have Low Iron: Here's Why & What To Do About It" Şuradan alındı: https://www.mindbodygreen.com/articles/many-women-have-low-iron-heres-why-and-what-to-do-about-it-prone-to-deficiency (10.05.2025).

https://ods.od.nih.gov/factsheets/Iron-HealthProfessional/