Uzun yıllardır yeni şeyler öğrenme yeteneklerimiz üzerinde yüzlerce bilimsel çalışma yapıldı. Ancak öğrenme yeteneği, nöral bağlantılar kurmak ve bunları güçlendirmekten çok daha fazlasını içeriyor. Yeni bilgileri yerleştirmek kadar, eski gereksiz bilgileri silmek de önemli. Nörobilimciler bu silme işlemini ‘sinaptik budama’ olarak tanımlıyor.

Beyninizin bir bahçe gibi olduğunu hayal edin. Tıpkı bahçedeki çiçeklerin, meyve ve sebzelerin büyüyüp geliştiği gibi beynimizdeki nöronlar arasındaki sinaptik bağlantılar da büyür ve gelişir. Bu bağlantılar; dopamin, seratonin ve diğer nörotransmitterlerin de ana yol olarak kullandığı bağlantılardır. Glia hücreleri ise beynimizin bahçıvanları olarak kabul edilebilir, belirli nöronlar arasındaki sinyalleri hızlandırmak için çalışırlar. Mikrogliyal hücreler olarak bilinen elemanlar ise yabani otları toplayan, haşereleri öldüren, ölü yaprakları toplayan atık sökücüler veya budama bahçıvanları olarak çalışır ve sinaptik bağlantılarımızı budarlar. Peki, hangi bağlantıların budanacağını, hangilerinin güçlendirileceğini nereden bilirler?

Araştırmacılar bu bilimsel gizem üzerinde daha yeni yeni bilgilere ulaşmaya başladılar ancak şimdiden ulaşılan önemli bir gerçek şu ki, daha az kullanılan sinaptik bağlantılar C1q olarak isimlendirilmiş protein tarafından işaretleniyor. Mikroglial hücreler de bu işareti tespit ettiklerinde proteine bağlanarak sinapsları yok edebiliyorlar. Bu güçlendirme ve budama çalışmaları sayesinde beynimiz daha güçlü bağlantılar kurabilmemiz için yeni fiziksel alanlar yaratır ve bu sayede daha fazla bilgi edinebiliriz.

Beyninizdeki toksinleri uyku ile temizleyin

Öğrenme süreçlerinde uykunun etkisi

Daha önce hiç beyniniz tamamen dolmuş gibi hissettiğiniz oldu mu? Yeni bir işe veya bir projeye başlarken bazen böyle hissedebiliriz ve bu durum uykularımızı kaçırabilir. Çok fazla yeni şey öğrendiğimiz zaman, beynimiz yeni bağlantılar oluşturmaya başlar ancak bunlar yetersiz ve geçici bağlantılardır. Beynimizin bu bağlantıların çoğunu eritmesi ve yeni bilgilerin kalıcılığı için yeni ve düzgün yollar oluşturması gerekir; bu işlemi de biz güzel bir uyku çekerken yapabilir. Biz uyurken, beynimiz kendini temizler. Glial bahçıvan hücrelere yer açmak için beyin hücrelerimiz %60’a kadar küçülür ve atıkları sindirmeye başlar.

Gece uykudan aniden uyandığımızda o sırada net ve hızlı bir şekilde düşünemediğimizi, ‘sersem gibi’ olduğumuzu fark ederiz. Bunun sebebi bir gecede gerçekleşen tüm budama ve yol verimliliği işlemlerinin yeni bilgilere yer açmış ve ‘zihnimizde boşluklar oluşturmuş’ olmasıdır. Bu durum aynı zamanda gün içerisinde kısa süreler kestirmenin faydalı oluşunu da açıklar. 10-20 dakikalık bir şekerleme uykusu mikroglial bahçıvanlara ortaya çıkma ve kullanılmayan bağlantıları ayıklayarak yenilerine yer açma şansı tanır. Uykusuz bir beyinle düşünmek ise bir balta ile sık bir ormanda ilerlemeye çalışmaya benzer. Beynimizdeki bahçe bakımsız, vahşi bir ormana dönüşmüştür ve burada ilerlemeye çalışmak oldukça yorucudur. Tüm patikalar birbirine karışmıştır ve içeri yeterince ışık giremiyordur. Güzelce dinlenmiş bir beyinle düşünmek Central Park’ta mutlu bir şekilde dolaşmaya benzer. Yollar açıktır, bağlantı noktalarını görebiliyorsunuzdur ve ağaçlar da bakımlı bir şekilde yerli yerindedir.

Daha iyi öğrenme için neler yapılabilir?

Beynimizin uyurken sileceği şeyleri biraz kontrol edebilmemiz mümkündür. Kullanmadığımız sinaptik bağlantılar ‘geri dönüşüme gönderilecekler’ olarak işaretlenmiştir ve sık kullandıklarımız ise düzenli olarak bakım görür. Bu yüzden zihnimizi nelerle meşgul ettiğimize, neleri sık sık düşündüğümüze de dikkat etmek gerekir. Eğer Game of Thrones ile ilgili teorileri okuyup duruyorsanız ve işinizle çok az ilgileniyorsanız, bilin bakalım hangi sinapslar ‘geri dönüşüme hazır’ olarak işaretlenir? Ya da işyerinizde gerilim yaşadığınız birini düşünüp duruyorsanız, beyniniz de büyük projeler için ihtiyaç duyacağınız alanı açmak yerine o kişiyle nasıl anlaşacağınızı ya da ondan nasıl intikam alacağınızı düşünebilmeniz için size yer açacaktır. Beynimizin doğal bahçıvanlık sisteminden faydalanmamız için basitçe bizim için önemli olan şeyleri gözden geçirmemiz gerekiyor. Beyninizdeki bahçıvanlar bu önemsedikleriniz için gerekli yolları güçlendirip daha az önemsediğiniz şeylerle ilgili olanları kısa sürede budayıp temizleyecektir.

Referanslar: Judah Pollack ve Olıvıa Fox Cabane, "Your Brain Has A “Delete” Button–Here’s How To Use It". (19.12.2019). Şuradan alındı: https://www.fastcompany.com/3059634/your-brain-has-a-delete-button-heres-how-to-use-it?fbclid=IwAR0Mg_YrsEODJV9jXpVzwyysXPEC9SOwfM5GQLyGOZwnKP3YLUawDp90xOk

Gençlikteki beyin yapısına tekrar dönmek mümkün mü?

Beynimizi nasıl etkiliyoruz?

Vücudumuzdaki en ilginç organ kuşkusuz beynimizdir. Bilim insanları beynimiz hakkında sürekli yeni şeyler keşfetse de çözülmemiş gizemli tarafları hala var. İşte son birkaç yıldır insan beyni hakkında yapılmış ilginç araştırmalar...

9

Kronik uykusuzluk hafızanızı zayıflatır. Kaliforniya Üniversitesi'ndeki bilim insanları uykusuzluğun Alzheimer'a sebep olduğunu kanıtladı. Tüm gece kesintisiz uyunan bir uykuda beynimiz kendisi için zararlı olan bileşikleri yok ediyor, fakat yeteri kadar uyuyup uykumuzu alamazsak bunun beyin hücrelerini tahrip eden bir etkisi oluyor.

Devamlı stres beyne zarar verir. Kronik stres beraberinde hafızada zayıflık, öğrenmede ve kendini kontrol etmede güçlüğü getirir. Buna ek olarak insanın kendini endişeli,öfkeli, gergin ve dengesiz hisstmesine neden olur.

Aşk ve nefretin ortak noktaları çoktur. İngiliz bilim insanları, aşkın ve nefretin beynin benzer alanlarından kaynaklandığını söylüyorlar. Ama nefretin aksine aşk, beynin yargılama ve mantıklı düşünme kısmının düzgün çalışmasını engellemekte.

Beyin susuzluğa karşı hassastır. Beynimizin neredeyse %80'i sudan oluşmakta. Bu yüzden %2 gibi az miktarda su kaybı bile konsantrasyonumuzun azalmasına neden oluyor. Bu da kısa süreli belleğimizde ve diğer bilişsel yeteneklerimizde hasara sebep olmakta.

Hamilelik beynin yapısında değişime neden olur. Hamileliğin beyindeki sosyal bilişten ve insanları anlamaktan sorumlu dokuların miktarını azalttığı bilim insanları tarafından kanıtlandı. Bu bütün dokular anne-bebek bağının güçlenmesi, annenin çocuğunun ihtiyaçlarını anlaması ve çevredeki tehliklerin farkına varması için gerekli.

Fazla şeker tüketimi hafızayı zayıflatır ve öğrenme güçlüğüne sebep olur. Früktoz (meyve şekeri) tüketiminin artması öğrenme, hatırlama ve konstantre olma gibi yeteneklerin zayıflamasına sebep olur. Bunun nedeni ise fazla şekerin beyindeki sinirlerin arasındaki bağlanlantıyı zayıflatmasıdır. Bilim insanları meşrubatlara,soslara, bebek mamalarına ve baharatlara eklenen endüstriyel olarak üretilmiş şekerlerin çok daha tehlikeli olduğunu belirtiyor. Ama omega-3 yağ asidini içeren balık yağı ve fındık gibi besinlerin ise şeker tarafından verilmiş zararı telefafi edebildiği düşünülüyor.

Aşk ve annelik duygusu benzerdir. Beymizdeki faaliyetlerin incelenmesi sonucunda aşkın ve annelikle ilgili duyguların çok benzer olduğu ortaya çıktı. Ama aynı zamanda farklılıklar da tabi ki var. Örneğin; çok tutkulu sevmek, beyindeki cinsel uyarılmayı sağlayan mekanizmayı harekete geçirmekte. Bunun yanı sıra endişeli veya korkmuş olmak bu uyarılmayı azaltırken, neşeli olmak arttırmakta. Anne sevgisi ise şefkat duygusundan sorumlu olan bölgenin harekete geçmesini sağlamakta.

Resim yapmak beyni geliştirir. Bir araştırmaya göre resim yapmak ve sanatla ilgilenmek yaşlanırken yavaşlamaya başlayan beyin bölümlerinin etkileşimi arttırmakta. Bilim insanları 62-70 yaş arasındaki insanlar üzerinde sanatın etkisini anlamak için bir çalışma yaptı. Bu insanların yarısı sanat tarihi dersleri alırken diğer yarısı da resim dersleri aldı. Çalışmanın sonunda ise resim derslerinin daha güçlü bir sonuç verdiği gözlemlendi.

Sürekli okumak beyni eğitir. Oxford'lu bilim insanları düzenli olarak kitap okumanın beynin bilişsel faaliyetlerini düzenlediğini kanıtladı. Ayrıca kitap okumak beynin başka zamanlarda çalışmayan bölgelerini de çalıştırmakta.Kan akışı, okuma yaparken beynin konstantrasyon ve kavramadan sorumlu olan bölgelerine doğru sağlanmakta ve bunun ne televizyon izlerken ne de bilgisayar oyunu oynarken olmadığını da belirtmek gerekli.