Geçtiğimiz hafta zor durumlarda toparlanabilme becerisinden bahsetmiş, dayanıklı bireylerin dört temel özelliğini açıklamıştık. Bu hafta kişilerin dayanıklılığa sahip olunmasına yardımcı olan faktörleri açıklayacağız.

Amerikan Psikoloji Derneği’ne (APA) göre bireylerin kişisel dayanaklılığına katkıda bulunan faktörlerden bazıları şöyle özetleniyor:

• Birinin dünyayı görme ve dünyayla ilişki kurma yolları

İnsanın sosyal varlık olma özelliği sonucunda bağlantı kurmaya ihtiyacı vardır. İlişkilere öncelik veren, sosyal bağları kuvvetli olan kişiler zor durumlarla daha kolay başa çıkabilirler. Hatırlarsanız pandemi döneminde eve kapanılan zamanlarda çevrimiçi eğitimler, söyleşiler, canlı bağlantılar ile iletişimde kalmaya gayret edilmişti. Afet zamanında ise herkes yardım yapmak için elinden ne geliyorsa iletişim içinde bulunmaya çalışmıştı. Biz ruh sağlığı uzmanları olarak hemen online eğitimler vasıtası ile bilgi tazelemeye çalışmış daha da önemlisi ‘yardım edene yardım’ başlığı altında yaşanılan travmatik olayı anlamlandırmak için çaba sarf etmiştik. Tüm bu örnekler insanoğlunun sürekli bağlantı içinde kalmaya çalışmasına örnek gösterilebilir.

Tabii her birey aynı durumlara farklı tepkilerle karşılık verebilir. Burada dünyayı algılayış biçimi, önceki deneyimlerinden öğrendiği dünyayla ilişki kurma yolları farklılık gösterebilir.

• Sosyal kaynaklarını varlığı ve kalitesi

Herkes sosyal bir çevrenin içine doğdu. Bireyin çevresel kaynaklarının zenginliği ve kalitesi onun gelişimi içinde oldukça önemli bir yere sahiptir. Sosyal desteğe sahip olduğunu hisseden kişi olaylarla başa çıkmada daha başarılı olabilir.

Dayanıklılık aynı zamanda hem kültürel hem sosyal, ekonomik ve psikolojik etkenlerin bir araya gelmesiyle şekilleniyor. Bireyin içinde bulunduğu habitusu (sosyal yaşam bağlamı) onun kültürel sermayesi başta olmak üzere sosyal sermayesi üstünde oldukça büyük etkene sahip. ‘Coğrafya kaderdir’ cümlesi bunun özeti gibi düşünülebilir. Ancak araştırmalar dezavantajlı coğrafya ya da kültürde büyüyen çocukların da dayanıklılık becerisinin geliştiğini ortaya koymuştur. Savaşta doğan ya da büyüyen çocukların %44’ünün travma belirtisi göstermediği araştırmalar sonucunda ortaya çıkmıştır. Olumsuz yaşam koşullarında ya da yoğun stres altında çocukların psikolojik dayanıklılık göstermesi; fiziksel ve duygusal bakımda özen gösterilmesi, aile ortamının sabit olması, mahalle güvenliği gibi durumlara bağlanmıştır.

Bu bağlamda sosyal kaynakların varlığı ve kalitesi birey için dayanıklılığa katkıda bulunan faktörler arasında yerini almaktadır. Ancak unutulmamalıdır ki sosyal destek kişiden kişiye değişebilir ve herkesin farklı bir sosyal destek ağı vardır.

• Spesifik başa çıkma stratejileri

Her insanın olaylar, durumlarla ilgili başa çıkma becerileri çocukluktan itibaren gelişmektedir. İşe yarayan becerilerin tekrarlanma olasılığı ise yüksektir. Şimdiye kadar birey için meydana gelen zorluklar karşısındaki tutumu ve işe yarar olması onun geliştirdiği spesifik başa çıkma becerileri olarak yerini alır. Bu stratejilerin he zaman doğru olması anlamına gelmiyor ama kişi için işe yarar olması tekrar sıklığını arttırıyor.

Dayanıklılığa yardımcı olanlar ise sağlıklı başa çıkma becerileri olarak düşünülebilir. Örneğin; pozitif düşünceler zincirine sahip olma duyguları zehirleyen negatif düşüncelerin silinmesine katkı sağlar. Problem çözme kabiliyeti, bir kişinin zorlu durumlarla başa çıkabilme yeteneğini artırabilir. Problem çözme becerilerini geliştirmek için, olası senaryoları göz önünde bulundurmak, farklı seçenekler düşünmek ve sonuçları değerlendirmek gibi teknikler kullanılabilir. Kişisel farkındalık, özellikle zorlayıcı durumlarla başa çıkmak için önemlidir. Kişisel farkındalığı artırmak için, zihni boşaltma, nefes egzersizleri gibi teknikleri kullanabilirsiniz. Kişisel farkındalık aynı zamanda, problem çözme becerilerini geliştirerek dayanıklılığı artırabilir.

Unutmayın, dayanıklılık herkes için farklı bir anlama gelebilir ve kişinin yaşam koşullarına bağlıdır.

Sevgiyle kalın…