Sosyal medya, sağlık bilgilerine ulaşmanın en hızlı yollarından biri haline geldi. Ancak, bu bilgilerin doğruluğu elbette her zaman güvenilir değil. Yeni yapılan bir araştırmaya göre, TikTok'ta en çok izlenen DEHB konulu videoların büyük bir kısmı, bilimsel gerçeklerle örtüşmüyor ve izleyicileri yanlış yönlendirebiliyor.

Kanada’daki British Columbia Üniversitesi’nden Vasileia Karasavva ve ekibi, TikTok’ta #ADHD etiketiyle paylaşılan en popüler 100 videoyu inceledi. 10 Ocak 2023 tarihinde yapılan analizde, bu videoların toplamda yaklaşık 496 milyon izlenmeye ulaştığı ve her birinin ortalama 984 bin beğeni aldığı tespit edildi. Ancak bu içeriklerin yarısından fazlası, DEHB’nin tanı ölçütleriyle uyuşmayan yanlış bilgiler içeriyordu.

“DEHB sosyal medyada yanlış anlatılıyor”

Araştırmaya göre, incelenen videoların her biri ortalama üç farklı iddia içeriyordu. Uzman psikologlar, videolardaki DEHB belirtileriyle ilgili ifadeleri değerlendirdi ve bu bilgilerin yalnızca %48,7’sinin “DSM-5” (Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı) kriterleriyle uyumlu olduğunu belirledi.

Daha da endişe verici olan, bu videoların büyük bir kısmının DEHB’ye atfettiği özelliklerin, aslında herkesin zaman zaman yaşayabileceği “normal insan deneyimleri” olmasıydı. Yani, unutkanlık, odaklanma güçlüğü veya sıkılganlık gibi yaygın durumlar, yanlış bir şekilde DEHB’nin kesin belirtileri gibi sunuluyordu.

Uzmanlar, bu tür yanlış bilgilerin yaygınlaşmasının bireylerin kendilerini yanlış teşhis etmesine ve profesyonel yardım almadan DEHB’ye sahip olduklarına inanmalarına yol açabileceğini belirtiyor.

“Öğrenciler yanlış bilgileri daha güvenilir buluyor”

Araştırmacılar, DEHB hakkında en doğru bilgileri içeren ve en yanlış bilgileri içeren beşer videoyu belirleyerek, 843 üniversite öğrencisine izlettirdi. Ardından, öğrencilerden bu videoları ne kadar bilgilendirici ve güvenilir bulduklarını değerlendirmeleri istendi.

Psikologların yüksek doğruluk puanı verdiği videolar, öğrenciler tarafından ortalama 2.8 puan aldı.

Yanlış bilgilerin fazla olduğu videolar, psikologlar tarafından 1.1 puanla değerlendirilirken, öğrenciler bu videolara 2.3 puan verdi.

Bu sonuçlar, öğrencilerin bilimsel olarak hatalı videoları daha bilgilendirici ve yararlı bulduğunu gösterdi. Ayrıca, TikTok’ta daha fazla DEHB içeriği izleyen kullanıcıların, yanlış bilgileri içeren videoları daha fazla paylaşmaya ve önermeye eğilimli olduğu da ortaya çıktı.

Sosyal medyada sağlık bilgileri ne kadar güvenilir?

Araştırmaya katılmayan ancak bulguları değerlendiren İngiltere’deki Bath Üniversitesi’nden David Ellis, TikTok ve diğer sosyal medya platformlarında sadece DEHB değil, genel olarak sağlıkla ilgili yanlış bilgilerin yaygın olduğunu belirtiyor. Ellis’e göre, ruh sağlığı gibi doğrudan laboratuvar testleriyle doğrulanamayan konular, yanlış bilgiye en açık alanlardan biri.

Bu noktada, yanlış bilgileri engellemek için ne yapılabileceği sorusu gündeme geliyor. British Columbia Üniversitesi’nden Karasavva, TikTok’ta DEHB videolarını yasaklamanın çözüm olmayacağını belirtiyor:

“Yanlış bilgilere karşı en iyi çözüm, konunun uzmanlarının sosyal medyada daha fazla yer almasıdır. Ayrıca, bireylerin izledikleri içerikleri eleştirel bir bakış açısıyla değerlendirmeleri de büyük önem taşıyor.”

TikTok ise, New Scientist’e yaptığı açıklamada, tıbbi yanlış bilgilendirmeye karşı harekete geçtiklerini ve platformda yanlış bilgi içeren içerikleri kaldırdıklarını belirtti. Ancak, nörolojik durumlarla ilgili teşhis veya tedavi arayan kişilerin doğrudan bir sağlık profesyoneline başvurması gerektiğini de vurguladı.

“Yanlış bilgileri ayırt etmek önemli”

Sosyal medya, bilgiye hızlı erişim sağlayan güçlü bir araç olabilir. Ancak, TikTok ve benzeri platformlarda paylaşılan sağlık içeriklerini eleştirel bir gözle değerlendirmek büyük önem taşıyor.

Eğer DEHB belirtileri yaşadığınızı düşünüyorsanız, sosyal medya içeriklerine dayanarak kendinizi teşhis etmek yerine, bir uzmana danışmanız en güvenli seçenektir. Ayrıca, uzmanlar tarafından hazırlanan güvenilir kaynaklardan bilgi edinmek, yanlış yönlendirilmenin önüne geçmek açısından kritik bir adımdır.

Popüler videoların çoğu doğruyu söylemiyor olabilir. Gerçekten bilimsel bilgiye ulaşmak ve sağlığınız hakkında doğru kararlar almak için uzman görüşlerine güvenmek en iyisidir.

Kaynak: Chris Stokel-Walker. "Popular TikTok videos about ADHD are full of misinformation". Şuradan alındı: https://www.newscientist.com/article/2472881-popular-tiktok-videos-about-adhd-are-full-of-misinformation/. (19.03.2025).